Nog één keer

Ik hou er niet van om over dingen die niet goed in de moestuin gaan te schrijven. Maar het zou ook heel vreemd zijn als ik nu vol lof zou schrijven over flinke oogst, prachtige bieten, goed groeiende kolen, etc. Want die zijn er nu eenmaal niet. En als ik zo alle berichten lees en om me heen hoor ben ik niet alleen. Dit moestuinjaar is alles anders; het koude en vooral kletsnatte voorjaar dreunt nog heel lang door. We hebben gisteren pas de eerste komkommer kunnen oogsten. Al 3 keer bieten gezaaid maar er zit een mol en/of woelmuis onder, of ze schieten door, of ze groeien gewoon niet. Omdat alle groenten 2 maanden geleden na hevige regenval wekenlang in modder stonden is de grond keihard. Ik wilde deze week een dode aubergineplant in de kas vervangen door een levende jonge courgetteplant maar nu de grond is opgedroogd is die keihard, ik kwam er met een gewoon schepje niet in. En er was geen worm te zien toen het me eindelijk wel lukte een gaatje te graven bikken.

Omdat heel veel voedingsstoffen door de regen zijn uitgespoeld bedacht ik dat we nog wel wat voeding moesten geven. het gevolg is dat de lenteuien nog steeds niet groeien maar de pompoenen de tuin bijna overwoekeren (maar nu pas gaan bloeien). De stambonen groeien overvloedig (en geven gelukkig ook lekkere boontjes) maar de stokbonen zijn zielig en worden niet hoger dan 160 centimeter met amper bloempjes. En ik kan zo nog wel een uur doorgaan. Dit jaar hebben we last van slakken, mollen, woelmuizen, eenden, duiven, aspergekevers, pissebedden, preimineervliegen, bladvlekkenziekte, meeldauw (valse en echte), etc., etc. Zwakke planten zijn nu eenmaal gevoeliger voor ziekten en plagen.

En voor alle duidelijkheid: ik ben maar gewoon een hobbymoestuinder, ik heb geen verstand van ziekten en plagen. En in een normaal gezond moestuinjaar heb ik er ook weinig interesse in; er bestaan tienduizenden schimmels, virussen, ziekten en plagen, als iets het niet doet haal ik het gewoon uit de grond, blijf positief en zaai/plant ik er iets anders voor in de plaats. Maar dit jaar is alles ‘pappen en nathouden’, en is er bijna geen andere mogelijkheid dan zoeken naar oorzaken, oplossingen, etc.. Het kost veel tijd en is allesbehalve leuk.

Het ergste dit jaar: er zit phytophthora in de tomaten in de kas. Een paar dagen geleden zag ik het bij 2 planten, gisteren zag ik het al bij ruim 20 planten. En dat terwijl ik juist zo vaak schrijf dat wij de keren dat we phytophthora in de kas hadden in de afgelopen 30 jaar op één hand konden tellen. Het helpt natuurlijk niet dat er in sommige tuinen op het tuincomplex nog steeds vrijwel volledig verwoeste aardappelplanten staan. Maar ook zonder dat was het bijna niet tegen te houden, zo erg is ‘de plaag’ dit jaar. Ik hoorde zelfs op het journaal dat professionele biologische aardappeltelers rekening houden met een ernstige misoogst. Verdrietig dat ze zo worden getroffen.

Afijn, wat te doen met phytophthora in tomaten in de kas? In ieder geval snel herkennen. En ik schreef al dat ik geen verstand van ziekten en plagen heb. Dus ik controleer elke plant en elk blad en bedenk daarbij of het phytophthora is. Is dit het?

Of toch niet? Maar zo niet, wat is het dan? Want ik geef nooit water op het blad, het is zeker geen brandplekje.

En dan dit, is dit het?

Oei, je ziet het al ‘doortrekken’ naar het volgende bladsegment. Maar dit is het zeker. Tenminste, dat denk ik. Je ziet, ik weet het ook niet, ik hoefde er zelden of nooit over na te denken. Ik rukte die paar keer dat ik het in de kas zag gewoon de plant eruit. Want met 100 tomatenplanten kon ik me dat veroorloven, hield ik het graag positief, hoefde ik me er niet in te verdiepen (geen tijd voor, te druk met oogsten) en hadden we zonder die één of twee planten toch ook nog een prima oogst. Maar nu zijn het al 20 planten, en de kans is groot dat dat aantal nog stijgt. Er is 1 geluk: in de kas is het droog, en juist nu let ik er op om alleen dichtbij de de stam water te geven (dat doen we altijd al hoor, maar nu zelfs ook niet met de pomp water geven maar voorzichtig met de gieter dichtbij de grond).

Ik heb alle aangetaste bladeren weggeknipt, met een aparte knipschaar die ik niet voor gezonde planten gebruik. Ik heb nog extra bladeren weggeknipt, ook bij gezonde planten, om te zorgen dat de luchtvochtigheid in de kas niet te hoog wordt. Ik ga elke 2 of 3 dagen alle planten/bladeren weer controleren. Ik twijfel nog of ik ga behandelen, appelazijn lijkt me in de kas geen optie (door het zuur en de brandende zon door het glas gok ik op brandplekken op bladeren), misschien toch eens proberen met baking soda. Of telkens aangetaste bladeren wegknippen en kijken hoever we komen. Ik heb bedacht dat een plant eruit moet zodra ik het in de stam van de tomaten zie.

Verder dan dat kom ik dus ook niet. En ik vind het ook niet leuk om over dit soort akelige zaken na te denken en te schrijven. En dus beloof ik op heel korte termijn een heel leuk, vrolijk en positief blog. Maar dan is er nog iets: dan moet ik daar wel tijd voor hebben. Ik krijg zoveel vragen en opmerkingen dat ik geen tijd meer voor de website heb, ik ben elke dag enkele uren bezig met alleen maar beantwoorden, niet alleen de reacties op de website maar ik krijg ook steeds meer vragen via mijn eigen mailadres, via het mailadres van de website, via facebook, instagram, en zelfs youtube. Ik kan het simpelweg niet meer aan, terwijl het me nu toch al elke dag al 2 tot 3 uur tijd kost om op alle mails, reacties en berichten te antwoorden. En ik wil zeker ook niet klagen, want vragen, opmerkingen en antwoorden van andere mensen zijn ook voor mij heel leerzaam, en ik denk ook heel waardevol voor de website. Maar ik kan mezelf nu eenmaal niet opdelen. Ik verwijs voor de meeste vragen graag naar dit blog waarin ik uitleg hoe je zelf makkelijk op internet kunt zoeken naar wat je plant mankeert: Vragen stellen. En ik wil iedereen hartelijk danken voor reacties, antwoorden op vragen, etc., maar het lukt me niet meer om op alles te reageren. En zeker niet als ik ook nog andere dingen op de website wil doen. Zoals het recept voor een lekkere citroentaart, over het inmaken met agaragar in plaats van pectine, over erythritol als zoetstof bij het inmaken, over de teelt van carosello (de kruising tussen komkommer en meloen), over mijn ervaring met het bestellen van zaden bij een Italiaanse zaadhandel, over de tip van het bewaren van knoflook in sojasaus die ik uitprobeerde, over het goede van smeerwortel Bocking 14, over het drogen van bloemen en het maken van een calendulaolie. Over een zadenlijst ga ik het niet eens meer hebben, ik heb er nog geen minuut tijd voor gehad en er is ook nog eens een grote kans dat ik geen of weinig zaden kan oogsten.

Tot slot van dit blog wil ik graag nog wat meer over phytophthora melden. Ik ben heel blij met de reacties van Oscar op het vorige blog over phytophthora. En omdat niet iedereen de reacties lees kopieer en plak ik hieronder graag een aantal van die antwoorden in reactie op de blogs die allemaal over de eigenschappen van phytophthora gaan (want ik denk dat vrijwel elke moestuinder er dit jaar mee te maken heeft). Het is bij elkaar een flinke lap tekst, maar zeer de moeite waard om te lezen! Ik kreeg trouwens van Gonne nog een foto waarbij je ziet hoe phytophthora op de stam van de tomatenplant eruit ziet (zover is het hier gelukkig nu nog niet):

En nog een foto van Gonne, van overduidelijke phytophthora in het blad:

Hieronder de tekst (met dank!) van Oscar:

Phytophtora verspreidt zich in Nederland vooral via ongeslachtelijke voortplanting. Daarbij worden sporangia gevormd en die verspreiden zich via de lucht/wind. Als ze op een blad terechtkomen, dan komen er zoosporen vrij. Die hebben een soort van roeispaantjes en kunnen werkelijk zwemmen in regen- en dauwdruppeltjes. Deze zoosporen infecteren de plant. In de kas kun je een infectie wel beperken tot 2 of enkele bladeren, maar door deze regen is buiten de verspreiding via die zoosporen optimaal en daarom gaat de aantasting buiten zo enorm snel. De zoosporen druppelen namelijk van blad tot blad en tomatenbladeren krullen nogal eens, waardoor er water op het blad blijft staan. Kijk maar eens goed: daar waar er aantasting is op bladeren, tomaten of stelen kan er vaak vocht blijven staan. V.w.b. kas: niet handig om alles dicht te doen. Sporen van schimmels komen gewoon met jou mee als je de kas binnenkomt. Daarnaast begrijp je uit bovenstaand verhaal dat je juist moet luchten omdat vocht juist een noodzaak is voor infectie. Bladeren die tegen glas aanhangen houden vocht vast. Haal maar eens een blad weg van het glas. Door de verdamping zie je daar altijd vocht. Het is bekend uit de literatuur, dat voor infectie het blad, tomaat of stengel 8 uur vochtig moet blijven. Dus hou je kas droog en heel belangrijk: geef niet in de middag water, want de warme grond doet het vocht snel verdampen, kas ’s avonds dicht doen leidt tot hoge RLV in de nacht.

Daarnaast een misvatting voor wat betreft overleving: Phytophtora overleeft uitsluitend op levend weefsel. Aangetaste tomaten en bladeren kunnen dus wel op de composthoop. Ook als deze zaken niet composteren, kan Phytophtora niet overleven. Phytophtora overleeft uitsluitend na vorming van oösporen uit geslachtelijke voortplanting, maar dit komt gelukkig niet voor in Nederland en in levend weefsel zoals intacte aardappelen die de winter kunnen overleven (in de grond) of bij milde winters op de composthoop bij slechte compostering omstandigheden. Filmpje waarin je kunt zien hoe die zoösporen vrijkomen uit sporangia:

Als je aardappelplanten hebt die Phytophtora symptomen op de bovengrondse delen vertonen, dan moet je uitkijken dat het niet via de hoofdstengel de knollen in slaat, want dan kunnen je aardappelen (na rooien en tijdens opslag) wegrotten. Toch hoeft dat – afhankelijk van de omstandigheden van opslag – niet. De hyfen van de schimmel kunnen dus ook latent aanwezig blijven en zo overwinteren. Ook kunnen zoösporen via het bodemwater naar een gezonde aardappel zwemmen en op die manier infecteren. Dat zijn de aardappels die je niet vlak voor de winter op enige diepte in je moestuingrond wilt hebben. Hoe dat werkt zie je in dit filmpje: 

Phytophtora overleeft uitsluitend in levend weefsel, dus in aardappelen die beschermd worden door de vorst (,en dus intact blijven). Of dat nu in de composthoop, in de grond of in de opslag (poters voor het volgend seizoen) is maakt niet uit.

Om het verhaal dan compleet te maken (hoewel wat wetenschappelijker) , kun je ook aangeven waarom we in Nederland vooralsnog alleen met ongeslachtelijke voortplanting te maken hebben (zoals eerder beschreven):

Voor de productie van oösporen (die worden gevormd om te kunnen overleven zonder levende gastheer) heb je contact tussen een Phytophtora hyfe “mating type A1” en een Phytophtora hyfe “mating type A2” nodig. Dat is de geslachtelijke voortplanting. A2 mating types van Phytophtora infestans zijn begin jaren 80 van de vorige eeuw voor het eerst ontdekt in Europa en zijn afkomstig uit Mexico. Daarvoor was alleen type A1 aanwezig in ons werelddeel. Het A2 type is voor het eerst in 1981 waargenomen in Nederland.

De belangrijkste redenen waarom oösporenvorming in het veld niet zo snel zal plaatsvinden is omdat:

• Phytophtora infestans de winter slechts in levend plantenweefsel kan overleven. Hyfen buiten levend plantenweefsel sterven in de winter af. Dus de schimmelpopulatie wordt elke winter flink gereduceerd. De kans op een “ontmoeting” tussen A1 en A2 is klein.
• Er in het erfelijk materiaal van mating type A1 zodanig veel mutaties per gen en per generatie plaatsvinden, dat de kleine kans op een ontmoeting tussen beide mating types een nog veel kleinere kans geeft op een effectieve sexuele voortplanting.

(Bron: Drenth, Turkensteen en Govers (1993). The occurrence of the A2 mating type of Phytophthora infestans in the Netherlands; significance and consequences. Neth. J. PI. Path. 99.). N.B. Francine Govers is persoonlijk hoogleraar Plantenziektenkunde met speciale aandacht voor Phytophtora bij de Wageningen Universiteit.

En op mijn vraag of je zaden kunt oogsten van tomaten die Phytophthora hebben kreeg ik nog dit antwoord:

“Ik vind in enkele wetenschappelijke publicaties dat er een kans is dat tomatenzaden Phytophtora infestans kunnen verspreiden als je deze zaden uit tomaten haalt die de eerder genoemde oösporen bevatten. Het is nog veel minder waarschijnlijk dat dit gebeurt als er in de tomaten geen oösporen zitten. Ik lees dus, dat de kans dat jij zaden uit je tomaten haalt die besmet zijn met Phytophtora infestans nihil is, want:

• Zoals eerder aangegeven worden oösporen in de moestuin niet snel gevormd.
• Voorwaarde is dat de tomaat geïnfecteerd is. Dus als je een gaaf uitziende maar toch geïnfecteerde tomaat laat narijpen om de zaden te verzamelen voor het volgend jaar, dan zullen de typische symptomen zich thuis snel ontwikkelen en dan verdwijnt deze al snel in de groenbak”.

Lees hieronder in de reacties ook nog even de discussie tussen Oscar en redzebra want ook daar kun je nog nuttige informatie vinden die je helpen om een goede beslissing te maken m.b.t. het wel of niet afvoeren of juist composteren van blad en planten en over het overwinteren van sporen.

Zeer leerzaam, en handig om te weten!! Ik sluit dit af met een positieve foto, alvast behorend bij het volgende blog, waarin ik dus beloof niet te klagen; niet over de tuin, niet over de mol en de woelmuizen, niet over dode planten en niet over slechte oogst, ik ga er alleen maar de leuke dingen van dit jaar in noemen (want die zijn er ook meer dan genoeg en krijgen veel te weinig aandacht).