Salie

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/zaden/tips/foto’s zoeken over/van salie:

• Latijnse naam:     Salvia officinalis
• Engelse naam:     Sage
• Duitse naam:     Salbei
• Franse naam:     Sauge

Allereerst; in principe zijn alle Salvia’s eetbaar. En er bestaan heel erg veel Salvia’s, zowel species (soorten) als rassen, ik las dat er bijna 1000 soorten bestaan en dan heb ik het nog niet over alle rassen in verschillende kleuren. Ook al is elke Salvia eetbaar, niet elke Salvia is ook echt lekker. Onder het kopje ‘Rassen’ noem ik nog even wat andere Salviasoorten die naast de Salvia officinalis de moeite waard zijn om in de keuken te gebruiken.

Salvia officinalis, Salie dus, is net als rozemarijn, tijm en oregano, een zeer bekend kruid. Het aroma zit net als deze andere kruiden in dezelfde hoek; warm, mediterraan, kruidig, zonnig, zwaar. En net als bij de andere genoemde soorten moet je met salie altijd goed op de dosering in een gerecht letten.

Salie is een halfwintergroene halfheester; het onderste gedeelte van de plant heeft verhoutende takken, waar bovenop de grijsgroene behaarde stengels groeien met grijs tot grijsgroene bladeren. Sommige rassen bloeien niet of amper, sommige rassen bloeien juist heel rijk (als ze bloeien doen ze dat vaak rond het einde van de lente en/of begin van de zomer), met lipbloemen die wit, roze, lila tot bijna paars zijn. Ook die bloempjes zijn trouwens eetbaar en ze worden graag bezocht door hommels en bijen.

De blaadjes zie je regelmatig in recepten; gefrituurd, of gebakken in boter en dan over een pasta, ook heel bekend is Saltimbocca (een vleesgerecht waarbij de salie op het in Italiaanse ham gewikkelde pakketje wordt vastgemaakt en meegebakken) , maar ze wordt ook, al dan niet gesnipperd of fijngehakt, gebruikt in sauzen en stoofschotels.

Zelf heb ik ervaren dat salie heel goed helpt tegen opvliegers in de overgang, niet voor iedereen even belangrijk om te weten maar ik ben er erg blij mee :-). Ik zet daarom regelmatig thee van salie (3 grote bladeren salie in een mok kokendheet water laten trekken). Salie staat sowieso bekend om haar gezonde eigenschappen (koortsverlagend, antiseptisch, wondhelend, etc.). Ik heb daar niet genoeg verstand van, lees daarvoor vooral het artikel op de website van Anne Tanne. Ik hoorde laatst dat mensen die epilepsie hebben wel moeten oppassen met het gebruik van salie.

TEELT

Salie kan zo’n 30 tot ongeveer 75 centimeter hoog worden, afhankelijk van het ras en eventuele bloei. Redelijk bekend zijn de geelbonte en paarsbonte bladvormen (met de namen Icterine, Purpurascens en Tricolor); zij blijven laag en bloeien niet of nauwelijks maar zijn prima in de keuken te gebruiken en mooie bladplanten.

Mijn ervaring is dat de officiële soort en een aantal rassen wel laag blijven maar dan behoorlijk breed uit kunnen stoelen. Het is handig om daar met het planten gelijk al rekening mee te houden want salie laat zich niet graag verplaatsen. Op internet zie ik wel staan dat ze een kortlevende plant is, en dat kan ik wel begrijpen. Ook hier gaat zo eens per ongeveer 5 jaar een salieplant dood, vaak na een strenge of natte winter (en vooral de combinatie van natte grond en wortels en strenge vorst kunnen funest zijn).

Helaas is salie dan ook niet helemaal goed winterhard. Ze kan soms een paar jaar overleven, zeker als je haar bijvoorbeeld in een verhoogde bak of pot of in een verhoogde bak houdt, of op zandgrond natuurlijk. Net als rozemarijn, tijm, vast bonenkruid, etc. houdt ze nu eenmaal niet van natte voeten in de winter; vorst na een kletsnatte regenperiode is gevaarlijker voor haar dan vorst terwijl de wortels in relatief droge grond staan. Hier houden we onze salieplant altijd in een grote pot, de grond daarin veel luchtiger en droger dan onze vette klei. En die pot kunnen we in de winter bij strenge vorst in de koude kas zetten.

Je kunt salie prima zaaien, maar de rassen die zelden of nooit bloeien vermeerder je vooral door een stukje van de plant af te steken waar wat wortels aan zitten en dat op te potten. Je kunt natuurlijk ook een plant in een tuincentrum kopen, zeker als je een bepaald ras wilt.

Op de foto hieronder zie je een stek die ik van een salieplant nam. Je knipt een stukje van een stengel (in het verse groen, niet het verhoutende deel) schuin onder een knop af, verwijder de onderste bladeren en steek de stek in een potje met een mengsel van potgrond en flink wat grof zand en/of perliet. Zet op een beschaduwde plaats en geef regelmatig water.

Op een lichte, koele maar vorstvrije plaats kan de stek in eigen tempo worteltjes maken. Acht weken later zie de stek er zo uit:

Als er ruim voldoende worteltjes onderuit de afwateringsgaten komen kun je de plant op een definitieve plaats of in pot uitplanten.

Als je haar wilt zaaien doe je dat bij voorkeur in het vroege voorjaar. Salie is een lichtkiemer. Leg de zaden op een ondergrond van een mengsel van potgrond die je luchtiger hebt gemaakt door er ongeveer 1/4e deel grof zand door te mengen. En dek de zaden dan af met slechts een dun laagje vermiculiet of perliet of anders zand. Je moet de zaaisels uiteraard goed in de gaten houden, het dunne laag dat op de zaden ligt moet je regelmatig (eens per dag of om de dag) licht besproeien met een plantenspuit, want zaden die uitdrogen tijdens de kieming gaan natuurlijk dood.

Bij kamertemperatuur kiemen de zaden binnen 1 tot 3 weken. Na de kieming geef je wat minder vaak water, en dan gewoon met een gietertje. Salie houdt, zeker als zaailing, van een lichtvochtige maar vooral niet kletsnatte grond.

Je zult de zaailingen tot ergens in april in huis moeten houden; daar groeien ze beschermd op, zodat ze in de late lente naar buiten kan, en in de zomer al flink kan groeien zodat ze sterk en groot haar eerste winter in kan gaan. Afhankelijk van hoe groot ze is kun je overwegen om haar bij (strenge) vorst binnen te halen, of in een schuur of garage of kas te zetten.

RASSEN

Er bestaan een aantal rassen, Bastin bijvoorbeeld heeft een aantal mooie en bijzondere en lekkere rassen (die wat hoger of lager zijn, meer of minder bloeien, bijzonder blad- of bloemkleur hebben, maar ook met bladeren die groter of kleiner zijn, en sterker of juist milder geuren en smaken).

Zoals ik al eerder schreef zijn er veel meer salie-soorten en een paar daarvan zijn ook de moeite waard om hier even te noemen als zijnde niet alleen eetbaar maar ook mooi en lekker.

Salvia lavandulifolia (Spaanse salie) heeft met mooie bloemen, en blad dat in de smaak zeker in de buurt komt van Salvia officinalis; mooi en lekker dus.

Salvia microphylla, Salvia x jamensis en kruisingen zijn soorten/rassen van salie die zacht kruidig en fruitig geuren. De bloempjes zijn mooi en lekker in salades, en de kleine blaadjes gebruik ik zelf (uiteraard spaarzaam want de smaak is sterk kruidig en soms iets bitter) in thee of in marinades. Ook deze planten zijn trouwens niet altijd even winterhard maar op een niet te natte plaats in de zon kan ze zeker wel een aantal graden vorst verdragen (en ze zijn heel makkelijk door stek te vermeerderen. Bovendien bloeien ze heel lang en rijk en lokken veel hommels en bijen. Kijk daarom vooral ook even op deze pagina die ik over deze groep Salvia’s heb geschreven: Salvia microphylla

Ook nog leuk om te noemen is Salvia elegans; in de geur ananasachtig. Ook de felrode bloempjes zijn mooi en lekker. Er zijn een paar rassen die vroeger of later bloeien maar ze bloeien wel bijna altijd laat (vanaf oktober tot in de winter). Hier staat ze in een pot en bloeit dan in een koude kas zo lang het niet te hard vriest, ook deze Salvia is helaas niet helemaal winterhard.

Misschien nog even leuk te noemen is Sideritis syriaca (Griekse bergthee), ze is geen salie maar wordt daar wel eens mee verward, omdat ze ook zilvergrijs blad heeft dat ook een zwaar kruidige geur heeft. Zoals de Nederlandse naam al aangeeft kun je van de blaadjes een kruidige en gezonde thee zetten, de planten zijn op een zonnige en niet te natte plaats goed winterhard. Googel vooral eens op de naam voor meer informatie.

STANDPLAATS / BEMESTING

Salie is een mediterrane plant; en dan kun je dus al bedenken welke omstandigheden ze fijn zou kunnen vinden: zonnig, warm, in vrij droge grond die niet veel voedingsstoffen bevat.

Als de planten echt heel zonnig en droog staan kunnen ze wel wat te lijden krijgen van vooral de droogte; de bladeren gaan dan slap hangen. Maar dood gaat ze er niet snel van, als je het ziet en direct water geeft zie je de plant in een uurtje weer helemaal opknappen. Heel goed is dat natuurlijk niet voor haar; samengevat kan ik het beste zeggen dat salie van een redelijk droge maar niet kurkdroge grond houdt.

Ik heb ondertussen een paar Salvia-planten. Uiteraard voor gebruik in de keuken, maar ook omdat ze zo heerlijk geuren als je er langs loopt, omdat het grijzige blad blad mooi combineert met andere bloemen en planten, en omdat eventuele bloemen veel hommels en bijen aantrekken. Ik heb 1 plant in de volle grond in de achtertuin staan, en die heeft in de winter nog wel eens te lijden van vorst en natte voeten. Toch leeft ze nog steeds en dus blijft ze. Maar de planten die ik daarna kocht staan in pot of verhoogde bak (is minder nat). Voor in pot gebruik ik potgrond waar ik wat grof brekerzand, perliet en vermiculiet door heb gemengd, en dat werkt hier prima. Bij strenge vorst kan ik de plant afdekken of eventueel in de kas zetten.

Als voeding geef ik zelf graag in het voorjaar een klein beetje organische samengestelde voeding (of kruidenmeststof) maar je kunt bijvoorbeeld ook een voeding geven die je 1 keer per week moet oplossen in water. Maar bedenk dan wel dat salie niet veel voeding nodig heeft, zelf gebruik ik ongeveer de helft van de aanbevolen hoeveelheid op een verpakking.

Bedenk bij de teelt in pot dat de pot in de zomer lekker warm wordt, maar in de winter er wel kans op bevriezing is. Het voordeel van een pot is dat je haar onder een afdak kunt zetten zodat de grond droog blijft. En bij echt strenge vorst kun je een pot ook vrij makkelijk tijdelijk in een schuur of garage zetten. En tot slot; een pot is natuurlijk ook heel handig voor mensen die op een balkon of dakterras tuinieren. Gebruik wel een flink formaat pot, zoals gezegd worden de planten niet perse hoog maar sommige rassen kunnen wel flink breed worden (en dus lekker veel opbrengst geven). Zie de foto hieronder voor een salie die ik lang geleden in pot op de volkstuin had.

De pot die je ziet had een diameter van 50 centimeter, en zelfs daar hing/viel/groeide de salie ruim overheen. Een mooi gezicht, vind ik zelf. En je kunt ieder geval zien dat ik meer dan een paar blaadjes kan plukken.

Na een paar jaar ging de plant dood (ik weet niet goed meer waarom, wellicht toch een keer te nat de winter in gegaan), toen ik zag dat ze er slechter uit ging zien heb ik er snel stekken van genomen (waarvan je dus een foto bij de alinea ‘Teelt’ wat meer bovenaan deze pagina kunt zien). En hieronder zie je de plant zoals ze nu in de volle grond in de achtertuin staat

TEELTZORGEN

Geef jonge planten met een nog klein wortelgestel natuurlijk nog regelmatig wat water, maar zeker niet teveel. Oogst regelmatig blaadjes maar zorg dat er wel takken en blaadjes overblijven voor opname van licht en voeding, des te sterker gaat ze de winter in. En bij regelmatig niet teveel blad tegelijk te plukken krijg je vanzelf ook een gezonde, bossige, volle plant, met flink wat vertakkingen. Mooi om te zien en genoeg om van te oogsten.

Belangrijk is het beschermen van de planten in de winter. Zoals gezegd kun je haar in pot bij strenge vorst onder een afdakje zetten, of tegen het relatief warme huis aan. Je kunt de pot omwikkelen met bijvoorbeeld jute, of een vuilniszak die je opvult met stro, zo kan de pot niet bevriezen. Zelf zet ik de pot bij strenge vorst graag in een speciekuip waarbij ik de ruimte tussen de salie in pot en de speciekuip opvul met stro. Je kunt de pot natuurlijk eventueel ook verzetten (in de schuur bijvoorbeeld). Bij planten in de volle grond of in een verhoogde bak kun je de plant bijvoorbeeld beschermen door er blad en/of stro tussen te leggen, en eventueel kun je er tijdelijk een stuk vliesdoek over draperen.

Je kunt de bovenlaag van de grond in de pot bedekken met wat takken of stro om die grond niet te snel te laten bevriezen. En zo kun je in een periode met strenge vorst de plant vaak toch redden. Geef uiteraard in de winter weinig of geen water). Dek de plant in pot niet af met plastic want dan kan de plant verstikken maar je kunt wel wat plastic zo rond stelen van de plant leggen dat een teveel aan regenwater niet in de pot terecht komt maar over het plastic langs de pot sijpelt (zodat de grond in de pot droger blijft en de plant meer vorst kan verdragen).

Na een strenge winter kan een Salvia officinalis behoorlijk wat vorstschade hebben:

Maar dat wil niet zeggen dat ze dood is of dood gaat. Na de winter, rond april (wanneer je de eerste nieuwe groei ziet verschijnen) kun je de lelijke takken terug knippen:

Een maand of 2 later ziet diezelfde plant er dan weer zo uit:

Zoals gezegd, er zijn soms winters dat ze het niet overleeft (met strenge vorst na een zeer natte periode), maar met nog wat leven in de plant kan ze binnen enkele weken alweer een plant van mooi formaat worden. Uiteraard geef je direct na het terugsnoeien direct wat voeding, in de vorm van een organische kruidenmest of koemestkorrels, of iets dergelijks.

OOGST / BEWAREN

Pluk blaadjes wanneer je wilt, zo kort mogelijk voor je haar gaat gebruiken in de keuken. Je kunt een takje met blaadjes nog wel een paar dagen fris houden, door ze losjes in wat papier te rollen en zo in de koelkast te bewaren.

Omdat je bijna jaarrond kunt oogsten vries ik eigenlijk nooit salie in. Je kunt haar wel drogen maar dat moet heel voorzichtig gebeuren: het aroma is heel teer en gaat op hogere temperaturen snel verloren. Ik pluk bij voorkeur verse blaadjes maar droog ook wel wat, voor gebruik in thee in de winter: dat doe ik in een voedseldroger op 30 graden.