Over neusrot en balans

Elk jaar krijg ik een aantal vragen over neusrot. Dit jaar o.a. van mensen die een foto stuurden en vroegen of de plant ziek was en verwijderd moest worden. Maar ook van mensen die het wel herkennen maar geen idee hebben waarom de tomaten dit jaar neusrot hebben (omdat ze toch voldoende water hadden gegeven).

Zelf wist ik er ook het fijne niet helemaal van. Gelukkig kan ik zeggen dat we hier zelden of nooit last hebben van neusrot in onze tomaten, ik heb het in al die 33 moestuinjaren nog geen 10 keer gezien, op misschien wel 1000 tot 2000 tomatenplanten (en 1 keer in een paprika). En dan kon ik het vaak nog beredeneren of waren het maar één of enkele tomaten in 1 tros. Ik had er dan ook niet veel foto’s van. Maar juist toen ik het idee kreeg voor dit blog zag ik dat ik zelf dit jaar ook 2 tomatenplanten met neusrot in de vruchten heb; 2 van de 3 planten van het ras Pink Icicle. Ik heb dit jaar 78 tomatenplanten in de kassen staan. En daardoor denk ik niet dat er een structureel probleem is in de kas maar dat het een combinatie van het ras plus vochtgebrek in die warme en kurkdroge weken in juni was.

Maar natuurlijk maakte het me, door de vragen en de eigen ervaring nog nieuwsgieriger. Ik kreeg een paar weken geleden een zeer waardevolle link van Pien, naar een afstudeerproject van Aad van der Burg in 2016. Het is eigenlijk te technisch geschreven voor een leek als ik maar het staat vol met informatie, vooral over de professionele teelt (bijvoorbeeld op glaswol) die ook bruikbaar voor de hobbyteelt is. Dit is de link naar het rapport: Beheersing van neusrot voor de ongestookte teelt van tomaten en paprika’s

Daarnaast heb ik ook de boeken van Velt, etc. maar weer eens opengeslagen, en zocht ik natuurlijk naar informatie op internet; neusrot heet in de Engelse taal Blossom End Rot, google voor heel info vooral op ’tomatoes blossom end rot’. Ondertussen weet ik al flink wat meer over de oorzaken en gevolgen van neusrot. En zo hoop ik dat ik het verhaal iets minder technisch kan vertellen. En nodig ik mensen die meer verstand van de materie hebben van harte uit om opmerkingen en/of aanvullingen in de reacties hieronder te melden zodat het uiteindelijk een duidelijk en kloppend verhaal wordt waar mensen informatie kunnen vinden als ze neusrot in hun tomaten (en/of paprika’s, etc.) zien.

Afijn, daar gaan we…..

Wat is neusrot eigenlijk?

Neusrot is geen ziekte of plaag, het is een gevolg van overdruk of onderdruk in de cellen van een tomaat (en er zijn dus nog wat meer groenten die er gevoelig voor zijn, daarover later meer). De cellen worden beschadigd en dat veroorzaakt bruine leerachtige en ingezonken plekken, vaak in het onderste gedeelte van de vrucht. Het ene ras is er gevoeliger voor dan het andere maar het zijn bijna altijd rassen uit de groep pastatomaten/romatomaten. Dat zijn tomaten die vaak van zichzelf al minder vocht bevatten dan andere tomatensoorten; als vocht uit de tomaat wordt onttrokken is er al snel geen reserve meer. Wellicht heeft de wat lange en slanke vorm er ook iets te maken, op de foto’s kun je zien dat de plekken altijd onderaan de tomaten zitten. Het ontstaat vrijwel altijd in het vroege/onrijpe stadium, dus tijdens de groei van de vruchten, de kans dat rijpende vruchten nog neusrot krijgen is heel klein (sterker nog, in het rijpingsstadium geef je bij voorkeur minder water omdat juist de tomaten die veel vocht bevatten zoals vlees-, ronde- en cherrytomaten dan makkelijk kunnen barsten).  

Oorzaken:

En dan wordt het wat ingewikkeld en vooral uitgebreid. Ik ga alle mogelijke oorzaken allemaal puntsgewijs benoemen want er blijken er heel veel te zijn:

Vochtgebrek: de bekendste oorzaak is een tekort aan vocht. Je hoort vaak over neusrot als mensen na vakantie terug komen en de buurvrouw toch wat minder groene vingers blijkt te hebben en niet genoeg of niet vaak genoeg water heeft gegeven. Als een tomaat te lang te weinig vocht krijgt zal ze, om zichzelf als plant te redden, dat vocht desnoods uit de vrucht (die relatief veel vocht bevat) halen. En droogte heeft invloed op het Calciumgehalte in de vrucht. En dat verklaart waarom niet alleen het vochtgebrek een oorzaak kan zijn maar ook de onregelmatigheid in beschikbaar vocht (dus te droog en dan weer te nat en dan weer uitdrogen, etc.). Ik pleit altijd voor niet te vaak maar dan wel een goede gietbeurt te geven, zo stimuleer je de wortels om te groeien en zelf op zoek te gaan naar vocht in de onderlaag van de grond: een sterk, gezond en groot wortelgestel zorgt voor een sterke en gezonde plant en goede opbrengst. Maar eerst kletsnat en daarna laten uitdrogen is dus het andere uiterste, een goede balans in voldoende vocht geven en wachten tot de volgende gietbeurt is belangrijk (en het woord ‘balans’ ga je nog veel vaker tegenkomen in dit verhaal).

Calciumgebrek: Calcium (kalk) is een element dat zorgt voor de stevigheid van de cellen (vooral celwand en celmembraan), en zorgt dus voor stevigere wortels, vruchten, bladeren. Bij een gebrek aan Calcium kunnen cellen kapot gaan en indrogen. Het kan zijn dat er een tekort aan Calcium in de grond is. Dat moet dan op zure zand- of veengronden zijn want op minder zure leem- en kleigronden is die kans al veel kleiner (al ‘verzuurt’ een leem-/kleigrond ook, zeker in een kas, door het relatief intensieve moestuinieren, het gebruik van mest, potgrond, etc.). Wij geven op onze kalkrijke kleigrond zo eens per 4 of 5 jaar kalk/Calcium maar nu ik erover nadenk zou het wel eens langer geleden kunnen zijn dat we kalk in de moestuin en kas hebben gebruikt. Uiteraard is het heel goed om bij twijfel, of bij de start van een moestuin, (onder andere) de pH te meten of laten meten.

Het onvermogen om Calcium op te nemen: het kan ook zijn dat er wel voldoende Calcium aanwezig is maar de plant dat niet op kan nemen. En daar zijn veel mogelijke oorzaken voor, ook die noem ik puntsgewijs.

Grote verschillen in temperatuur: en juist dat zien we de laatste jaren wel vaker, koud voorjaar, veel warmte in juni, dan weer koeler, dan weer een hittegolf. Ook de grondtemperatuur is belangrijk want (te) warme of (te) koude grond zorgt voor een hogere of juist lagere worteldruk. En een hoge worteldruk zorgt voor een goede calciumopname. 

Zieke of gebrekkige planten: als planten ziek zijn of door bijvoorbeeld wateroverlast een klein wortelgestel hebben kunnen ze soms ook minder goed voedingsstoffen opnemen. Calcium is een element dat alleen door nieuwe/jonge plantwortels kan worden opgenomen. En het kan niet worden opgeslagen en herverdeeld. Het heeft dus een constante stroom van groei, opname en gebruik nodig. Ik heb hier eens een jaar gehad waarin planten achterin de kas prima groeiden maar ergens in juli een familie woelratten er hun gangen groeven. Met als gevolg een volwassen plant maar met een veel kleiner en gehavend wortelgestel. En dat leverde bij 1 plant deze tomaatjes van het ras Bührer Kehl met neusrot op:

Veel bladeren: veel en grotere bladeren aan hoge planten hebben meer vocht nodig. Bij droogte wordt dat desnoods uit de vruchten gehaald en is ook de Calciumbalans verstoord. 

Weinig blad: om het er niet makkelijker op te maken. Teveel blad is dus niet goed maar Calcium wordt vooral opgenomen door de verdamping rond de bladeren. En juist daarom moeten er wel voldoende bladeren zijn.

Ook hier gaat het dus weer om de balans. Ik zeg wel vaker dat ik relatief veel blad verwijder. Ik houd altijd 4 volwassen bladeren aan + de kleinere bladeren in de top. Daar ga ik maar eens 6 of 7 volwassen bladeren van maken + de top, onder het mom; het gaat echt niet slecht maar er is na lering altijd ruimte voor verbetering 🙂  

Groeistilstand: als een plant niet goed kan groeien, door bijvoorbeeld een mol, woelratten, een gebrek aan voeding, een ziekte of plaag, kou/koude grond, etc. kan dat zorgen voor een slechte Calciumopname. 

Luchtvochtigheid: ik schreef al dat Calcium vooral wordt opgenomen door de verdamping rond het blad. Dan moet er wel voldoende blad zijn (maar nou ook weer niet teveel). En dat geldt ook voor de luchtvochtigheid: die moet hoog genoeg zijn om Calcium op te kunnen laten nemen maar niet te hoog want dat zorgt juist voor minder opname van Calcium. En dan is er ook nog een kans dat stuifmeel klontert en dat zorgt voor een slechte bevruchting. Bij een hoge temperatuur is er sowieso een slechte bevruchting, boven de 35 graden verliest stuifmeel een groot deel van haar levenskracht. Dat geldt altijd al voor de teelt onder glas maar ik hoorde vorig jaar en dit jaar ook verhalen van mensen die onbevruchte bloempjes in de buitenteelt zien (met dank aan de hitte in juni?).

Stikstof: als planten (te)veel stikstof kunnen opnemen zie je dat vaak al aan weelderige groei en veel donkergroen blad maar een slechte bloei/vruchtzetting. Wan als een plant veel stikstof opneemt kan ze minder andere voedingsstoffen en mineralen opnemen (en dus ook minder Calcium). Minder stikstofrijke voeding zorgt voor, mits aanwezig, meer opname van andere elementen die bijvoorbeeld een positieve invloed hebben op de bloei, vruchtzetting, rijping, smaak en houdbaarheid (zoals Kalium).

Kalium: je leest net dat Kalium goed is voor je planten en dat klopt. Maar Calcium, Magnesium en Kalium beconcurreren elkaar. Een te veel van het één zorgt ervoor dat een ander niet goed kan worden opgenomen. Als je dus wat minder Kalium geeft kan Calcium makkelijker worden opgenomen met dus minder kans op neusrot. Maar bedenk dat het ook andersom werkt: teveel Calcium kan zorgen voor minder opname van Kalium en Magnesium, met bijvoorbeeld een slechte vruchtzetting, smaak en houdbaarheid als gevolg. Ook hier is de balans weer belangrijk. 

Borium: ook dit is een belangrijk element (heb ik nooit geweten), het is belangrijk bij de aanmaak van pectine in de celwand. Calcium zorgt voor stevigheid, Borium zorgt voor elasticiteit. Meer Calcium zorgt voor een remming van de opname van Borium. Een Boriumgebrek zorgt voor vallende vruchten, open ruggen en makkelijk breekbare toppen, bijvoorbeeld als je stamtomaten opbindt. Een teveel aan Calcium zorgt trouwens uiteindelijk voor een (te) hoge pH en dat heeft gevolgen voor het humusgehalte in de grond maar ook voor de groei en ontwikkeling van veel moestuinplanten. Nogmaals: balans is het allerbelangrijkst.

Aantal vruchten: dat klinkt misschien een beetje vreemd. Maar als er veel vruchten zijn worden de voedingsstoffen evenredig verdeeld. Als er weinig vruchten in een tomatenplant hangen (bijvoorbeeld door een ras dat minder vruchten geeft of door een slechte bevruchting) zijn er meer voedingsstoffen per vrucht. En dus ontwikkelen en groeien die mindere hoeveelheid vruchten sneller dan Calcium kan worden opgenomen via de verdamping. Ook dat kan dus een Calciumtekort en neusrot veroorzaken.

Tot nu toe had ik het over tomaten. Maar ook paprika’s en de qua formaat grotere pepers kunnen er last van hebben. Ik heb dat zelf slechts 1 keer gezien in een paprika en dat is meer dan 20 jaar geleden, vandaar deze oude foto in een oud/klein formaat, maar het maakt in ieder geval wel duidelijk hoe het eruit ziet:

Ik las dat ook komkommers en meloenen neusrot kunnen krijgen maar dat heb ik zelf nog nooit gezien. En dan is er nog iets; een bekend fenomeen in de tuin is ‘rand’. Het zijn dorre randjes langs de bladeren van bijvoorbeeld sla, andijvie en kool. En het wordt door hetzelfde Calciumgebrek veroorzaakt als neusrot: de buitenbladeren van groenten die een krop maken krijgen meer te maken met verdamping en krijgen dus meer Calcium tot zich dan de binnenbladeren (die in een krop vaak beschermd tegen elkaar aan zitten en worden omsloten door die grotere buitenbladeren). Rand zie je daardoor vaak langs de randen van die binnenbladeren. Het veroorzaakt ook ‘hartrot’ bij bleekselderij, om dezelfde reden dat de buitenste stelen meer Calcium krijgen en het hart dat besloten tussen die stelen zit minder Calcium krijgt.

Nog een voorbeeld:

Dan nog even: net zoals je slabladeren nog kunt eten als je de dorre randjes wegsnijdt, zo kun je ook tomaten met neusrot nog eten. Ik leerde altijd dat je een ernstig aangetaste tomaat (zo ernstig dat je die niet meer kunt eten) het best in een vroeg (onrijp groen) stadium kunt plukken en weggooien want het kost de plant dan alleen maar energie. Maar ik kreeg op dit blog wat reacties van mensen die juist leerden dat je die tomaten beter laat hangen: ze is toch al verloren en dat mag/kan dan nog erger worden. Daarmee is de kans groter dat er niet nog weer nieuwe tomaten neusrot krijgen. Dat klinkt ook heel plausibel!

Op de foto hieronder is er bijna meer neusrot dan tomaat, vroeger zou ik die hebben geplukt en weggegooid, nu bedenk ik dus dat ik die beter kan laten hangen zodat andere tomaten in de plant minder kans hebben om ook neusrot te krijgen:

Maar als het niet heel erg is (zie de foto’s op deze pagina) kun je de tomaten laten hangen want ze rijpen gewoon net als andere tomaten. Als je ze uiteindelijk oogst snijd je de ingezonken plekken ruim weg (je kunt in de tomaten zien en voelen tot waar de verdroging/verharding reikt) en kun je de rest van de tomaat bijvoorbeeld in soepen en sauzen gebruiken (of gewoon eten maar kijk en proef even goed want de smaak hangt mede af van het ras, vocht, voeding, rijptijd, etc.).   

En ik vond in het afstudeerrapport dat ik in de eerste alinea noemde nog middeltje dat je wellicht zou kunnen gebruiken als je veel tomaten met neusrot hebt en je weet waar het probleem ligt (in te weinig water geven, gezondheid van de plant, etc.) en de oorzaak niet snel kunt aanpakken: bladbespuiting met Calcium (bijvoorbeeld een oplossing van dolomietenkalk of zeewierkalk met water. Dat schijnt minder goed te werken als je op het blad vernevelt maar wel tot 50% meer gezonde vruchten zonder neusrot te geven als je het over de vruchttrossen vernevelt. Doe dat dan vooral in de avond want overdag wordt Calcium vooral in de verdamping door het blad opgenomen en juist in de nacht meer door stelen, trossen en vruchten.

Ik maakte nog even een korte video waarin je de 3 planten van het ras Pink Icicle kunt zien. De voorste heeft wel een stuk of 10 tomaten met neusrot, verdeeld over 3 trossen. De plant erachter heeft maar 2 tomaten met neusrot en de achterste plant heeft geen enkele tomaat met neusrot. Ook nog handig om over na te denken; de voorste staat het warmst, de achterste bij het raam en het minst warm, achterin is wellicht wat meer voeding want voorin stonden de winteruien en die hebben voeding gebruikt, zou ik misschien de voorste planten meer water hebben gegeven (volgens mij niet), ik heb bij allemaal evenveel blad verwijderd en ze een gelijke mulchlaag gegeven, etc.. Zo lang dat het bij zo weinig planten is, is het nog wel een interessante puzzel maar ik begrijp zeker ook hoe akelig het moet zijn als dit bij 10 van je 20 planten gebeurt.

Zo, dat was het, het was een hele bevalling van uitzoeken en schrijven in bijna 3000 woorden. En dan nog is het vast niet compleet. Aan de hand van opmerking, aanvullingen en/of informatie die ik zelf nog vind zal ik de tekst in de komende weken nog aanpassen. Maar ik heb er in ieder geval zelf al veel van geleerd, en ik hoop er wellicht ook andere mensen met neusrot-problemen een beetje mee te helpen, op weg naar betere tomaten en een heerlijke opbrengst.

Nog even voor alle volledigheid even een klein lijstje met waar je de genoemde elementen in kunt vinden:

• Calcium zit bijvoorbeeld in zeewierkalk, landbouwkalk, dolomietenkalk, kippenmest en houtas
• Kalium vind je vooral in patentkali, vinassekali, gesteentemeel, houtas, in de urine in stalmest en in smeerwortel (als gier of mulchlaag)
• Borium vind je in compost, stalmest en zeewierkalk

Tot slot nog 1 foto, van de eerste tomaatjes van dit jaar, zeker 2 weken later dan in andere jaren, en dat komt dan vast door het koude weer in mei met daardoor een minder snelle opwarming van de grond, misschien ook wat minder vroege rassen, etc. Hoe dan ook kunnen we binnen 2 weken volop gaan oogsten en beginnen aan tomaten eten, tomaten roosteren, tomatensaus maken, tomaten drogen en al die andere dingen.

Ik hoop dat iedereen die vorig jaar zaden bestelde veel plezier beleeft aan de datterini, buidels, peren, multiflora’s, etc. Het gaat me dit jaar helaas niet lukken om nog een zadenlijst te maken, het kost heel veel tijd en die heb ik komende herfst voor andere zaken nodig. Maar juist dat heeft ook voordelen want ik wil bijvoorbeeld eens hele gepelde tomaten in tomatensap gaan inmaken (ging tot nu toe niet want ik had de zaden nodig :-)), misschien ook eens tomaten gaan steriliseren (wecken), etc. Leuke tips m.b.t. inmaakrecepten zijn dan ook van harte welkom!!