Oregano

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/zaden/tips/foto’s zoeken over/van oregano:

• Latijnse naam:     Origanum vulgare
• Synoniem: Wilde Marjolein
• Engelse naam:     Marjoram, Wild Marjoram
• Duitse naam:      Majoran, Wilder Majoran
• Franse naam:      Origan, Origan Commun, Marjolaine sauvage

Er zijn veel verschillende soorten/rassen oregano en dat maakt het wel eens lastig kiezen. Er zijn er die vooral erg mooi zijn en een wat minder sterke geur en smaak hebben en dus vooral als sierplant worden gebruikt. Maar ook oregano waarbij de bloei minder belangrijk is (of die zelfs helemaal niet bloeit) maar die heel sterk geurt en smaakt en dus heel goed als keukenkruid gebruikt kan worden. De laagste oregano in nog geen 20 centimeter hoog, de hoogste past prima in een bloemenborder en wordt ruim 60 centimeter hoog.

Origanum vulgare hirtum is bijvoorbeeld één van de meest sterk geurende en smakende soorten (ook wel Griekse oregano genoemd). En dan is er ook nog de zeer sterk geurende en smakende ‘echte marjolein’, Origanum majorana, ook wel Majorana hortensis, je ziet daar ook vaak zaden van in onder andere webshops en tuincentra.

Alle oreganosoorten en -rassen behoren tot de plantenfamilie van de Lipbloemigen. Een eigenschap van de planten in die groep is dat de bloemen altijd veel bestuivers lokken. Bij sommige oreganorassen is het zelfs niet of nauwelijks mogelijk om een foto zonder hommel, bij, etc. te maken :-). Zie vooral ook de foto’s op deze pagina.

Oregano is wat mij betreft zowel in de tuin als in de keuken onmisbaar, zeker als je van de Italiaanse en/of Mexicaanse keuken houdt. De geur en smaak is warm kruidig en zit in dezelfde hoek als die van rozemarijn, salie, tijm, etc.. En deze kruiden hebben niet alleen in de geur en smaak overeenkomsten maar zeker ook in de wensen qua standplaats en verzorging.

PLANT

Oregano (uiteraard zeker ook afhankelijk van soort en ras) is een matig winterharde vaste plant. Oregano komt van oorsprong uit mediterrane gebieden (en ook nog wel wat verder; sommige soorten komen oorspronkelijk uit Griekenland, Turkije, Jordanië, andere soorten juist meer uit Spanje en Noord-Afrika). Daaraan kun je de voorkeur voor een niet te natte standplaats aflezen, en natuurlijk een plekje in de volle zon, in niet te rijke grond en met niet teveel vorst. Naar mijn mening kan ze trouwens best goed tegen vorst, maar de combinatie van eerst veel regen en vervolgens die vorst kan een plant fataal worden. Op zandgrond zul je daar wellicht wat minder last van hebben, omdat de afwatering daarin veel beter is dan hier in de vette vochtvasthoudende klei.

Om die reden plant ik oregano graag in potten of verhoogde bakken. En eigenlijk gaat het daarin best goed en overleven de meeste planten zeker wel de meeste winters. Het nadeel van de teelt in een pot is dat oregano daarin juist wat minder winterhard is omdat de wortels in een pot makkelijker kunnen bevriezen, en daardoor kun je een oregano in de winter beter beschut tegen het huis of een zuidmuur zetten, en bij matige vorst tijdelijk in bijvoorbeeld een schuur of garage zetten.

Sommige oreganosoorten/-rassen sterven in de winter volledig af en lopen rond eind maart/begin april voorzichtig weer uit, andere soorten blijven voor een deel wintergroen of hebben een houtige basis (bijna als een halfheester). Als ze bloeien doen ze dat met kleine lipbloempjes in witte, roze of lila tinten. Zie de foto’s op deze pagina voor wat verschillende soorten/rassen.

SOORTEN / RASSEN

Er bestaan (vond ik op Wikipedia) 15 soorten Origanum, en binnen die soorten zie je dan ook nog een aantal rassen en hybriden (veredeld of ontstaan uit kruisingen). Soms worden bepaalde soorten/rassen vooral als keukenkruid geteeld maar soms ook vooral voor sier (al is het dan dus ook wel eetbaar maar vaak minder aromatisch). Kijk bijvoorbeeld eens bij Bastin en bij de Hessenhof. Als je een oreganoplant zoekt, let dan vooral goed op de omschrijving m.b.t. geur, smaak, hoogte, bloeiperiode, winterhardheid, etc. Voorbeelden van soorten/rassen zijn:

• Origanum ‘Amethyst Falls’ (hopmarjolein, lichtpaars)
• Origanum ‘Kent Beauty’ (hopmarjolein, zachtroze)
• Origanum ‘Belissimo’ (hopmarjolein, helderroze)
• Origanum ‘Dingle Fairy’ (hopmarjolein, zie foto’s, lichtroze)
• Origanum ‘Rosenkuppel’ (planten die wel 60 centimeter hoog kunnen worden, rijke bloei, rozerode kleur, geschikt als sierplant en plukbloem, minder geschikt als keukenkruid)
• Origanum ‘Gentle Breeze’ (idem als ‘Rosenkuppel’ maar dan met lilaroze bloemen)
• Origanum vulgare ‘Compactum’ (wordt slechts 25 centimeter hoog, rijke bloei, heerlijk sterke geur en smaak; dus voor sier en keuken)
• Origanum vulgare hirtum (zeer sterk geurende en smakende Griekse oregano)
• Origanum vulgarum ‘Aureum Crispum’ (prima geur en smaak en geel blad)

STANDPLAATS

Oregano houdt van een grond die luchtig is, niet te lang nat blijft en niet te veel voedingsstoffen bevat. Hier mengen we voor oregano in pot 5 delen potgrond met 1 deel (grof) brekerzand of een mengsel van brekerzand en perliet: dat maakt de grond minder rijk, vast en ‘plakkerig’ en beter waterdoorlaatbaar.

Voor in de volle grond kun je denken aan het luchtiger maken door middel van compost en bladaarde, en/of wat grof zand (voor kleigrond).

Alle soorten en rassen oregano houden van een zonnige en warme standplaats. Ik heb verschillende soorten; voor het lekker maar zeker ook voor het mooi, en er komen veel bestuivers op de bloemen af. En misschien nog wel het allerbelangrijkst: ik kan toch zo genieten als ik langs mediterrane kruiden loop en zachtjes over de blaadjes/planten wrijf en al die heerlijke zonnige warme kruiden ruik. Dus staat oregano hier zeker in de buurt van tijm, rozemarijn, lavendel en salie :-).

De teelt in een pot is dus ook zeker een aanrader. Omdat een pot sneller opwarmt (het nadeel is dat ze in de winter wel ook sneller afkoelt en kan bevriezen). Voor de teelt in een pot gebruik ik potgrond die ik meng met wat brekerzand en/of perliet, voor meer luchtigheid (vooral in de winter is vocht een groter probleem dan vorst). Er is trouwens ook speciale grond voor mediterrane planten te koop, maar dit zelf enigszins nabootsen is natuurlijk altijd goedkoper. En er staan hier ook oreganoplanten in een verhoogde bak, een soort tussenvorm tussen de volle grond en een pot: minder nat in de winter, warmt iets sneller op, zonder de beperking van de pot waarin wortels in de winter bij matige vorst kunnen bevriezen. Hoe dan ook; zorg voor een plekje waar je vaak langsloopt zodat je van de geur van het blad kunt genieten en van de bestuivers die op eventuele bloemen afkomen. Op meer zanderige gronden is de teelt in de volle grond natuurlijk wat makkelijker omdat die grond niet zo nat blijft in de winter.

VOEDING

Oregano heeft niet veel nodig: niet veel voeding en niet veel vocht. Maar als je voldoende wilt oogsten zul je natuurlijk wel voldoende voedsel terug moeten geven zodat de planten telkens weer nieuwe blaadjes kunnen maken. Er bestaan speciale meststoffen voor kruidenplanten, die bevatten meestal gemiddeld NPK 6-4-8 (6% stikstof, 4% fosfor en 8% kali) en ook nog 2 % magnesium. Een voeding met ongeveer dezelfde percentages is natuurlijk ook prima. Meestal kies ik voor een handje samengestelde organische moestuinmeststof per plant maar kijk dus vooral goed op de verpakking en houd je aan de aanwijzingen. Vaak zijn organische meststoffen in korrelvorm ongeveer 3 maanden werkzaam. En dat betekent dat je het best wat in maart kunt geven, als de planten weer uitlopen en gaan groeien. En dan nogmaals in juli voor de groei en oogst in nazomer en herfst. Maar er zijn ook meststoffen die je eens per week in vloeibare vorm geeft. Dus nogmaals: houd je aan de aanwijzingen op de verpakking van de meststof die je koopt. Als je zelf meststoffen maakt (bijvoorbeeld gier, plantenaftreksels, etc., bedenk dan teveel stikstof ervoor zorgt dat de plant meer slappe groei en veel blaadjes maakt maar de plant ook minder sterk wordt. Geef na juli in ieder geval geen voeding meer want dat kan er voor zorgen dat planten wat zwakker de winter in gaan waardoor de kans groter is dat ze die winter niet overleven. En in een pot is voeding extra belangrijk, omdat het dan niet uit een diepere laag in de volle grond kan worden gehaald. Ook dan geef ik zelf zo’n handje samengestelde organische moestuinvoeding in maart en in juli.

OPKWEEK

Oregano kun je prima zelf zaaien, in het voorjaar (rond maart/april) kiemen de zaden bij kamertemperatuur binnen 2 weken. Gebruik er potgrond voor die je luchtiger en meer waterdoorlaatbaar maakt door er ongeveer 1/5e deel grof zand door te mengen. Je kunt in potjes of in een tray voorzaaien, de zaden zijn heel klein dus pas op dat je niet teveel zaden te dicht op elkaar zaait. En de zaden hebben licht nodig om te kiemen, bedek de zaden met niet meer dan een dun laagje vermiculiet of zand.

De zaailingen mogen, uiteraard wanneer ze groot genoeg zijn, uitgeplant worden, bij voorkeur vanaf eind april, wanneer de kans op serieuze nachtvorst kleiner wordt. Geef haar dus een plekje in de volle zon in niet te natte grond. Als je haar in een pot wilt houden is een potmaat van 20 tot 30 liter en een doorsnede van 35 tot 40 centimeter een mooie maat (al is de soort en het ras natuurlijk heel belangrijk voor de potmaat). Ook in pot is een luchtig potgrondmengsel met wat grof brekerzand en/of perliet belangrijk.

Je kunt steeds vaker ook planten van mooie en/of lekkere rassen kopen, in tuincentra of via internet, met een lange bloei in roze of lila tinten, of de hop-marjolein die wat lager blijft en de hele zomer bloeit met op hop-bellen gelijkende bloempjes.

Delen is ook een prima optie: je kunt (ook weer afhankelijk van soort en ras) heel gemakkelijk met een mesje een stukje plant met wortels afsnijden. Dat pot je vervolgens op in een potje met ook weer potgrond met wat grof zand erdoor. Zet het potje op een plaats waar het niet te koud wordt en waar de zon niet de hele dag schijnt. Geef water. Na ongeveer 2 tot 3 weken moet je kunnen zien dat het plantje goed groeit, en als er voldoende worteltjes door de afwateringsgaten onderin het potje te zien zijn kun je het plantje uitplanten (uiteraard ook weer als er geen nachtvorst wordt verwacht. Dit ‘delen’ kun je het be4ste doen tussen april en eind juni; dan is er genoeg groei en ook nog genoeg tijd voor het plantje om te groeien om sterk de winter in te gaan.

Dit laatste doe ik ook nog wel als ik twijfel over de winterhardheid van een ras. Ik snijd dan een hoekje van de plant met wat worteltjes in augustus uit en pot dat op. In oktober verplant ik het plantje naar een iets groter formaat pot en dan mag het naar een lichte standplaats op een koele kamer in huis voor de overwintering. Zo heb je een reserveplant voor het geval de moederplant het buiten niet overleeft. Mocht de moederplant het wel overleven, dan is het in het voorjaar een leuk cadeautje voor iemand die ook van oregano houdt 🙂

VERZORGING

Het geven van voeding is belangrijk, zie daarover bij de alinea over Voeding.

Daarnaast is natuurlijk vocht belangrijk: oregano houdt van een niet te natte grond maar kan zeker niet zonder water; in de zomermaanden is voldoende vocht zeker belangrijk voor de groei van blaadjes. Het liefst krijgen de planten voldoende vocht maar staan ze niet in het water (vandaar het zanderige potgrondmengsel zodat een teveel aan water makkelijker weg kan). En ik zet alleen in droge zomermaanden een onderschaal onder de pot (waardoor de plant zelf zo nodig nog vocht uit die onderschaal op kan nemen). Juist in de koele en koude maanden (van oktober tot maart) staat ze graag zo droog mogelijk. In de wintermaanden gebruik je dus geen onderschaal, en geef je dus in principe ook geen water (ook niet als de grond in de pot er droog uit ziet), tenzij je een plant in huis overwintert.

De winter is haar moeilijkste seizoen, de kans op schade is dan het grootst. In de volle grond of een verhoogde bak kun je de planten beschermen door herfstbladeren of stro rond de planten te leggen. En door er bij strenge vorst bijvoorbeeld tijdelijk wat vliesdoek over te draperen. In een pot zijn planten nog meer vorstgevoelig (doordat de pot bevriest en daarmee kunnen ook de wortels die daar direct tegenaan groeien bevriezen – in de volle grond is er veel meer grondmassa).

Oregano in een pot zul in de winter moeten beschermen (weet ik helaas uit ervaring). Zet de pot in ieder geval in de herfst beschut en niet te nat (tegen een zuidmuur van het huis, onder een afdak, of zet een doorzichtige cloche/stolp over de plant, etc.). Hier zet ik de laatste jaren oregano in pot in oktober/november in de koude kas; droog kunnen ze veel meer vorst verdragen. In de kas overleven de planten in pot hier vrijwel elke winter (ook de winter van 2021 toen het in februari -20 graden werd). Zonder kas, platte bak of tunneltje kun je bij strenge vorst denken aan het omwikkelen van de pot met bijvoorbeeld stro en/of jute, of zet de pot dan voor de duur van de strenge vorst in bijvoorbeeld een schuur of garage.

OOGST

Je oogst oreganoblaadjes wanneer je wilt, mits de planten groot genoeg zijn, en er genoeg blaadjes over blijven om voor nieuwe groei te zorgen. De kleine, bijna ronde blaadjes, zijn zacht, je kunt ze niet lang bewaren, oogst ze zo kort mogelijk voor het gebruik in de keuken.

In de herfst zal de plant uiteindelijk bovengronds afsterven (rond november). Laat de plant vooral op een natuurlijk manier bovengronds afsterven (dus niet in knippen of snoeien). Rond begin maart kun je de planten dan weer aan de groei helpen: knip de dode takken/stelen weg zodat er plaats komt voor nieuwe groei. En uiteraard geef je dan gelijk weer voor de eerste keer in het jaar voeding. Je kunt dan vaak vanaf ongeveer begin april (afhankelijk van het weer en de soort/het ras) weer nieuwe groei verwachten en voorzichtig de eerste blaadjes oogsten.

Een goede manier om oregano te bewaren is om de blaadjes te drogen of in te vriezen. Als ik ze droog doe ik dat in een voedseldroger op 40 graden, om de tere geur en smaak niet te laten verdampen door een te hoge temperatuur. Zonder voedseldroger kun je de blaadjes op een bakplaat uitspreiden en dan 4 tot 6 uur in een oven op 40 graden zetten, met de deur op een kier zodat de vochtige lucht weg kan. Je kunt er ook, energie-kostenbesparend, voor kiezen om ze 2 uur in de oven te drogen. Daarna zijn de blaadjes nog niet droog genoeg om te bewaren maar zullen ze niet meer schimmelen en kun je ze verder op de bakplaat op een droge, warme en luchtige kamer laten drogen tot ze zo droog zijn dat ze verkruimelen als je er over wrijft.

Als je oregano wilt invriezen vind ik dat zelf het fijnst om dat in een ijsblokjes te doen: ik vul de ijsblokjeshouder met wat dat ik meng met de fijngehakte oregano. Ik vries het in en haal later de blokjes uit de ijsbokjeshouder en doe de losse blokjes in een diepvriesdoosjes; zo kan ik altijd een blokje uit de vriezer halen en gebruiken. Ik gebruik deze ijsblokjes voor bijvoorbeeld soepen, marinades en (pasta)sauzen. Voor bijvoorbeeld pizza en over verse groenten gebruik ik liever verkruimelde gedroogde oreganoblaadjes.