Gember

Eerst even dit, mocht je internationale informatie over (de teelt van) gember zoeken:

• Latijnse naam:   Zingiber officinale
• Engelse naam:   Ginger, Ginger root
• Duitse naam:     Ingwer, Ingwerwurzel
• Franse naam:     Gingembre

De Latijnse naam Zingiber is afgeleid van shringavera, de naam in het sanskrit, en dat bekent ‘gevormd als een hertengewei’. En als ik naar een flink stuk gemberwortel kijk kan ik zeker zoiets bij die naam bedenken.

Gember is een wortelgewas dat in tropische en subtropische gebieden wordt geteeld. Als je haar in koel Nederland wilt telen zul je dus zo vroeg mogelijk moeten beginnen en de planten het warmste plekje in je tuin (of liever nog in de kas) geven.

Gember is niet alleen heel lekker maar ook heel gezond. En het is een kruid dat in heel veel gerechten en ook in kruidensamenstellingen wordt gebruikt. Het is onmisbaar in de Indonesische en Indiase keuken, het is een onderdeel van garam massala en kerrie, maar bijvoorbeeld ook van speculaaskruiden en in theemelanges. Gember wordt dus niet alleen in hartige maar ook in zoete gerechten gebruikt.

En ze is ook nog eens heel gezond, heeft een ontstekingsremmende werking, en wordt daardoor in een thee gedronken bij bijvoorbeeld keelpijn. En ik heb zelf ervaren dat het helpt bij misselijkheid (zeeziekte). Ik las dat er studies zijn waarbij gember een positief effect heeft op suikerziekte, maar dat het bijvoorbeeld ook helpt de concentratie te verbeteren, en kan helpen bij zwangerschapsmisselijkheid. Lees daarover meer op Wikipedia

Ik maakte ook eens Oxymel: een mengsel van verse salie, koud geslingerde honing, verse gember en appelazijn dat je kunt gebruiken om in te nemen of mee te gorgelen en wat goed zou helpen bij verkoudheid, keelpijn, ontsteking van het mondslijmvlies, opvliegers, na het trekken van tand of kies, etc.. Meer uitleg over de ingrediënten en hoe ik het recept vond kun je in dit blog lezen: Zure Honing. En het recept vind je hier: Oymel

Allemaal redenen om zelf gember te telen. En daarnaast is ze ook nog een mooie plant, en is verse gember heel anders dan de gember die je in de winkel koopt; zoeter, pittiger en vooral ook zacht en sappig. De gember die je op de foto hierboven ziet is gember zoals je die in de winkel koopt en van waaruit je je eigen gemberplant op kunt gaan kweken. Geoogste gember is wit met roze, heeft amper een schil en is heel sterk van smaak, fris, knapperig en sappig:

Je kunt op de foto een klein beetje zien dat de nieuwe/verse gember bovenop de bruinschillige gember groeit van waaruit je begint, dat is belangrijk om te weten bij het planten. Sterker nog: als je de gember oogst voel je dat die stukken gemberwortelstok (het worden ook wel rizomen genoemd) waar de nieuwe uit groeit nog steeds stevig is; je kunt het in principe ook nog steeds in de keuken gebruiken.

Je kunt gember niet zaaien, je laat een stuk van de wortelstok/rizoom uitlopen daarmee start je de teelt. Er bestaan trouwens meerdere rassen, waarbij de kleur van de verse gember iets kan variëren. Ik heb zelf nog nooit in een winkel of webwinkel gezien dat er verschillende rassen op naam werden aangeboden maar ik blijf er zeker op letten! Gember kan bloeien, maar dat is vaak niet in het eerste jaar, en rassen die voor de productie van rizomen zijn bloeien vaak niet.

DE START

Ik heb in het verleden al wel een paar keer geprobeerd gember te telen. Dat liep uit op een fiasco, de gember die ik in maart/april in een lage brede pot met potgrond oppotte liep nog wel uit maar kwijnde vervolgens weg, ging schimmelen en uiteindelijk heb ik in de zomer alles weggegooid.

Maar met meer en nieuwe informatie (en hernieuwde moed 🙂 ) heb ik het in 2019 weer geprobeerd. En ik ben er nu zo enthousiast over dat ik het elk jaar teel. Omdat het mooie planten zijn, omdat die gember zo veel verser en lekkerder is, omdat je zelf weet wat je de gember geeft om te groeien, en ook gewoon omdat het leuk is.

Tip 1: begin vroeg. De vorige (mislukte) keren dat ik gember teelde begon ik in (maart/april) en dat is voor het mooi te laat. Het duurt soms heel lang voor gember uitloopt (al hangt dat uiteraard ook af van de kwaliteit en leeftijd van de gember die je koopt). Ik begin in ieder geval, als ik met nieuwe stekken begin, in principe al in januari/februari.

Kies uiteraard een gave en gezonde gemberwortelstok, ik koos verse en biologische gember (ook in de hoop dat die wat makkelijker spruit dan niet-biologische gember die wellicht ook nog is behandeld met een middel dat zorgt dat de gember niet snel uitloopt). De rizomen mogen geen verzonken plekken, schimmel, etc. hebben. Maar ze hoeven ook niet heel vers te zijn – sterker nog – koop bij voorkeur gember waar al wat van die groenwitte bolvormige uitlopers op verschijnen.

De mislukte keren plantte ik de verse gemberwortel direct in een pot met potgrond. Dat blijkt niet de juiste manier te zijn, je plant haar bij voorkeur pas uit wanneer ze zowel uitlopers als groene stengels heeft gemaakt.

Het eerste jaar legde ik de gemberwortelstok simpelweg bij kamertemperatuur op een donkere plek (in een keukenkastje). Maar er zijn ook mensen die het in een bakje met een laagje water leggen (en dat water moet uiteraard elke paar dagen even worden bijgevuld), je stimuleert daarmee de wortelgroei. In mijn tweede jaar gebruikte ik er een ondiep bakje met vochtig vermiculiet voor waar ik de wortel voor ongeveer een derde in drukte. Ook dan moest ik wel zo eens per week wat water geven, want het water verdampt. Dat ging al iets beter. En warmte blijkt het belangrijkst te zijn. Licht kan ook helpen bij het uitlopen maar mijn ervaring is dat dat vooral voor het tweede deel geldt. Eerst vormen zich de groenig witte bolletjes als ze warm genoeg liggen op een donkere plaats. En als die er eenmaal zijn is het juist handig om de gemberrizomen op een lichtere plaats te leggen in water of vochtig vermiculiet zodat de worteltjes gaan groeien en ook de eerste groene stengels worden gemaakt.

Toch is er nog een beter manier (naar mijn mening) en dat is het laten spruiten in een afgesloten bakje bij ongeveer 25 tot 30 graden. Daarvoor gebruik je niet de hele gemberwortelstok maar snijd je stukjes met uitlopers van de rizomen af. Zoals hier:

Je ziet niet alleen uitlopers maar zelfs ook al een wit worteltje. Ik heb deze stukjes wortel in een afgesloten bakje laten spruiten, op keukenpapier dat ik nat maakte met uienwater (mag ook gewoon water zijn maar van uienwater is het bekend dat het planten kan helpen om sneller uit te lopen helpt). Het afgesloten bakje zette ik in een propagator op 27 graden (maar het kan bijvoorbeeld ook op een modem of ander apparaat worden gezet dat 24 uur per dag warmte afgeeft). Het uitlopen en wortelen verliep dit keer veel sneller (en daarom is deze methode ook heel handig als je wat later in het voorjaar met de teelt begint). Een heel uitgebreide uitleg over het hoe en waarom, met informatie hoe je uienwater maakt, en met foto’s ter verduidelijking vind je hier: Nieuwe inzichten in gemberteelt. En aan het einde van dat teeltjaar schreef ik een blog hoe het ver was gegaan met deze gember, hoe en wanneer ik het oogstte, etc.: Gember in 2022

Het spruiten duurt, afhankelijk van de versheid van de gember en de manier van laten uitlopen (licht, donker, in water of droog, of in een bakje met uienwater) enkele weken tot zelfs enkele maanden. En om die reden begin je dus vroeg. Want na het uitlopen is er ook nog tijd nodig om voldoende groene uitlopers te maken.

Als er eenmaal een paar witte worteltjes zijn zul je zien dat er ook al wat groene uitlopers zijn. Bij het laten spruiten in een afgesloten bakje in uienwater zie je zelfs dat dat eigenlijk wel redelijke tegelijkertijd gebeurt.

Dat is dan ook het moment dat je de stukjes gemberwortel met worteltjes en groene uitloper(s) op mag potten.

OPPOTTEN

Gebruik voor het oppotten potgrond die je luchtiger maakt door er wat grof zand (bijvoorbeeld brekerzand) door te mengen. Ik mengde er zelf ook een restje vermiculiet en perliet door (wat ik overhoud na het zaaien of stekken, dat hergebruik ik bij dit soort planten).

Gebruik een ruime pot, zowel in de breedte als in de diepte. Voor kleine stekken gebruik ik vaak 11 of 13 centimeter potjes, voor grotere stekken nog wat grotere potjes.

De groeiwortels zitten onder de grond, de ‘moedergemberwortel’ ligt half in/op de grond en de groene spriet kan zo verder groeien. Je kunt eventueel ook gelijk een grote pot gebruiken waar je 3 of 4 stukken wortel met wortels/uitlopers op gelijke afstand van elkaar in plant. Uiteindelijk kun je tijdens de groei steeds wat meer potgrond toevoegen tot de hele wortelstok een klein stukje onder de grond ligt.

Je zult de pot(ten) met gember binnen moeten houden tot 15 mei (IJsheiligen). En dan bij voorkeur in een kamer waar het overdag lekker warm is (rond de 20 graden of nog wat meer), hoeft niet in de volle zon maar wel in het volle licht. Rond 5 tot 10 mei kun je gaan beginnen met afharden: zet de potten/planten bij niet al te zonnig en/of winderig weer alvast eens een paar uurtjes buiten en haal voor de nacht weer naar binnen.

STANDPLAATS

Zelf heb ik in 2019 nog een fout gemaakt. Ik wilde de gember in de volle grond in de kas telen, ik heb de potten begin mei naar de kas gebracht, de gember er voorzichtig uitgehaald en in de volle grond in de kas uitgeplant. Dat bleek geen succes, de planten kwijnden alsnog in de daaropvolgende weken weg. Waarom weet ik niet precies maar ik denk dat het iets met vocht te maken had, de kleigrond is hier te vast en blijft te lang nat en daardoor ook minder warm.

Ik had het eigenlijk al een beetje opgegeven en wilde de gember weggooien toen ik bij het uitgraven bedacht dat ik nog een klein kansje wilde wagen. Ik heb de stukken wortels met uitlopers (kleiner en minder dan toen ik ze uitplantte) weer in een 15-literpot opgepot. De potgrond heb ik weer luchtiger gemaakt door er brekerzand en vermiculiet door te mengen. En ik heb de wortels zo diep geplant dat de hele gemberwortel een paar centimeter onder de grond zat. En dat was een goede gok! Ik gaf water maar liet de grond daarna weer wat opdrogen, ze houdt blijkbaar van voldoende vocht maar niet van grond die kletsnat blijft. Ik hield de plant in pot in de kas:

In de kas kun je dus ook kiezen voor de teelt in de volle grond, maar zorg dan dat die grond in het voorjaar goed is opgewarmd (door bijvoorbeeld eerst een paar weken wat zwart plastic op de grond te leggen), en dat het een luchtige grond is die vocht vasthoudt maar niet kletsnat blijft. Pas uiteraard ook op voor mollen, woelratten en andere gravers..

Voor de buitenteelt is de teelt in de volle grond zeker niet aan te raden want die grond is altijd kouder en gevoeliger voor weersomstandigheden. Ze doet het veel beter in een pot (omdat je in een pot zelf de grond samen kunt stellen, een pot warmt sneller op dan volle grond, je kunt de pot bij koud/slecht weer eventueel verzetten, en er is meer controle over vocht en voeding).

Kies het meeste warme en beschutte plekje in de tuin, dat plekje moet licht zijn maar hoeft niet in de volle zon te zijn, het mag ook in de halfschaduw zijn (een hoge temperatuur is belangrijker dan veel zon).

VOEDING

Na ongeveer 5 weken is de voeding in potgrond opgebruikt en zul je moeten gaan voeden. Zelf heb ik in mei wat organische samengestelde moestuinvoeding gegeven die ongeveer 8 weken werkt, met daarin wat stikstof voor de groei van het blad en wat fosfor en kali voor de opname van voedingsstoffen en groei van de wortelstok. En ik heb dat vervolgens eind juli/begin augustus nog een keer herhaald. Ik las dat gember een plant is die relatief veel voedingsstoffen nodig heeft. Als je een voeding koopt of maakt, bedenk dan hoeveel je wilt geven en wanneer (en houd je bij het kopen van voeding natuurlijk aan de voorschriften op de verpakking).

VERZORGING

Uiteraard is, naast voldoende voeding, ook water geven heel belangrijk. Geef (afhankelijk van de temperatuur en het formaat van de pot) 1 of 2 keer per week flink water en laat de plant daarna weer grotendeels opdrogen (maar niet uitdrogen).

Als je onkruid uit de pot wilt verwijderen doe dat dan voorzichtig want de gember die je wilt oogsten zit dicht onder het grondoppervlak.

De planten worden uiteindelijk zo’n 60 tot 70 centimeter hoog, met smalle bladeren, de pot/plant misstaat niet in een wat tropisch aandoende tuin, tussen bijvoorbeeld Canna’s, citroengras, siergember, etc.

OOGST

Je oogst gember voor het serieus koud wordt met kans op nachtvorst. Buiten zal dat rond oktober zijn, in de kas kunnen de planten wellicht tot in november blijven staan. Houd de weerberichten in de gaten en oogst op tijd.

Zo kan een pot met gember er rond half oktober uitzien:

Je ziet er niet heel veel aan, de eetbare gember zit net onder de grond. En dit is dan de oogst uit deze pot:

Dit was in 2019. Ook nu zie je weer 3 soorten wortels: de wortels onderaan die voor de opname van voedingsstoffen en water en dus de groei hebben gezorgd. En je ziet de bruinschillige moederwortel. En nogmaals: die moederwortel is na het uitlopen en vervolgens al die maanden in en pot met potgrond nog steeds stevig. Je kunt haar simpelweg even wassen, laten drogen en daarna gewoon alsnog in de keuken gebruiken.

Erboven hebben zich dus de verse gemberwortels gevormd; zonder noemenswaardige schil; wit met roze, sappig, helemaal niet vezelig, en heel sterk en bijna zoet van smaak. Ik las dat verse gemberwortel vooral gingerol en shogaol bevat, de 2 stofjes die voor die typische smaak en pittigheid zorgen, maar ook wat capsicaïne, en capsicaïne is het stofje dat in chilipepers voor de heetheid zorgt. En dat proef je :-).

Ik dacht dat de groene stengel wellicht ook iets naar gember zou smaken maar die smaakt eigenlijk nergens naar en heb ik zo´n 3 centimeter boven de verse gemberwortels afgesneden. Die groene stengelstukjes vallen er trouwens vaak na een dag bijna vanzelf af waardoor je de kale verse wit-roze worteltjes overhoud. In 2022 kreeg ik ook knolletje van een rode gember cadeau. Heel bijzonder en leuk!! Ze schijnt veel meer gezonde stoffen als gingerol en shogaol te bevatten, de rizomen blijven iets kleiner. En ook erg lekker! Zoek op markten of in toko’s, etc. vooral ook eens naar rizomen en verschillende kleuren, vormen of formaten.

BEWAREN

Je kunt de geoogste verse gemberwortel laten drogen (op een donkere en luchtige plaats bij kamertemperatuur), tot ze uiteindelijk gaat lijken op de gember waar je mee bent begonnen en zoals je die in de winkel kunt kopen.

Maar dat vind ik zelf zonde, omdat de smaak van deze verse sappige gemberwortels zoveel lekkerder is. Maar dan zul je de gember wel snel moeten verwerken want ze worden al snel zacht en slap, drogen een beetje uit, etc. Ik verwerk ze dezelfde dag of leg ze in een zakje in de koelkast en verwerk ze de dag erop. Als ik genoeg heb snijd ik ze ook in plakje en vries die in (voor later in thee, stoofschotels, curry, etc. maar ook om te verwerken in bijvoorbeeld jam (zoals rabarberjam met gember, etc.). En ik maak ze in; in flinterdunne plakjes (zoals sushigember), in stukjes in siroop (zoals stemgember), ik maak er siroop van, etc.. Zo kan ik het later gebruiken in desserts, taart, jam, bij rijstgerechten, in marinades, etc.

EN NU?

Nu is het 2023 en ik heb geen gember gestekt. Waarom niet? Omdat ik in de herfst, bij de oogst, gelijk weer wat stukjes terug in potten heb geplant. Dat gaat gemakkelijk door de rizomen even onder water te houden; je kunt er dan gemakkelijk wat vanaf halen en dat oppotten:

Na enkele dagen/weken verloren alle stekken al hun blad (op een kamer waar het ongeveer 15 graden was), maar ik weet zeker dat de rizomen onder de grond nog aanwezig waren/zijn. Ik schrijf dit op 31 maart en nu is er nog niets te zien. Maar de potten staan ondertussen in een warme kamer en ik hoop van harte dat ze binnenkort voorzichtig boven de grond komen piepen. Zo niet, dan heb ik een jaar pech en ben ik een ervaring rijker. Mochten de rizomen weer uitlopen, dan laat ik dat hier uiteraard gelijk zien!

p.s.: de inmaakrecepten met gember kun je hier vinden: Inmaak gember