Bodembedekking

Allereerst even: ik heb onderstaand stukje geschreven in 2015, en mijn bevindingen hieronder geschreven. Helemaal onderaan de pagina vind je nog een link naar een evaluatie met bodembedekkers die ik eind 2016 schreef, en ook gelijk wat we in 2017 gaan gebruiken aan bodembedekking en waarom.

Met bodembedekking bedoel ik in dit geval niet de leuke kruipende plantjes die je wel vaker ziet (al is dat ook een soort bodembedekking natuurlijk 🙂 ).

Ik bedoel met bodembedekking in dit geval het bedekken van de grond rondom planten. Dat kan met meerdere materialen zijn. Een heel bekend voorbeeld is antiworteldoek rond aardbeiplanten. En waarom wordt er vaak antiworteldoek rond aardbeiplanten gelegd:

• het houdt onkruid tegen
• het houdt de aardbeiplanten (en ook de aardbeien) redelijk droog
• het houdt vocht onder het doek vast en aardbeien houden van vochtige grond

Dus het werkt heel goed. Er is eigenlijk maar één maar; en dat is dat het niets toevoegt aan de grond of aan het tuinieren, het is geen natuurlijk materiaal dat in harmonie met de grond leeft, het botst juist. Als je het anti-worteldoek optilt zie je dat er grond tegen het doek plakt (op onze kleigrond in ieder geval), en dat er beestjes tegen het doek aan zitten en kruipen. Maar die beestje kunnen niet kiezen waar ze willen zijn, ze worden tegengehouden door het doek, dat bijna als een soort dichte deur werkt tussen de grond en de lucht.

Wij hebben een paar keer antiworteldoek gebruikt, hier werkte het heel goed tegen onkruid en het hield de aardbeien aan de planten inderdaad wel droog. Maar de grond eronder werd heel hard (want om te verzorgen en te plukken moeten we nu eenmaal wel tussen de planten op de grond en het doek lopen), het klonk in en bij flinke regenval bleef het water op het doek liggen. Let wel, ik heb het nu over vette klei, ongetwijfeld heb je hier veel minder last van op zanderigere gronden.

En verder is er dus ook niks mis mee, het houdt het onkruid zeer goed tegen en dat is vaak toch het allerbelangrijkste (de naam is niet voor niets anti-worteldoek).

Wij zijn er in ieder geval dus op een gegeven moment gestopt met antiworteldoek, en hebben jaren niets gebruikt als bedekking voor de tuin. Het nadeel van geen bedekking op de tuin is de grote hoeveelheid onkruid die er dan in een moestuin groeit, een eindeloze stroom vogelmuurzaailingen, straatgrasjes, herderstasjes en noem maar op.

In het voorjaar en in het begin kunnen we dat allemaal nog wel aan, al kost het wel heel veel tijd; meerdere keren per week enige uurtjes bezig met het weghalen van het onkruid. Bijna therapeutisch :-). Maar vanaf half zomer raakte we elk jaar achterop, konden we het onkruid niet meer bijbenen; zij groeiden harder dan dat wij konden wieden. Simpelweg omdat onkruid harder groeit wanneer de lucht en grond warm is. Maar ook omdat wij zelf minder tijd hebben, want het oogsten gaat beginnen. En dan wordt het prioriteiten stellen; ga ik vandaag weer onkruid wieden, of ga ik boontjes en bietjes oogsten en invriezen? De keuze is snel gemaakt. En dan ziet onze tuin er in oktober vaak zo uit:

Platgetrapt omdat bij verzorging en oogst er over de grond moet worden gelopen. En heel veel onkruid, overal, duizenden zaailingen. Niet meer te wieden, omdat we door alle oogst nog steeds geen tijd hebben. Maar als we wel tijd zouden hebben, is het nog niet erg verstandig. Want schoffelen kan nu niet meer, de grond te nat en hard en vast. En alle onkruidjes dan maar per stuk eruit halen gaat wel maar betekent dat er enorm veel aanhangend grond weggegooid wordt. En als er iets is dat we niet willen is het wel grond weggooien. En dus lieten we dit altijd maar even gaan zo, tenzij het bloeide en zaden vormde, dan moest het er natuurlijk wel uit voor er 100 nakomelingen werden uitgestrooid.

Onze oplossing was, dit onkruid in de late herfst en vroege winter onderspitten. Zwaar werk maar het hielp prima, in de winter verdwenen alle onkruiden onder de grond om nooit meer boven te komen. Maar er zitten voor tientallen jaren (ik vrees nog veel langer zelfs) onkruidzaden in de grond. Dus we spitten de grond, bovenkant komt onder te liggen en andersom, en dus liggen er dan weer onkruidzaden boven. En na de winter begint dan het hele spel overnieuw, elk jaar.

Tot 2015. We besloten stro te proberen. En daar zijn we echt heel erg blij mee, zo blij dat we daar door mee zijn gegaan, ook in 2016 dus stro. Maar dat wil niet zeggen dat alles alleen maar positief is, het stro heeft ook wat nadelen of beperkingen of aandachtspunten (afhankelijk van onze stemming en situatie op de tuin noemden we het anders :-)).

We hebben het stro in een dikke laag aangebracht. En hoe dik dat is (achteraf bleek het toch nog te dun); zo dik dat je de grond in ieder geval niet meer ziet. Want overal waar je de grond nog door het stro kunt zien, kunnen regen en licht ervoor zorgen dat onkruidzaden kiemen.

Wij dachten dat dit dik genoeg was, een centimeter of 10. Maar later in de zomer bleek dat dat dus niet voldoende is, uiteindelijk composteert de onderlaag van het stro heel langzaam en wordt de laag steeds dunner. In de winter 2015-2016 hebben we we de laag dikker gemaakt, wel 20 centimeter dik.

En dan nu eindelijk waar het eigenlijk allemaal om gaat; wat vinden wij er nu eigenlijk van? Wat zijn de voordelen? En wat zijn de nadelen?

Bedenk dat stro niet de enige bodembedekking is. Er is bijvoorbeeld ook zoiets als houtsnippers (het snoeiafval = gehakseld hout na het snoeien van bomen), dat kan grover of fijner van structuur zijn, van grote stukken tot bijna zaagsel. Of er kunnen bijvoorbeeld ook plantenresten van eigen of andermans tuin voor worden gebruikt. Of cacaodoppen. Of gevallen bladeren van de bomen in de herfst. Wat je wilt en wat je budget is. Alle soorten bedekking werken in principe hetzelfde, al zijn er natuurlijk wel verschillen (grove houtsnippers blijven lang liggen en zijn zwaar, gevallen bladeren zijn licht en kunnen wat makkelijker wegwaaien maar leveren veel humus, etc.). Wij heb gekozen voor stro. Omdat het licht is, uiteindelijk wel verteert maar niet te snel.

En dan volgt dus een opsomming van voor- en nadelen:

Nadeel 1; Zaaien en planten kost wat meer tijd

Hadden we eerlijk gezegd echt niet van tevoren over nagedacht. Maar het zaaien ter plaatse en het uitplanten van zaailingen of het poten van aardappelen; het kost allemaal wat meer tijd. Niet onoverkomelijk maar het is wel zo. Voor alles wat je zaait of plant of poot moet je nu een ruimte maken in het stro, het stro dus opzij vegen en na het zaaien weer een beetje terug vouwen tot er alleen nog maar de streep zaaisel of geplante zaailingen zichtbaar zijn. Het kost ook niet enorm veel tijd (want zaaien of planten kost ook niet heel veel tijd) maar reken op 1,5 keer zoveel tijd als dat je eerst voor zaaien of planten nodig had.

Dat geldt over het algemeen niet voor het oogsten, maar soms toch ook wel. Bij het rooien van aardappelen bijvoorbeeld. Dan moeten we eerst het stro weg halen en op een hoop langs de rand van de tuin leggen, vervolgens de aardappelen rooien, de grond weer gelijkmatig maken en dan het stro er weer op. Zijn 2 stappen extra die niet heel veel tijd vragen maar die je dus wel tegen komt als je met het bedekken van je grond werkt.

Op de foto; het aardappelveld na het rooien; het stro links en rechts op hoopjes, de grond onregelmatig, na wieden en gelijk maken mag het stro weer terug.

Nadeel 2: Stro composteert en heeft daarvoor voeding nodig

Is wel een belangrijk punt voor ons. Op de pagina over compost maken heb ik er al eens iets over uitgelegd, om te composteren heeft het te composteren materiaal stikstof nodig. En de onderlaag van het stro composteert, heel langzaam weliswaar maar het composteert. En als het stro geen extra stikstof krijgt zal het stikstof in de bodem gebruiken.

Het is niet zo dat er niets goed groeide op onze tuin, maar we hebben wel gezien dat ondanks onze goede bemesting (dit jaar met groene Culterra) de prei wat dun bleef, de sla wat kleinere kropjes had, de maïsplanten wat lager bleven, etc.. Niet onoverkomelijks, maar zo duidelijk dat we volgend jaar rekening gaan houden met de bemesting, en dus wellicht iets meer geven dan staat aangegeven op de verpakking. Of beter nog, na de eerste normale gift rond maart begin juni nog een kleine nagift, we moeten zelf nog uitvinden wat beter werkt.

Op de foto het veldje met sojabonen, doen het zeker niet slecht en de opbrengst was prima. Maar de planten hebben geen mooi groen blad maar eerder gelig, waarschijnlijk stikstofgebrek.

Nadeel 3: stro sluit de grond af

Ook wel heel belangrijk. Je ziet de grond niet meer, en buiten bleef de grond prima vochtig onder het stro. Maar in de kas dacht ik wel eens dat de grond vochtig genoeg was, maar bleek bij het wegvegen van het stro toch dat de grond kurkdroog was. Dit jaar voor het eert in misschien wel 20 jaar bij een aantal planten wat last van neusrot (donkere, oneetbare plekken onderaan tomaten en paprika’s doordat een plant niet voldoende vocht krijgt en dat voor haar gezondheid dan maar uit de vrucht gebruikt). Niets onoverkomelijk, maar wel belangrijk; in een kas af en toe even het stro wegvegen en controleren hoe droog of vochtig de bodem is.

En veel belangrijker dan bovenstaand is dat wanneer je de bodem iets geeft en daar stro overheen legt, het stro ervoor zorgt dat dat wat je hebt gegeven niet weg kan. Zelf hebben we dat ervaren met waarschijnlijk voeding en/of houtas dat we in de kas hebben gestrooid. Zeker bij meststoffen van dierlijke oorsprong (zoals bloedmeel, beendermeel, etc.) komt bij de omzetting van die dierlijke eiwitten ammoniak vrij. En ammoniak is zo ongeveer funest voor planten in een kas, daar waar maar weinig luchtverversing is en er geen uitspoeling is. Niet wetenschappelijk verklaard want ik ben maar hobbyist, maar dit heb ik gehoord en gelezen en klinkt heel aannemelijk. Bovendien schijnt houtas ervoor te zorgen dat planten uitdrogen. Wij vermoeden dat onze planten in de kas om die 2 redenen een groeiachterstand kregen.

Op de foto een erg slecht groeiende tomaat in de kas. Komt niet door het stro, en de oorzaak is ook niet zo makkelijk vast te stellen maar uiteindelijk denk ik dat de combinatie van Culterra als voeding, en houtas voor de kali, en de kas die ervoor zorgt dat er geen uitspoeling is, en het stro dat zorgt dat al die stoffen die later ongewenst bleken te zijn bleven broeien, ervoor hebben gezorgd dat deze tomatenplant het niet heeft overleefd.

Ook dit nadeel/aandachtspunt is niet onoverkomelijk maar wel iets om heel goed in de gaten te houden; wees heel voorzichtig met wat je de planten geeft en bedenkt dat het stro ervoor zorgt dat het er niet meer weg kan en kan gaan broeien, het kan niet uitspoelen door regen of vervliegen in de lucht.

Overigens zijn we dit probleem dus ook niet buiten tegen gekomen, alleen in de kas. Maar voor ons is het voldoende om te twijfelen of we volgend jaar weer stro in de kas willen of al het werk van water geven en wieden ervoor over hebben om gewoon zonder bedenkingen te kunnen mesten. Misschien gaan we 1 kas wel en in de andere kas zonder stro  werken, om gewoon nog eens te kijken wat de verschillen zijn (en dat meld ik hier dan natuurlijk). Maar we gaan in ieder geval in de kas met stro heel goed nadenken over de soort en hoeveelheid meststoffen die we gaan geven.

Nadeel 4: het houdt niet alle onkruiden tegen

Het stro bij de maïsplanten; foto gemaakt in september; de hele zomer niet gewied en het enige onkruid dat er groeit is heermoes.

Stro (of een andere bedekking van natuurlijk materiaal natuurlijk) onderdrukt heel goed alle onkruiden die uit zaden worden gemaakt, zoals gras, vogelmuur, etc., maar er zijn een aantal hardnekkige wortelonkruiden die ook door een wat dikkere laag stro gewoon door groeien. Dat zijn onkruiden zoals heermoes, winde, sommige distelsoorten, kweekgras en zevenblad. Die zul je dus gewoon moeten blijven weghalen zoals je gewend was. Stro helpt dus echter wel heel goed tegen de grote groep van onkruiden die zich door zaden vermeerderen.

Nadeel 5: stro blijf niet altijd goed op z’n plaats

Vind ik geen probleem, mijn man vindt het er slordig uitzien. Stro is licht en met een windkracht 6 of 7 kan er inderdaad wel eens wat verwaaien. Maar uiteindelijk valt dat nog erg mee, bij redelijk normaal weer en zeker als het al een paar keer heeft geregend en het stro met elkaar verweven is waait het echt niet weg. Maar onderschat de vogels niet; wij konden bij windstil weer het stro wat aanvegen om er vervolgens de andere dag achter te komen dat het weer gewoon half op het pad lag. Vogels zoeken in de avond en vroege ochtend naar eten onder het stro.

Wat mij betreft is dit ook gelijk:

Voordeel 1: stro leeft

Onder het stro leeft van alles; slapende onkruidzaden, graanzaden uit het stro, spinnetjes, pissebedden, en allerlei organismen die je niet met het blote oog kunt zien. Muisjes komen af op de zaden van tarwe of onkruid, en ze schuilen onder het stro. Roofvogels zoeken vervolgens naar die muisjes onder het stro. En andere vogels zoeken naar spinnetjes, of wormen, of slakken, of ook zaden. Voor kikkertjes is het lekker vochtig en ook zij vinden wat te eten onder het stro. Er leeft dus van alles onder en op het stro, en als je er een beetje op let begrijp je dat je een eigen biotoopje hebt :-). Alles zorgt voor elkaar, alles bestrijdt elkaar, alles eet elkaar. Ik vind het mooi en leerzaam om te zien, en ik neem dan de rommel die sommige vogels wel eens maken voor lief.

Voordeel 2: het houdt bijna alle zaai-onkruiden tegen

Foto op dezelfde dag gemaakt als de foto van het stro bij de maïsplanten, 2 meter verderop geen stro gebruikt en kijk wat daar groeit. Hetzelfde heermoes maar dan vergezeld van tientallen andere onkruidzaailingen, zoveel dat we de kropjes sla nog wel kunnen zien maar het onkruid toch al bijna net zo groot wordt.

Zoals genoemd bij Nadeel 4 houdt stro geen hardnekkige wortelonkruiden tegen. Maar tegen de enorme hoeveelheid straatgrasjes, vogelmuur, knopkruid, ganzenvoet en noem ze allemaal maar op, die hier groeien, helpt het zeer goed. Op voorwaarde dat de laag stro (of welke natuurlijke bedekking je dan ook gebruikt) dus dik genoeg is, bij een te dunne laag waarbij je de grond door het stro kunt zien, zullen onkruidzaden gewoon kunnen kiemen. Hier zien we dat soms wat aan de randen van een vak; in het midden ligt een dikke laag stro en daar dus ook geen onkruid. Maar langs de randen wordt de laag stro dunner (door het lopen, de vogels, wat verwaaien, etc., en daar kunnen onkruidzaden dan toch nog wel kiemen).

Voordeel 3: het houdt de grond vochtig

Het stro gaat verdamping van het vocht in de grond tegen en houdt het vocht in de grond. En dat hebben we heel duidelijk kunnen merken, we hebben veel minder water hoeven te geven dan in andere jaren (terwijl de zomer van 2015 toch behoorlijk warm en droog kan worden genoemd).

Op de foto onbedekte grond in een droge zomer; scheuren van de droogte, de grond bijna grijs als as.

Voordeel 4: stro leeft samen met de grond, de lucht en alles wat daarin leeft

Dat klinkt een beetje als Voordeel 1, en dat is het ook. Maar het gaat veel verder dan dat. Als ik het stro opzij veeg is de grond daar niet hard en grijs zoals bij kale grond, maar donkerbruin tot zwart en vochtig. En het wemelt er van de diertjes die allemaal zorgen voor vertering, of er beschutting vinden, of eten. Je kunt zien dat de grond onder het stro leeft, het ruikt naar frisse grond (waar kale grond eigenlijk naar niks ruikt).

Wat ook erg opvalt is dat op onze vette klei nog wel eens water kan blijven staan na een week met veel regen. En dat zien we nu niet meer. Vangt het stro het vocht op, of hoe werkt dat? Ik weet daar ook niet de wetenschappelijke uitleg voor maar iemand schreef eens in mijn tuindagboek dat elke druppel die op het stro valt in meerdere kleinere druppels uiteen valt en zo wordt het beter en sneller door de bodem opgenomen. geen idee of dat waar is, maar het klinkt plausibel. Zelf denk ik dat de enorme hoeveelheid leven dat onder het stro leeft vervolgens ook zorgt voor een snellere afvoer van teveel vocht. Want ook dat is opvallend; zo zacht als dat de grond is.

Kale grond is hier dus grijs en wordt hard bij droogte en klinkt in bij nat weer en door lopen. Maar als we over de grond met strobedekking lopen voelt dat alsof je in het bos loopt, het veert terug onder je voeten, soms zakken we er zelf een beetje in weg. We proberen zo min mogelijk over het stro te lopen, om de grond niet onnodig in te laten klinken, maar dat lukt natuurlijk niet altijd. Maar na een hele winter, voorjaar en zomer valt het ons nu in september op hoe zacht en luchtig de grond onder het stro nog steeds is. De enige verklaring die ik kan bedenken is dat het bodemleven zorgt voor een constant verluchtigen van de grond onder het stro.

Voordeel 4: stro bespaart veel werk (= tijd)

Er zijn mensen die geen bedekking gebruiken. En mensen die wel bedekking gebruiken maar die bedekking in de winter verwijderen en al dan niet de tuin dan spitten. En vervolgens de bedekking er rond mei weer op doen, voor de zomermaanden. Allemaal goed, tuinieren kan op veel verschillende manieren. Wij hebben er vooralsnog voor gekozen om het stro te laten liggen. Dat wat er onder verteert geeft humus aan de grond en zorgt voor een goede leefomgeving voor alle beestjes die voor die vertering zorgen. We zijn van plan om niet meer te spitten (oh, en dat scheelt veel tijd en hard werken en eelt op onze handen en een zere rug!). In plaats daarvan vullen we in het najaar het stro weer aan, tot het weer zo dik is dat het een heel jaar de tuin goed bedekt. Is ons enige probleem dat onze vette klei, toen die nog onbedekt was, wel moesten spitten. Hoe dat nu afloopt weet ik niet, ik ben van plan het eerst eens een paar maanden aan te zien, kijken hoe de herfstmaanden verlopen, en dan eventueel de grond, gewoon door het stro heen, te verluchtigen met een grelinette, of anders een spitvork (spitvork zover mogelijk door de strolaag leeg in de grond duwen, wat optillen en weer terug laten vallen). Maar daar kan ik dus pas volgend jaar iets meer over vertellen.

Als je de hele lijst bekijkt lijken er dus wat minder voordelen dan nadelen te zijn, maar die voordelen tellen wat ons betreft wel dubbel, misschien wel driedubbel. Wij zijn heel erg tevreden over wat het stro voor onze tuin doet, en voor onze kostbare tijd. Dat er ook wat aandachtspunten zijn is misschien zelfs wel fijn, want wat hebben we anders de afgelopen 24 jaar een tijd verspilt aan spitten en wieden en spitten en water geven en wieden en spitten en wieden en wieden :-). Maar dit jaar maar weinig hoeven te wieden. En komende winter dus niet spotten. Wel veel stro besteld om weer een nieuwe laag over het oude stro te leggen.

En voor 430 vierkante meter tuin hebben we dan niet genoeg aan een baaltje…… Gelukkig hebben we een manege in de buurt en de eigenaar verkoopt voor een goede prijs een grote baal (= ongeveer 300 kilo, geloof ik) aan ons en komt het met een tractor dan ook nog even binnen het tuinhek brengen. En daar zijn we erg blij mee. Klaar om elk stukje tuin dat we opgeruimd hebben weer mee te bedekken voor een volgend tuinjaar met strobedekking.

Mocht je meer willen weten over dit onderwerp, kijk dan ook eens op websites als deze:

• Velt
• Blog De Natuurlijke Moestuin
• Blog Natuurlijk moestuinieren

Of google gewoon eens op wat termen als tuinieren met bodembedekking, permacultuur, stro in de moestuin, etc., etc. voor wellicht leuke ideeën en/of meer meningen en ervaringen van anderen.

Edit januari 2017: ik heb in november 2016 een tuindagboek geschreven over mijn ervaringen met 4 verschillende soorten bodembedekking (kokos-bodembedekker, stro, cacaodoppen en gevallen bladeren). Je kunt het hier vinden, en ook in de reacties van de lezers daar kun je wellicht nog handige informatie vinden. 1 belangrijk punt blijft een groot nadeel; het feit dat alle natuurlijke bodembedekkers uiteindelijk composteren en daar voeding voor uit de grond gebruiken (voornamelijk stikstof). Het maakt bemesten heel lastig (want hoeveel je van wat moet strooien is dan heel erg afhankelijk van bijvoorbeeld weersomstandigheden, bodemgesteldheid en de gebruikte soort bodembedekker – hoe meer er composteert, des te meer voeding zal er verbruikt worden, zeker bij vochtig weer waardoor de compostering wat sneller verloopt.

In reacties op het tuindagboek met evaluatie over de 4 bodembedekkers kun je ook al wat lezen van mensen die niet-natuurlijke bodembedekking gebruiken. Daar is onze vette klei wat minder geschikt voor (omdat je dat plat trapt en de grond dan heel hard wordt, geen lucht meer doorlaat, etc.), maar nu we verhoogde bakken hebben gemaakt/maken wordt dat een ander verhaal. En dus gaan we in 2017 eens een test doen met niet-natuurlijke bodembedekking zoals antiworteldoek, landbouwplastic en  stucloper.

Het tuindagboek plus alle reacties van mensen kun je hier vinden: Evaluatie bodembedekking