Zaaien in vermiculiet

Wat is vermiculiet eigenlijk?

Vermiculiet is een natuurlijk mineraal, op Wikipedia staat het uitgelegd als ‘een gehydrateerd magnesium-ijzer-aluminium-silicaat. Ze behoort binnen de kleimineralen tot de smectiet-groep.

En wat dat allemaal inhoudt weet ik ook niet, ik weet wel dat het een natuurlijk mineraal is, en dat het wordt verhit en daarbij een soort van ‘poft’ (als popcorn). En wat er dan overblijft is een heel licht en luchtig goudkleurig korrelig mengsel.

In de bouw wordt vermiculiet gebruikt omdat het brandwerend, isolerend, vloeistofabsorberend en temperatuurbestendig is. Ze wordt onder andere veel gebruikt bij de bouw van rookkanalen/schoorstenen.

In de tuinbouw wordt vermiculiet gebruikt omdat het heel licht is (ter vergelijking: nog lichter dan piepschuim). Omdat het zo licht is kan een grondmengsel er luchtiger mee worden gemaakt. En omdat het licht doorlaat is het heel geschikt als afdekmateriaal bij het zaaien (dus het bedekken van zaden). Vermiculiet heeft ook de eigenschap dat het vocht vast kan houden en weer af kan staan. Om die reden is het handig bij bijvoorbeeld de teelt in potten en bakken (de grond die gemengd is met wat vermiculiet droogt minder snel uit en is tegelijkertijd in regenachtige perioden minder nat omdat het het vocht opslaat).  En tot slot wordt het dus gebruikt bij het zaaien (zaaimedium).

Er zijn verschillen in grofheid. Hieronder zie je links een grove vermiculiet die voor de bouw is bestemd en rechts vermiculiet dat ik in een zakje bij een tuincentrum kocht:

Ook vermiculiet die voor de bouw is bestemd kun je gebruiken. Bedenk wel dat vermiculiet dat voor de bouw geschikt is ‘niet geschoond is’ en dat vermiculiet dat voor het gebruik bij het tuinieren vaak ‘gecertificeerd schoon’ is (vandaar ook het verschik in prijs).

Maar in beide kun je zaaien en stekken. Voor het zaaien gebruik ik heel fijne vermiculiet (gemiddeld 1 tot 2 millimeter groot), als je het wilt gebruiken om er bijvoorbeeld potgrond voor planten in potten luchtiger en vochtvasthoudend mee te maken, dan kun je zeker ook prima kiezen voor de wat groevere vorm (die vaak ook wat goedkoper is).

Vermiculiet uit de bouw is dus goedkoper, en omdat 25 jaar geleden in Nederland vermiculiet voor de tuinbouw amper of niet voor hobbytuinders verkrijgbaar was, heb ik dat jarenlang en met veel plezier gebruikt. Kachel- en open haardenverkopers keken wel eens raar op als ik ging vragen of ze ook gewoon een zak fijnkorrelige vermiculiet los verkochten :-). Ik betaalde toen zo’n 25 tot 30 ouderwetse guldens voor een grote zak vermiculiet van 70 tot 100 liter. Ondertussen kost zo’n zelfde zak ongeveer 25 tot 30 euro, afhankelijk van waar je die koopt. Daarmee vergeleken is vermiculiet dat je nu in tuincentra koopt relatief duur (ongeveer 6 tot 7 euro voor een zakje van 6 liter). Maar dat laatste is dus gecontroleerd, geschoond en gecertificeerd (en soms ook nog gecertificeerd biologisch). En prima als je er alleen in wilt zaaien. Maar mocht je meer vermiculiet nodig hebben (omdat je meer zaait, het gebruikt om potgrond in potten mee te verluchtigen en/of veel stekt, dan is een grote zak zeker ook de moeite waard. Ik koop zelf zo’n grote zak en haal er gewoon telkens een emmertje uit als ik het nodig heb. De grote zak van 100 liter weegt nog geen 10 kilo, ze staat op zolder en als het droog blijft kan ik het jaren bewaren.

Voor alle duidelijkheid: voor het zaaien in vermiculiet en het afdekken van zaaisels gebruik je dus bij voorkeur een fijnkorrelig vermiculiet. Voor het mengen met potgrond voor in potten met bijvoorbeeld kuipplanten kun je ook fijnkorrelig vermiculiet gebruiken maar is een wat meer grofkorrelig vermiculiet ook prima. Vermiculiet is te koop in tuincentra, in professionele bouwspeciaalzaken (zoals Bouwmaat) en via internet (bijvoorbeeld via Hermie, Potgrondshop, Agrifield, CoolPlants en zo zijn er nog veel meer). Google vooral op ‘vermiculiet kopen’ en je vindt heel veel aanbieders, let dan vooral ook op de grofheid van de korrels, prijs en verzendkosten want daar zitten flinke verschillen in.

Afijn, tot zover over vermiculiet zelf, nu over het zaaien in vermiculiet:

Als eerste test heb ik er pepers in gezaaid. Ik heb vermiculiet in een plastic bak gegooid, daar zoveel water over gegoten tot alle vermiculiet in het water lag en 5 minutenlaten staan. Vervolgens heb ik het kletsnatte vermiculiet in een fijne zeef gegooid en 5 minuten uit laten lekken. En zo nat is het eigenlijk voor de start van het zaaien precies goed genoeg.

Ik heb vervolgens de natte korrels over een zaaitray verdeeld. Druk het vooral niet aan, want dan plakt het vermiculiet aan elkaar en verliest het een deel van de luchtigheid. Door met de tray op het werkblad te tikken zorg je ervoor dat het in de vakjes naar beneden zakt. Als je het iets aan wilt duwen kan dat wel maar doe dat voorzichtig en duw niet verder als je weerstand voelt.

Met een theelepeltje maak ik de vakjes zo dat er een lichte holling ontstaat waar ik in kan zaaien. Ik leg in elk vakje 1 tot maximaal 3 peperzaadjes (bij 3 zaden zorg ik er wel voor dat ze niet op elkaar liggen maar er wat ruimte tussen de zaden is), op het vermiculiet en daar strooi ik nog wat vermiculiet overheen (als bedekking). Tot slot maak ik voorzichtig dat bovenlaagje nog goed nat (met een plantenspuit).

Vanaf nu is het belangrijk dat het vermiculiet niet uitdroogt, en het is heel lastig om te bepalen wanneer vermiculiet uitdroogt want je kunt het niet zien. Maar als je zorgt dat je zaaitray of bakje of potjes of wat dan ook in een afsluitbaar doorzichtig bakje staan (zoals een propagator, kweekkasje of desnoods een diepvriesdoosje of wat dan ook), en je houdt dat afgesloten, dan blijft het vermiculiet vrij lang vochtig genoeg want je hebt op deze manier een gesloten systeem gecreëerd waarin maar weinig vocht verloren gaat.

Je kunt niet zien wanneer het vermiculiet uitdroogt maar je kunt het wel voelen. Als je met een vinger zachtjes over het vermiculiet wrijft en dat plakt, dan is het nog vochtig genoeg. Als je losjes korrels van de bovenlaag kunt verschuiven zul met een plantenspuit wat bij moeten spuiten om het vochtiger te maken.

Zelf gebruik ik trouwens bij voorkeur bakjes, potjes of tray’s met een open onderkant zodat een teveel aan vocht weg kan lopen in de onderbak die eronder staat, dat is altijd veiliger dan een volledig gesloten bakje zoals bijvoorbeeld een boterkuipje of kwarkbakje (dat gaat ook prima maar dan zou je dus gaatjes onderin kunnen maken voor de afwatering en er een schaaltje onder kunnen zetten voor de opvang van teveel vocht).

Ik gebruik het liefst een zaaitraytje zoals die vaak gebruik voor het zaaien van bijvoorbeeld pepers en tomaten.

Na ondertussen al meerdere keren op deze manier te hebben gezaaid ben ik tot de conclusie gekomen dat ik het zelf een erg fijne manier van zaaien vind, vooral voor tomaten, paprika’s, pepers, en ook voor juist grote zaden als bonen, doperwten, zonnebloemen, etc. Voor heel kleine zaden (zoals Mimulus, knolselderij, etc. vind ik het juist geen fijne manier omdat de zaailingen lang klein blijven en dan heel moeilijk te verspenen zijn (en ze moeten vrij vlot na het kiemen worden verspeend omdat vermiculiet geen voeding bevat).

Een andere fijne manier voor het zaaien van warmtebehoeftige soorten als pepers, paprika’s, etc vind ik de deno-methode (waarbij je heel zuinig zaait in koffiefilters en die je daardoor op een constant warme plaats als een modem kunt zetten).

De zaaisels die je op deze pagina ziet heb ik in een elektrische propagator op 27 graden gezet. En een weekje later kiemden daar de eerste zaden.

Prima kiempercentage dus. Je ziet dat ik dus 3 zaden per vakje heb gezaaid. Omdat de zaailingen in het losse vermiculiet kiemen/groeien kan ik ze er per stuk (heel voorzichtig!) aan de blaadjes uit trekken. Meer dan 3 zaadjes gaat niet want dan groeien de worteltjes in elkaar en breken ze als je ze eruit haalt, maar het zaait dus wel lekker zuinig in de beperkte ruimte van de propagator.

Door met duim en wijsvinger het zaailingetje aan de 2 blaadjes uit het vermiculiet te trekken kan ik verspenen.

Stel je niet teveel voor van de zaailing, ze is gekiemd, heeft 2 kiemblaadjes en 1 of 2 of maximaal 3 worteltjes, en moet dus vooral verspeend worden omdat het in de propagator te donker en te warm is om te groeien (prima voor het kiemen maar na het kiemen wordt het tijd voor licht, lucht en een potgrondmix waar voeding in zit om te kunnen groeien).

Ik heb uiteraard al potgrond in huis op kamertemperatuur laten komen, gemengd met wat brekerzand en/of perliet (voor meer luchtigheid), de potjes gevuld, de grond nat gemaakt en er gaatjes in gemaakt. Zo kan ik elke zaailing direct vanuit het vermiculiet in het gaatje in de potgrond laten zakken.

Hierna ‘veeg’ ik voorzichtig wat grond rond de worteltjes en geef ruim water (zodat de grond rond de worteltjes kan spoelen).

Ik heb een kort filmpje van 1 minuut gemaakt waarin je kunt zien hoe ik peperzaailingen vanuit vermiculiet naar 9-centimeterpotjes met potgrond verspeen:

Op de volgende foto zie je de zaailingen na het verspenen, in potjes met potgrondmengsel in een grote onderbak, in het volle licht, om verder op een ‘normale’ manier te groeien.

Ik ben dus erg tevreden over het zaaien in vermiculiet. Het is wel prijzig (maar dat is zaai/ en stekgrond ook). En dit is wat ik over heb na het verspenen van alle zaailingen, het zogenaamde afval:

Het gebruikte vermiculiet kan ik (als ik zeker weet dat alle zaden zijn gekiemd en er later dus geen ‘opslag’ van oude zaailingen tussen de nieuwe komt) laten drogen en vervolgens nog een keer gebruiken. Maar ik gebruik het bijvoorbeeld ook vaak om potgrond (voor potten met kuipplanten en eenjarige planten) luchtiger en tegelijk vochtvasthoudend te maken.

Nog even een voorbeeld waarom ik zaaien in vermiculiet minder geschikt vind voor het zaaien van heel kleine zaden. Hieronder zie je Coleus scutellarioïdes, de heel kleine zaden leveren heel kleine zaailingen van net meer dan een 1/4e van een centimeter op en je kunt bedenken dat die heel moeilijk te verspenen zijn (niet vast te pakken en als ik ze eruit steek of schep valt het vermiculiet uit elkaar en vallen alle zaailingen alle kanten op en beschadigen dan gemakkelijk).

Het zaaien van zeer kleine zaden in vermiculiet kan dus in principe wel maar het is wel lastig. Fijne zaden = kleine zaailingen zaai ik liever in een potgrondmengsel waar de zaailingen in kunnen blijven tot ze al flink zijn gegroeid.

Grote zaden zijn juist heel fijn om in vermiculiet te zaaien. Hieronder zie je maïs. De zaden zijn zo groot dat ze flinke zaailingen opleveren en ook wat voeding in zich hebben om na het kiemen nog een weekje te groeien.

Doordat ze groter zijn, zijn ze makkelijker vast te pakken en te verspenen. En omdat ze genoeg voeding in zich hebben kunnen ze in het losse vermiculiet ook gelijk wat meer wortels maken.

Tot slot nog even een opsomming van de plus- en minpunten van zaaien in vermiculiet ten opzichte van de denomethode:

• De denomethode is het goedkoopst, je hebt er alleen koffiefilters en plastic zakjes voor nodig.
• Daarentegen kunnen die filters en plastic zakje niet hergebruikt worden en vermiculiet wel.
• De zaden kiemen bij zowel denomethode als in vermiculiet even gemakkelijk.
• Vermiculiet lijkt wat veiliger voor zaden, ze kunnen minder makkelijk uitdrogen en/of breken bij het verspenen. Bij de denomethode groeit het worteltje soms door het filterpapier heen waardoor je risico moet nemen om het van het papier af te halen.
• Beide manieren zijn minder geschikt voor heel kleine zaden. De denomethode is alleen geschikt voor kleine tot middelgrote zaden (zoals tomaten en pepers), het zaaien in  vermiculiet is ook geschikt voor kleine zaden maar ook juist voor grote tot heel grote zaden (zoals courgettes, komkommers, Lathyrus, bonen, erwten, kapucijners, zonnebloemen, etc.).
• de denomethode is meer ruimtebesparend, de zaaisels in zakjes nemen amper ruimte in beslag. De vermiculiet-methode heeft wat meer ruimte nodig omdat je dan in een bakje of een tray zaait.

Ik hoop dat je iets aan de informatie op deze pagina hebt gehad! En bedenk dat een favoriete zaaimethode vooral heel persoonlijk is, sommige mensen zweren bij de denomethode, anderen vinden het niks, sommige mensen zaaien binnen voor in zaai- en stekgrond, anderen zaaien liever in potgrond, weer anderen zaaien later en in de volle grond, etc., etc. Experimenteer met zaden die je toch over hebt, en kijk wat je per soort zelf de beste manier vindt.