Over stekken

Nou hèhè, waarom moest dat nou zo lang duren? Zoals ik al eerder schreef, omdat ik het te druk had met oogsten, schoonmaken, invriezen, inmaken en wecken. Maar ook omdat kort en bondig niet mijn beste eigenschap is en ik al voorzag dat het een behoorlijk omvangrijk verhaal zou worden (met 4800 woorden heb ik dat best goed ingeschat en was het een behoorlijke bevalling). En, ik durf het bijna niet te zeggen, ik doe altijd maar wat als ik stek. Ik heb er heus wel eens wat over gelezen en gezien, maar eigenlijk stek ik min of meer op gevoel. Er zijn maar een klein aantal strikte regels, en gelukkig valt er verder van alles zelf te kiezen, te ontdekken en te ervaren.  

Voor veel mensen die mijn blogs lezen zal onderstaand verhaal al bekend zijn maar ik hoop dat nieuwe ‘stekkers’ iets aan de informatie hebben en volop aan het stekken slaan! Ik vrees dat ik geen mooie foto’s heb, stekken zijn sowieso niet heel fotogeniek, maar ik hoop dat de foto’s in ieder geval genoeg duidelijk maken….      

Om maar eens te beginnen, waarom zou je willen stekken? 

Ik weet niet of ik nou de aangewezen persoon ben om dit te beantwoorden want ik ben een zaaier in hart en nieren. Ik hou van zaaien, ik vind het spannend en het grootste wonder in de moestuin; of het lukt, het eerste lusje of sprietje dat uit de grond komt, wanneer het kiemt, het volgen van het hele proces van opkweek tot de oogst, hoe een nietig klein zaadje soms een forse plant kan opleveren, etc. Maar ik stek ook hoor. Dat doe ik soms uit nood en daar kan ik kort over zijn: de kans op succes is dan klein. De stelen van planten die ziek of zwak zijn en dood gaan zijn nu eenmaal al minder sterk, minder krachtig, gevoeliger voor schimmels, etc. Mijn ervaring is dat er een heel grote kans is dat stekjes van een halfdode plant zelf ook het loodje leggen. Maar toch: uiteraard moet je het proberen als je denkt dat de moederplant doodgaat. Als het lukt, neem dan zoveel mogelijk stekken zodat er wellicht één of enkele gezonde overblijven.  

Andere redenen om te stekken zijn: omdat zaaien niet lukt, omdat planten steriel zijn of in Nederland geen zaden geven. Of omdat je zeker weet dat eventueel geoogste zaden gekruist zullen zijn omdat er meerdere rassen van dezelfde soort vrij dicht bij elkaar stonden. Want stekken zijn in soort, ras, kleur, etc. altijd identiek aan de moederplant (en dat kun je van zaailingen zeker niet altijd zeggen). En je stekt vaak om het aantal planten dat je hebt te vermeerderen. Dat is leuk, leerzaam, handig en heel goedkoop. En een leuk cadeautje. En nog een heel groot voordeel: stekken groeien (over het algemeen, er zijn vast uitzonderingen) veel sneller en makkelijker uit tot volwassen planten dan zaailingen. Je zou kunnen zeggen dat je snelgroeiende eenjarige planten zaait maar dat vaste planten en (half)heesters misschien eigenlijk wel beter gestekt kunnen worden. Uiteraard kun je ook denken aan andere manieren van vermeerdering, vooral van volwassen planten, denk aan scheuren, delen, wortelstekken, afleggen, etc. Wie weet daarover misschien later ook nog eens een blog 😁

Wat kun je stekken? 

Nou, alles wat een niet houtachtige stengel heeft, dus veel vaste planten maar zeker ook heesters (maar dan van de nieuwe verse groene groei en niet de wat oudere verhoutte delen). Zelfs bomen zijn mogelijk (maar bedenk dan dat bijvoorbeeld fruitbomen vaak geënt zijn, een stek van een fruitboom heeft bijvoorbeeld een andere groeikracht, hoogte en ziektebestendigheid dan de geënte moederboom).  

Voor deze gelegenheid, maar vooral ook omdat ik het wilde, stekte ik 2 weken geleden salvia’s, rozemarijn, lavendel, clematis, vlinderstruik, eeuwigkool, aalbes, zwarte bes, druif, geranium (niet te verwarren met Pelargonium, die je trouwens ook prima kunt stekken), agastache, citroenverbena, en zo nog wat soorten. En ik ben nog niet klaar (maar de potgrond was op, eerst nieuwe halen voor ik verder kan 😊).  

Dit is trouwens niet ideaal; het liefst neem je stekken aan het einde van de lente/begin van de zomer (mei/juni); dan zijn de planten nog heel groeikrachtig, hebben een sterke sapstroom, zijn de stelen groen en vers en fris. En het is dan nog niet zo warm. En er is genoeg tijd om te stekken en die stekken ook nog te verpotten en later uit te planten zodat ze nog kunnen groeien en sterk de winter in kunnen gaan. Maar goed, soms is het wat het is en doe je het met wat je hebt of kunt. Er zullen wat soorten zijn die ik niet meer uit wil/kan planten maar beter in pot in de koude kas of in huis kan overwinteren en volgend jaar pas uitplant (zoals de minder winterharde salvia’s en rozemarijn). Eerst maar kijken of het stekken wil lukken!        

Moet de grond waarin je zaait echt stekgrond zijn? 

Nee hoor. Het kan natuurlijk wel, handig want dan hoef je er niet over na te denken. Maar ik gebruik zelf altijd potgrond, met wat grof brekerzand erdoor, plus wat perliet (lijkt wel wat op vermiculiet maar waar vermiculiet vocht vast kan houden is perliet juist een heel licht en luchtig materiaal dat vocht langs zich laat glijden). Je kunt de grond er dus heel luchtig mee maken. Maar vermiculiet kan ook hoor (want het neemt een teveel aan vocht op), en alleen grof zand kan ook (en dan wat meer dan wanneer je ook vermiculiet of perliet gebruikt). Luchtigheid is het toverwoord; welke grond je ook gebruikt, die moet open, los en luchtdoorlatend zijn, zodat de stekken hun allereerste en teerste haarwortels goed kunnen laten ontwikkelen en groeien, zonder klonten, stukjes hout of een dicht opeengepakte grondlaag. Om die reden kan het ook handig zijn om de dikkere klontjes en stukjes hout uit de grond te zeven. Dat doe ik zelf nooit maar bij het mengen van de potgrond met zand en perliet haal ik wel zoveel mogelijk grovere stukjes uit.   

Dan de potjes: klein of groot? 

Ook daar kun je zelf weer een keuze in maken. De pot moet diep genoeg zijn, ik vind zelf een tray met vakjes daarom niet fijn. Bovendien is het handig om meerdere stekken in een pot te zetten. Je ziet heel vaak dat er een wat grotere pot (bijvoorbeeld 2 tot 3 liter) wordt gebruikt en de stekken daarin langs de rand worden gezet. Al gebruik ik ook wel (vaak bij wat minder stekken) kleinere potjes hoor, het is soms maar net wat je voorradig hebt en hoeveel stekken er genomen kunnen worden. En wat de stek wil; stekjes van Salvia microphylla passen makkelijk in een kleiner potje (ik gebruik voor meer dan 1 stek nooit kleiner dan P12), stekken van rozen hebben een extra hoge pot nodig en dat geldt ook voor Clematis, stekken van vlinderstuiken willen gewoon een grote pot omdat ze fors zijn en flink wat wortels maken, etc.

Flink wat stekken in een grote pot heeft voordelen: het is qua grondmengsel voordeliger dan wanneer je 1 stek in 1 klein potje zet (want dan moet je bijvoorbeeld wel 6 of 9 kleinere potjes vullen voor hetzelfde resultaat). De grotere hoeveelheid grond in een grote pot droogt ook wat minder snel uit dan de grond in kleine potjes. En stekken mogen NOOIT uitdrogen (nou ja, echeveria, sempervivum, sedum en dat soort vetplanten kunnen het wel verdragen).

De reden waarom stekken langs de rand staan is dat de grond aan de rand van de pot altijd iets warmer is dan in het midden. En ik las ook ergens dat de grond langs de rand iets langer vochtiger blijft dan het midden. Of dat ook echt zo is heb ik eigenlijk zelf nog nooit gemerkt. Bovendien groeien wortels graag langs de rand, als een soort houvast, als de wortels de wand aanraken stimuleert dat het maken van zijwortels. Het is ook wat makkelijker om ze op die manier op ongeveer gelijke afstand van elkaar te zetten. En tot slot maakt het later wat makkelijker om de stekken van elkaar te scheiden (makkelijker dan wanneer ze kriskras en op soms ongelijke afstand van elkaar staan – en een ongelijke afstand zorgt er ook nog voor dat sommige stekken meer of juist minder wortels kunnen maken).       

Nou, pot en potgrond zijn geregeld, zorg uiteraard dat de potten schoon zijn (geen slakjes en zo) en dat het grondmengsel goed gemengd is, zonder klontjes, op kamertemperatuur. Alles al klaarzetten is sowieso belangrijk, stekken is altijd een beetje een haastklus, omdat afgeknipte plantdelen nu eenmaal snel kracht verliezen en slap worden (lees: ten dode opgeschreven zijn als je er niet snel iets mee doet). Dus een schoon en scherp mesje en of knipschaartje, een vaasje (of vergelijkbaar) met water, labels en stift of potlood, en een gieter met water zet je alvast klaar zodat je gelijk kunt beginnen. 

Waarom die haast? 

Zodra je een stuk van een plant afknipt of snijdt is dat stuk gedoemd om dood te gaan, zo simpel is het eigenlijk. Ze wil leven maar zonder medium droogt ze heel snel uit en gaat dood. Daarom stek je bij voorkeur in de ochtend, op een niet al te warme dag. En om dezelfde reden is het heel handig om een vaasje met water mee te nemen als je stekken gaat nemen. Kies jonge delen, bij voorkeur zonder bloemen of bloemknoppen. En zoals eerder genoemd; kies geen verhoutte delen maar verse nieuwe groene groei. Uiteraard van gezonde stelen/planten. Waar je knipt maakt niet uit, liever wat te lang dan te kort want op lengte snijden/knippen doe je later (een beetje vergelijkbaar met wanneer je bloemen plukt voor in een vaas). Ik zag op Gardener’s World ooit nog eens een handige tip: soms is het lastig om later te bepalen wat de onder- en bovenkant van een stek is; knip de onderkant altijd schuin af en de bovenkant recht, dan hoef je nooit te twijfelen.  

Zet de stengel gelijk in het vaasje met water. Ik heb de meeste van mijn stekken op de volkstuin genomen, en moest er dus ook nog mee naar huis (want thuis kan ik veel makkelijker elke dag even kijken hoe het gaat en water geven). Daarom doe ik stekken altijd in een plastic zakje, met wat lucht er nog in, gelijk een labeltje met naam erbij, en dan bind ik het zakje goed dicht. Zo is er weinig verdamping en blijven de stekken wat langer goed/vers/stevig. Maar ook dan; direct na het dichtbinden van de zakjes op de fiets naar huis! 

Thuis staat ook alles al klaar, het potgrondmengsel is gemaakt en de potjes zijn er ook al mee gevuld. En de al eerder genoemde gieter met water, het mesje/schaartje, vaasje met water, en nog wat extra labels en een potlood (voor alle zekerheid).  

Ik haal de stekken uit het zakje en zet die gelijk weer in een vaasje water. Dan heb ik wat meer tijd en rust om te stekken…… 

Mocht er nou iets tussenkomen wat echt niet kan wachten, dan is dit de beste manier (die ik tot nu toe heb ervaren) om de stekken te bewaren: wikkel ze losjes in wat laagjes vochtig keukenpapier en leg dat rolletje in een plastic zakje of afsluitbaar doosje in de koelkast. Zo houd je de stekken nog wel een paar uur vers, als het moet een dag maar echt niet veel langer dan dat; hoe meer tijd er overheen gaat voor je de stekken stekt, des te groter de kans dat steeds meer stekken het uiteindelijk niet gaan halen. Al verdienen ze het natuurlijk altijd om toch gestekt te worden, al houd je er nog maar 1 gezonde plant aan over…..

Er zijn bijvoorbeeld ook bladstekken, maar die zijn vooral voor vetplanten. Ik hou van ‘hieltjes’ en als die er niet zijn kies ik voor de stek onder de bladknop, dus onder de verdikking. Daar is de stengel het sterkt en is er de meeste kans op uitlopen. Maak daar een nieuwe en dus verse scherpe snede, door dat schuin te doen vergroot je het oppervlak waar worteltjes uit kunnen groeien. 

Stek je met stekpoeder, zonder stekpoeder of kies je wat anders? 

Ook weer iets wat je zelf mag weten. Ik heb een paar jaar geleden eens een testje gedaan, met Salvia’s. Ik stekte 5 plantjes zonder stekpoeder, 5 plantjes met en 5 plantjes met honing (ik hoorde toen net over de gunstige effecten van honing als het om het wortelen en de antibacteriële werking gaat bij het stekken). Van de stekken in honing overleefden er slechts 2 en die zagen er beroerd uit. Weer wat geleerd, honing bleek hier vooral voor afsluiting te zorgen, de plakkerige suikerlaag zorgt ervoor dat de stek geen vocht op kan nemen en er geen lucht bij kan.

De 5 Salvia’s met stekpoeder overleefden alle 5, van de stekken zonder iets hield ik er 4 over. Dus je hoeft niets te gebruiken maar het kan wel. Gewoon stekpoeder bevat synthetisch nagemaakte planthormonen die het wortelen bevorderen, plus wat stoffen die de kans op schimmel verkleinen. Ondertussen bestaan er ook biologische stekhulpstoffen, in de vorm van poeder of gel. En tot slot kun je het zelf maken. Van de takken van de wilg, die bevatten van nature veel van dat al genoemde planthormoon (wilgen stekken dan ook enorm makkelijk en snel). Door wilgentakken in stukjes te knippen en te overgieten met wat kokend water komen die planthormonen en ook wat antibacteriële stoffen in het water terecht. Je gebruikt het door de gestekte stekken wilgenwater te geven. Zelf gebruik ik soms nog stekpoeder, soms niets. En ik heb wel eens wilgenwater gemaakt maar de gieter viel toen om terwijl de stekken nog niet allemaal het wilgenwater hadden gehad, dus ik kan er uit eigen ervaring niet heel veel over zeggen (maar hoor er altijd goede verhalen over). Nog iets; ik hoorde dat zeewiermeel ook de al genoemde planthormonen bevatten, dat wil ik komende week eens proberen want ik heb nog een zakje zeewiermeel staan. Maak of koop vooral wat je wilt of gebruik niets: gezonde sterke stekken hebben ook zonder hulp veel kans om te overleven. 

Dat geldt dan weer niet voor alle soorten. Ik heb best veel succes met stekken gehad maar van de ongeveer 20 stekken die ik van blauwe bessen nam overleefden er slechts 2 (die uiteindelijk in de herfst/winter alsnog de geest gaven). Het grondmengsel voor blauwe bessen is ook lastig te maken want die moet uitgesproken zuur zijn maar wel voldoende voeding bevatten om de stekken een goede start te geven). Ook lastig zijn de al eerdere genoemde Echinacea, en met tijm heb ik ook niet altijd evenveel succes (terwijl een stukje plant afsnijden van Echincea dus wel goed gaat en ook van tijm kun je vaak ondergronds een stukje van de plant met wortels afsnijden). Je ziet; proberen en er zelf achter komen wat wel en wat niet graag op welke manier wordt gestekt is uiteindelijk het beste wat je kunt doen.

Terug naar het stekken: na het schuin afsnijden onder een bladknop verwijder je de onderste bladeren (want die komen onder de grond terecht en hebben dus geen nut en kunnen juist voor bijvoorbeeld schimmels zorgen). Daarna doop je de stek in water en vervolgens wel of niet in een stekhulpstof en steek je de stek in het potgrondmengsel in de pot. Uiteraard maak je eerst een gaatje (bijvoorbeeld met het mesje of de onderkant van een potlood) voor een zachte landing.

En geef direct overvloedig water, zodat de stek vocht krijgt maar vooral ook om te zorgen dat alle gronddeeltjes de stek goed kunnen omsluiten. En als er een top is haal je die er vaak gelijk uit want die kost de stek energie die ze beter kan besteden aan het maken van het eerste worteltje. Bovendien wil je die zijscheuten die gaan zorgen voor nieuwe groei. Soms laat je de top zitten, omdat die niet heel duidelijk is of omdat je die nodig hebt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan stekken van stamtomaten en eeuwig kool waarbij de top heel belangrijk is voor de verdere groei. Of aan lavendel en rozemarijn waarbij de top een toef naaldachtige blaadjes is waardoor er dus eigenlijk ook helemaal geen duidelijke top is. Maar de meeste stekken hebben een duidelijke bovenkant die je het best weghaalt zodat de plant na het maken van de eerste worteltjes zijscheutjes in de bladoksels kan gaan maken (die vervolgens voeding op kunnen gaan nemen waardoor er weer groei mogelijk is, er meer worteltjes komen, etc.). Bij het knippen van een stek zorg je dus ook vooral dat die lang genoeg is, om onder een bladknop te knippen, om blad te verwijderen en om de top eruit te halen en te zorgen dat je ze diep genoeg in de grond kunt steken. 

Oh ja; hoe diep plant je een stek eigenlijk? Nou, dat hangt ook een beetje af van de soort maar in ieder geval wel voor 1/3e van de lengte van de stek. Liever nog de helft maar dat lukt niet altijd. Rozen mogen zelfs nog wat dieper staan.  

Dan is er nog iets: blad is nodig, voor de opname van voedingsstoffen waardoor er worteltjes kunnen worden gemaakt. Er zijn maar weinig soorten die wortelen vanuit een kale tak. Maar te veel blad kost energie die de stek niet heeft. Vaak zie je dat dat blad slap wordt en het de stek zoveel energie kost dat ze het niet redt, of het blad afsterft. Dus zorg ervoor dat er een paar blaadjes aan de stek zitten maar niet teveel. En mocht een soort nu eenmaal grote bladeren hebben, dan is het ook prima als je dat blad halveert (dus met een scherp mesje of knipschaar doormidden knipt). 

En klaar is Kees! 

Voor ik het vergeet: je kunt ook in water stekken. Natuurlijk, dat kan ook! Maar in water zit geen voeding (dat kun je uiteraard wel toevoegen). En hygiëne is heel belangrijk. Dus als je in water wilt stekken ververs dan het water om de dag en verplant de stekken in principe zodra je worteltjes ziet. Mijn ervaring is dat niet alle soorten even goed in water stekken, het is een beetje zoeken en ervaren welke planten daar geschikt voor zijn. Ik stek bijvoorbeeld citroengras graag in water, en gember in een afgesloten bakje op nat keukenpapier. Brugmansia’s stekken makkelijk in water, en zoete aardappelen wortelen na het uitlopen op vochtige potgrond het best in water.

Het is ook een persoonlijke voorkeur, ik stek tomatendieven bijvoorbeeld het liefst in het potgrondmengsel, toch zijn er ook mensen die succes hebben met het laten wortelen van tomatendieven in water. Uiteindelijk is zelf proberen de beste leerschool. 

En nu dan? Ik noemde het al eerder: een stek mag nooit uitdrogen, ze heeft 1 kans om te wortelen en als die eerste worteltjes verdrogen heeft de stek geen kracht meer om overnieuw te beginnen en gaat ze vrijwel altijd dood. En stekken houden van een gelijkmatige niet te warme omgeving. Ze slaan dan ook het best aan op een relatief koele plaats in licht schaduw (voldoende licht maar geen volle zon). Ze moeten altijd vochtig zijn maar stilstaand water is ook niet altijd een goed idee. Ik zet mijn stekken hier graag achter in de achtertuin, op een luchtige plek, in de schaduw, op een tafel, licht genoeg, beschermd tegen bijvoorbeeld slakken; zo kan ik ze goed zien, makkelijk water geven (en een teveel aan water loopt er ook gemakkelijk weer af).

In deze tijd gebruik ik geen plastic zakjes, het is warm genoeg en ik geef vrijwel elke dag water. Maar als je bijvoorbeeld in het voorjaar in huis stekt (waar het dan nog wat koeler is maar vooral de lucht altijd droger is) is een doorzichtig plastic zakje over elk potje met stekken (of de potjes in een propagator) een goed idee, het zorgt voor meer warmte en een hogere luchtvochtigheid. 

Nu is er geduld nodig. En een beetje vertrouwen. Want de eerste dagen zien de stekken er niet heel florissant uit. Logisch, ze moet vanuit het niets nieuwe benen, armen en een nieuw hoofd maken. Elke plant is anders, sommige soorten zie je na 3 of 4 dagen al weer een beetje bijkomen, andere hebben daar wel 2 weken of langer voor nodig. Geef dus ook niet te snel op!

Salvia’s stekken bijvoorbeeld heel gemakkelijk en best snel, maar rozen hebben soms zelfs wel maanden nodig. Je ziet het in ieder geval aan een nieuwe bladknop, aan zijscheutjes, en je ziet de wat hangende stekken meer overeind komen.

Het is een goed teken maar het kan nog makkelijk misgaan en het duurt zeker ook nog een poos voor de stekken afzonderlijk kunnen worden opgepot in eigen potjes. Dat moment is heel makkelijk te bepalen: wanneer er ruim voldoende worteltjes onder uit de afwateringsgaten groeien. Dan kun je de grond in de pot enigszins op laten drogen (niet volledig uit laten drogen maar wachten tot de grond korrelig is). En dan kun je pot ondersteboven houden, terwijl je je hand eronder houdt en de kluit opvangt. Leg de kluit neer en trek met wat hulp van je handen voorzichtig de stekken van elkaar. Pot ze uiteraard direct op, ook nu zorg je er weer voor dat je alvast potten met een luchtig potgrondmengsel hebt gevuld en een gieter klaar hebt staan. Pot de stekken zo diep op als ze stonden, geef direct water en houd de gewortelde stekken nog een week of 2 in de schaduw, en geef regelmatig water, tot je zeker weet dat ze zijn aangeslagen. 

Ben ik nog iets vergeten? Oh ja, soms willen net gestekte stekken nog wel eens bloemknoppen en bloemen maken. Meestal is dat een noodgreep van de stek; bloemen en dus zaden maken om je als soort nog snel voort te planten voor je dood gaat. Een stek weet echt niet dat je heel andere plannen met haar hebt en je je best doet om een mooie nieuwe plant van haar te maken. Eventuele bloemen of bloemknoppen kun je er het best in een vroeg stadium voorzichtig afknippen. Want het kost de stek uiteraard weer energie die ze beter kan besteden aan het wortelen en groeien; eerst maar eens groot worden voor je als plant aan de voortplanting gaat denken! 

Nog één, ook al zo dapper:

En nog iets; ik noemde al eerder het hieltje. Een hieltje is niets anders dan een stukje van de stengel die mee afscheurt als je de stek voorzichtig naar beneden trekt. Daarmee is er nog meer oppervlak waar worteltjes aan kunnen groeien dan bij het schuin afsnijden. Heel geschikt voor het stekken met zo’n hieltje zijn bijvoorbeeld lavendel, rozemarijn, hysop en sommige salvia’s. Het is heel makkelijk: trek de stek voorzichtig en schuin van de stengel en kijk of er een ‘hieltje’ aan zit en dan kun je gelijk het onderste blad verwijderen en de stek met hieltje stekken. Is er geen hieltje, dan is er geen man overboord en kun je de stek alsnog schuin onder een bladknop afsnijden. 

Ik ben vast nog wel wat vergeten. En er zijn ongetwijfeld ook mensen die op net weer een andere manier stekken. Uiteraard is het heel leuk als je dat in de reacties meldt, ook als je misschien heel veel succes met bepaalde soorten hebt, of als er soorten zijn waarvan het juist zelden of nooit lukt om er stekken van te nemen. Zo kunnen andere mensen en ikzelf daar ook weer van leren!  

Tot slot: ik schreef al eerder over stekken, en je kunt daar dus ook al wat pagina’s en blogs over lezen. Mocht je daar interesse in hebben: 

• Brugmansia stekken: https://www.mooiemoestuin.nl/brugmansia/  
• Tomaten stekken: https://www.mooiemoestuin.nl/groenteteelt/vruchtgewassen/tomaat/tomaten-stekken/  
• Rozen stekken: https://www.mooiemoestuin.nl/zaaien-en-zaden/rozen-stekken/  
• Aardappelen stekken: https://www.mooiemoestuin.nl/het-vervolg/  
• Salvia stekken: https://www.mooiemoestuin.nl/salvia-stekken/  

Oh ja, tot slot nog 1 ding. Mocht je ooit eens stekken willen versturen: ik leerde deze manier kennen van iemand die me stekjes van eeuwig kool stuurde en heb daar zelf nog wat aan gesleuteld. Ik durf er zelfs binnen Nederland (dus bezorgen binnen een dag) nog wel ongewortelde stekken mee te versturen. Ik verpak de onderkant van stekken in extra vochtig gemaakt keukenpapier en stop dat in de plastic zak die je voor de vacuümsealer gebruikt, boven en onderkant dicht sealen met een klein beetje lucht (en dus zeker niet vacuüm trekken!!) en dan kunnen de stekken in een luchtpostenvelop. Bij gebrek aan een vacuümsealer kan het ook prima in een hermetisch dichtgeplakte diepvrieszak (die zijn dikker dan boterhamzakjes). Uiteraard doe je dat wel als je weet dat de dag erop post wordt bezorgd (dus niet op zaterdag 😁).