Over bodembedekking

Op het blog dat ik vorige week schreef kwamen vragen en (heel fijn, hartelijk dank daarvoor!!) antwoorden van andere mensen. Ook via de mail en pb kreeg ik vragen over bodembedekking bij tomatenplanten. Al met al misschien handig om er eens een blog over te schrijven.

Niet omdat ik het nou allemaal zo goed weet hoor, maar ik kan wel beschrijven waarmee en waarom ik de grond bedek, en wat ik uit eigen ervaring en van andere mensen heb geleerd.

Allereerst: er is ondertussen een vrij algemeen Engels gezegde bekend: “Don’t feed your plants, feed your soil”. Het heeft alles te maken met het omdenken naar een meer natuurlijke manier van moestuinieren. Ik geef toe; het is enorm interessant maar ik vind het tegelijkertijd soms best lastig; na 33 jaar vertrouwen op koemestkorrels, patentkali, etc. is het af en toe moeilijk om dat los te laten en volledig te vertrouwen op de grond, natuurlijke aanvullingen, behandelingen, etc.. En het hoeft ook allemaal in 1 dag hè. Mijn vader moestuinierde in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw nog met kunstmest, niet beter wetende. Ik moestuinier al decennia min of meer biologisch en ik mag er gerust een paar jaar over doen om te leren waar ik iets los kan laten en waar ik in moet grijpen en hoe dan. Noem het maar een proces 😉

Het niet meer spitten begon ongeveer het jaar daarop. En toen bedekten we dus ook de grond voor het eerst. Want ‘niet spitten’ en ‘wel mulchen’ zijn zeer nauw met elkaar verbonden). Je kunt zeker ook spitten (al zou ik het zelf niet doen) en de grond bedekken, maar niet spitten en de grond ook niet bedekken is vragen om problemen (zoals wateroverlast, uitdroging in de zomer, verbranding en erosie van de grond, keiharde grond of juist modder bij kleigrond, verlies van bodemleven, etc.).

Waarom zou je de bodem eigenlijk willen bedekken? Omdat het natuurlijk is. Er bestaat in de natuur geen onbedekte grond, tenzij door de mens bewerkt of door klimatologische/geografische omstandigheden zoals woestijnen, bergtoppen, rond de poolcirkel, direct na een vulkaanuitbarsting, bosbrand, etc. Trouwens: iedereen weet dat de grond zich na zo’n vulkaanuitbarsting of bosbrand enorm goed kan herstellen en nieuwe planten er juist gezonder en rijker dan ooit tevoren in groeien, mede dankzij de verbrande plantenresten die veel nuttige stoffen bevatten.

Andere redenen om de bodem (met organisch materiaal) te bedekken zijn:

• het gaat verdamping tegen en houdt de grond dus langer vochtig in een warme en droge zomer
• het neemt vocht op, zorgt dus voor minder wateroverlast in een natte herfst/winter
• het gaat voor een deel onkruidgroei tegen (mits de laag hard en/of dik genoeg is, hardnekkige wortelonkruiden zoals heermoes, zevenblad en winde zijn vaak wel sterk genoeg om er doorheen of ernaast te groeien)
• het levert organisch materiaal op, elk jaar hoog je er dus je grond wat mee op
• het voegt voeding toe aan de grond
• het activeert het bodemleven, en juist dat zorgt voor bacteriën, schimmels, verbindingen, etc. die ervoor kunnen zorgen dat planten voeding op kunnen nemen.
• het verbetert de structuur (zowel op klei- als zandgrond), het voegt humus toe
• het zorgt voor meer diversiteit; meer en verschillende insecten, wormen, etc. lokken meer en verschillende dieren naar de tuin die voedsel zoeken, elkaar verjagen, belagen en voor een natuurlijk evenwicht zorgen. Bijvoorbeeld: ja, er schuilen meer slakken onder sommige soorten bodembedekking maar daarmee lok je gelijk ook lijsters, merels en andere vogels naar de tuin

Waarom zou je de grond niet willen bedekken? Nou, misschien moet je er ook even aan wennen, en ik geef toe dat het er soms wat rommelig uit kan zien: afhankelijk van het materiaal kan het bijvoorbeeld wat verwaaien bij harde wind. En omdat er een rijk bodemleven onder de organische bodembedekking zit is het voor dieren interessant om eronder te woelen en zoeken naar voedsel. Ik maakte eens dit korte filmpje van een merelmoeder die samen met haar kinderen naar voedsel zoekt:

Het principe van compost

Je kunt grond in principe met elk organisch materiaal bedekken. Maar er is groen en bruin materiaal. Groen = stikstofrijk materiaal is bijvoorbeeld grasmaaisel, verse bladeren, mest, groenafval uit de keuken, etc. Bruin = koolstofrijk materiaal is bijvoorbeeld karton, stro, herfstbladeren, etc. Voor het succesvol maken van compost is de combinatie van deze 2 soorten essentieel (plus lucht, licht en vocht). En dat geldt eigenlijk ook voor bodembedekking. Als je alleen bruin materiaal gebruikt zal de compostering langzaam verlopen. En ook; voor de compostering is stikstof nodig en bij gebrek daaraan in de bodembedekking zal dat stikstof uit de grond worden gehaald (met een grote kans op slechte groei van zaailingen en planten, geel blad, etc.). Ik heb een paar jaar alleen stro als bodembedekking gebruikt en heb dat zo zelf ervaren:

Dit gold zowel in de kas als erbuiten; het stro hield de grond nog lang koud in de lente. Ondanks de behoorlijk dikke laag bedekte het de grond niet goed genoeg om veel onkruid tegen te houden (het laat licht en lucht door), maar alles groeide gewoon minder goed, het blad werd wat geel, er groeiden wat minder vruchten, etc. Toen ik het gebruikte met een laag ongebleekt en onbedrukt karton eronder werkte het al wel wat beter, want karton op de grond trekt heel veel wormen aan die het proces versnellen. Maar ideaal was het (nog) niet want de groei en bloei bleef duidelijk achter.

Andersom werkt het trouwens ook niet goed; als je de grond met alleen een dikke laag mest of grasmaaisel bedekt ontbreekt het nodige koolstof en is de kans op rotting en schimmel groot. Juist de combinatie van groen en bruin materiaal (gemengd of min of meer in laagjes) zorgt voor evenwicht in de voeding en een langzame maar zekere compostering. Je kunt bijvoorbeeld karton over de grond verdelen en daarop verse bladeren leggen. Of dorre takjes en herfstbladeren mengen met verse bladeren. Er zijn ook materialen die beide elementen bevatten, je kunt daarbij denken aan halfrijpe compost of mest waar veel stro in zit.

Ik snap de discussie over stikstof en dierlijke mest heel goed hoor. Ik gebruik zeker ook al veel minder mest dan vroeger. Maar met mate vind ik op dit moment nog steeds dat het goede toevoeging in de moestuin is. Waarbij ik ook even wil melden dat de paardenmest die wij gebruiken van enkele paarden komt die in een wei met een onderkomen staan. De mest wordt op een kar geschept en als de kar vol is wordt die bezorgd. Daardoor is de mesthoop, die dus al enkele weken wordt aangevuld en langzaam groeit, vaak al voor een groot deel aan het composteren. Het stinkt eigenlijk nooit naar poep en pies maar het is al warm in temperatuur, vaak wat grijs van binnen en het ruikt al een klein beetje naar compost. En dat zorgt ervoor dat ik misschien wel iets gebruik waar niet iedereen zomaar toegang tot heeft.

En zo werkt het ook: wat vind je handig in jouw tuin? Grondsoort is daarbij ook belangrijk; op zandgrond zoek je misschien naar iets dat wat meer volume en houvast geeft, met iets meer stikstof in de samenstelling, op kleigrond is waarschijnlijk juist het verluchtigen van de grond met wat meer koolstof-houdende materialen belangrijk. En wat heb je tot je beschikking? Ik woon middenin de stad, als ik in een bosrijk gebied zou wonen zou ik bladeren in de herfst van de straat/weg vegen en dat gebruiken. Als ik een grasveld zou hebben zou ik zeker ook grasmaaisel gebruiken, etc.. Zoek vooral naar de natuurlijke materialen die je tot je beschikking hebt, maak zelf compost die je niet volledig laat verteren, bewaar de mest van je kippen of het stro van de konijnen, zet een wormencompostbak, etc., als je zoekt is overal wel organisch materiaal te vinden. En als dat echt niet lukt is zelfs anorganisch materiaal een optie. Ik heb zelf enkele jaren gronddoek (worteldoek) in repen gebruikt, dat vond ik handig naast rijtjes gezaaide worteltjes en uien en zo. Het levert geen voeding en maakt de grond niet luchtig of humusrijk maar het houdt in ieder geval wel de grond vochtig en gaat onkruidgroei tegen.

Het grote nadeel van gronddoek (naast het feit dat het geen natuurlijk materiaal is) is dat je het met stenen of ijzeren pinnen vast moet zetten omdat het anders wegwaait maar in het hele leerproces en in de tuin zijn deze repen gronddoek zeker een aantal jaren best nuttig geweest, en ik gebruik ze nu soms ook nog wel eens, bijvoorbeeld rond planten in potten, langs de achterwand in de kas, etc.

Er zijn ook mensen die liever iets kopen, dat kan natuurlijk ook, er zijn genoeg soorten moestuingrond/kultura/cacaodoppen, etc. te koop die je bijvoorbeeld bovenop karton kunt leggen. Sommige van dat soort producten bevatten gelijk ook al voedingsstoffen (let in dat geval dan wel op om welke voedingsstoffen het gaat en in welke samenstelling). Het is hier altijd de kunst en uitdaging om juist zelf voor het materiaal te zorgen, het is ook een beetje ‘de sport’ van het zelfvoorzienend moestuinieren 😁

Er zijn trouwens wel wat afraders. Ik zou zelf ver van koeienmest/drijfmest blijven, ik heb ooit gezien (bij een tuinbuurman die dat eens kocht) wat dat deed; een overschot aan stikstof met heel veel groei in de tuin maar weinig opbrengst, en vooral enorm veel kroos in de sloot met alle gevolgen van dien (jonge eendjes die er niet goed in konden zwemmen, etc.). En ik zou zelf ook niet zo snel bloeiend onkruid gebruiken, omdat dat heel veel zaden = opslag kan geven. Wat dan wel weer heel goed is zijn de bladeren van brandnetels (leveren stikstof) en smeerwortel (leveren kalium). En als je die niet als bodembedekking kunt of wilt gebruiken, dan kun je ook denken aan het maken van een gier of aftreksel om dat in de moestuin te gebruiken.

Ik ben vast nog heel veel vergeten te vermelden hoor, bodembedekking in de moestuin is een onderwerp waar zelfs boeken vol over worden geschreven, als het je interesseert is het leuk om daar misschien eens naar te zoeken. Mocht je willen lezen hoe andere lezers op mijn website de grond bedekken en welke mengsels of combinaties of laagjes ze daarvoor maken, lees via deze link dan vooral nog even de reacties op het vorige blog.

Zo ziet het er hier ondertussen in de kas uit; de meeste tomaten, paprika’s, etc. zijn uitgeplant, de mest met veel stro ligt er nu in banen tussen maar als de planten eenmaal groter zijn schuif ik het rond de stam van de planten.

Aan het einde van dit blog wil ik nog even 2 links doorgeven. De eerste gaf ik 2 jaar geleden ook al eens, je kunt hier een aflevering van het wetenschappelijke programma Atlas vinden, met daarin een gesprek met een bioloog die zich heeft gespecialiseerd in de wereld van ondergronds bacteriën en schimmels en de verbindingen die ze tussen bomen en planten maken waardoor er een wonderlijke ondergrondse ruilhandel van voeding en andere nuttige stoffen is, heel bijzonder om te zien: Atlas mei 2022 (het laatste onderwerp in het programma).

En als ik dan toch bezig ben, dan ook gelijk nog de link naar een documentaire die ik laatst zag en die zeer de moeite waard is: Groenkijkers, over mensen met liefde voor de natuur, die soorten en aantallen weideplanten in kaart brengen, of in de nacht tegen een verlicht wit laken motjes tellen, of vissen in een uitdrogend poeltje verhuizen naar beter water, etc..

Tot slot nog 1 foto, van Digitalis Goldcrest die hier volop bloeit, compleet met hommel, luizen en mieren die ze komen ‘melken’, het voorjaar is nu eindelijk echt losgebarsten!!