Citroenverbena

Eerst even dit, mocht je internationale informatie over citroenverbena zoeken:

• Synoniem: Verveine
• Latijnse naam: Lippia citriodora (ook wel Aloysia triphylla of Aloysia citriodora)
• Engelse naam:   Lemon Verbena, Lemon Beebrush
• Duitse naam:   Zitronenverbena
• Franse naam:   Verveine odorante, Verveine citronelle

In sommige restaurants wordt verveine-thee geschonken, dat is dus thee van deze citroenverbena (vers of gedroogd). De plant (eigenlijk is ze een halfheester) behoort tot de IJzerhardfamilie (Verbenaceae), waartoe ook de sierplant Verbena behoort, en ook Zoet Aztekenkruid.

De blaadjes van citroenverbena geuren bij aanraking heel sterk naar citroen en hetzelfde geldt voor de smaak (overigens zonder zuur te zijn, het zijn de grote hoeveelheid etherische oliën in het blad die voor die sterke geur en smaak zorgen).

Het is in de zomer mijn meest favoriete thee (een gedeelde eerste plaats trouwens met verse muntthee): 3 tot 5 blaadjes citroenverbena 3 minuten in een kop kokend water laten trekken en je hebt een heerlijke verfrissende thee. Maar je kunt nog veel meer met citroenverbena; denk aan siroop, limonade, verwerken in desserts of gebak, maar ik heb het ook wel eens in een dressing en marinade gebruikt (zonder nerf fijn hakken, of hele blaadjes laten trekken en weer verwijderen). En bij gebrek aan citroengras heb ik het ook wel in een curry en Indonesische stoofgerechten gebruikt: de blaadjes zijn heel stevig, je kunt ze meekoken en later weer verwijderen.

PLANT

Zoals al genoemd is citroenverbena een halfheester; ze maakt onderin houtige stengels waarlangs de ongeveer 8 tot 10 centimeter lange lancetvormige blaadjes groeien. Meer bovenin de plant worden de stengels vers en groen. Citroenverbena kan in de vroege zomer bloeien, met heel kleine wit met paarse bloempjes in trosjes. Ze bloeit hier zeker niet elk jaar. Ik houd de plant in pot en dat zou de oorzaak zijn; in de volle grond bloeit ze gemakkelijker dan wanneer de plant in pot staat. Na de bloei vallen de bloempjes af maar ze maakt geen zaden. Als je op internet googelt vind je nog wel de vraag of en wanneer je citroenverbena kunt zaaien en er worden zelfs wel eens zaden aangeboden: maar dat kan dus niet; citroenverbena kan alleen via stekken of delen worden vermeerderd. Gelukkig stekt ze vrij gemakkelijk, zie daarover meer bij de alinea ‘Vermeerderen’.

Citroenverbena komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika (Chili/Peru), ze is matig winterhard. Bij temperaturen rond het vriespunt gaan de blaadjes slap hangen, worden geel en vallen af. Maar de houtige stengels en de wortels kunnen temperaturen tot ongeveer -10 graden verdragen (al zijn andere omstandigheden als vocht, gezondheid en leeftijd van de plant, etc. natuurlijk ook belangrijk). Ik zet mijn plant in pot rond november in de koude kas en geef geen water meer. Ik geef de plant eind maart weer vocht en voeding en knip haar terug zodat ze weer aan de groei kan komen en dan mag ze eind april weer naar buiten.

BODEM / BEMESTING / STANDPLAATS

Als je naar haar afkomst kijkt kun je bedenken welke omstandigheden ze graag wil: niet te droog (maar ze mag ook niet kletsnat blijven staan), en het liefst een plekje in de halfschaduw. Ik heb de potgrond voor de pot gemengd met wat grof brekerzand (voor een goede afwatering) en ook wat vermiculiet (omdat dat vocht kan vasthouden en weer af kan staan wanneer nodig). Ik geef zelf in maart wat samengestelde organische voeding voor groene planten, en geef dat in de zomer nogmaals, maar je kunt ook kiezen voor bijvoorbeeld koemestkorrels. Er is vooral wat stikstof nodig voor de groei van de plant.

Als je haar in de volle grond wilt telen zorg je ervoor dat die grond veel humus bevat, voldoende vocht vasthoudt maar (zeker in de winter) niets kletsnat blijft want dan kan de combinatie met vorst ervoor zorgen dat wortels bevriezen, rotten en afsterven. Het toevoegen van oude mest en/of rijpe compost kan helpen de structuur van de grond te verbeteren (dat geldt voor zowel klei- als zandgrond). En ook in de volle grond kun je in het voorjaar en in de zomer wat organische samengestelde voeding of koemestkorrels geven, zodat de planten voldoende blaadjes voor de oogst kunnen maken.

Planten die in de volle grond staan lopen later uit dan planten die bijvoorbeeld in een koude kas overwinteren en daar in de warme voorjaarszon al wat sneller uitlopen. Mocht je geen kas hebben en haar ook niet in de volle grond willen planten kun je natuurlijk ook altijd overwegen om haar buiten in een pot te laten staan en die bij vorst in een schuur of garage of in huis te zetten. Omdat ze matig winterhard is kun je voor een back-up zorgen door haar in de zomer te stekken, zodat je jonge planten in huis kunt overwinteren.

VERMEERDEREN

Citroenverbena maakt geen zaden en kan dus niet gezaaid worden.

Het stekken kan meerdere redenen hebben: als je meer planten wilt of iemand een plant wilt geven stek je bij voorkeur zo vroeg mogelijk, in het (late) voorjaar, wanneer de planten met sterke nieuwe stengels uitlopen. Als je haar wilt stekken om voor alle zekerheid wat planten in huis te overwinteren stek je liever in de zomer of nazomer (zodat de planten in de herfst nog niet zo groot zijn en dus ook niet zoveel ruimte in huis in beslag nemen). Het duurt ongeveer 3 weken voor citroenverbena wortelt.

Zet allereerst alle benodigdheden klaar zodat je snel en schoon kunt werken. Vul potjes met een mengsel van 5 delen potgrond en 1 deel grof brekerzand (of perliet, of gebruik kant-en-klare stekgrond). Leg een scherp mesje klaar en vul een gieter met koel water. Je kunt bij het stekken stekpoeder gebruiken, dat hoeft niet maar de kans op succes is iets groter. Als je het wilt gebruiken zet je dat uiteraard ook klaar.

Knip een paar mooie, sterke, groeikrachtige, verse groene stengels af en zet ze direct in de gieter met water (elke seconde dat de stengel uit kan drogen geeft later minder kans op het aanslaan van de stekken). Loop met je gieter water met stekken naar de plaats waar je wilt gaan stekken en je gevulde potjes staan.

Haal een stengel uit het water en leg die voor je neer. Snijd de stengel schuin door, onder een knop. Snijd de top eraf en verwijder de grootste bladeren. Zorg dat de stek ongeveer 15 centimeter lang is.

Maak met je wijsvinger een smal maar diep gat in het potgrondmengsel. Als je stekpoeder gebruikt doop je de stek daar nu in, zonder stekpoeder laat je de stek gelijk al in het smalle gat in de potgrond zakken (tot zeker 4 tot 5 centimeter onder de grond). Duw de grond aan en geef direct en ruim water.

Zet de potjes met stekken op een koele plaats in de schaduw. Geef regelmatig water, de stekken mogen nooit uitdrogen. Na een week of 3 kun je zien of de stekken het gaan doen: ze sterven af of er beginnen zijscheutjes en kleine blaadjes te verschijnen. Nog 3 weken later groeien er worteltjes onderuit de afwateringsgaten van de potjes en zijn de stekken zo groot dat ze naar een grotere pot verpot kunnen worden.

Daarna kun je bedenken wat je wilt: ze weggeven, overwinteren, uitplanten of in een grotere pot planten.

Ik heb op de foto’s 3 stengels gestekt, 1 heeft het begeven (sorry, geen foto van gemaakt maar het groene steeltje wordt dan langzaam bruin, verdroogt, blaadjes vallen af en er komen geen nieuwe blaadjes).

Op deze foto zie je de 2 gezonde stekken (op 29 mei gestekt, en deze foto maakte ik op 10 juli, dus precies 6 weken later):

Ik heb wel eens gehoord dat de stengels ook in water wortelen en bij voldoende wortels dan opgepot kunnen worden. Dat heb ik zelf nog nooit gedaan maar is misschien de moeite van het proberen waard. Mocht iemand daar ervaring mee hebben, dan hoop ik dat je hieronder in reactie wilt laten weten hoe dat ging, hoe lang het duurde voor er wortels kwamen en hoeveel planten je van hoeveel stekken overhield.

VERZORGING

Volwassen planten worden ruim een meter tot wel anderhalve meter groot en hebben dus een behoorlijk formaat pot nodig. Als je haar in pot wilt telen gebruik je daarom een pot met een diameter van minimaal 40 centimeter. Zorg voor voldoende vocht en voeding. Zowel in pot als in de volle grond kan een mulchlaag rond de planten helpen voorkomen dat de grond uitdroogt, en het houdt gelijk ook onkruid tegen.

Citroenverbena heeft weinig last van ziekten en plagen. Oogst regelmatig, niet alleen blaadjes maar ook wat topjes; dat zorgt ervoor dat de planten meer vertakken en dat maakt een mooiere/grotere/vollere plant (en dus ook meer oogst).

Aan het eind van het seizoen knip je de plant vooral niet terug (of bij ruimtegebrek een beetje maar zeker niet teveel), knip de planten pas na de winter terug (tot in het hout), wanneer de planten weer voorzichtig uit mogen lopen.

OOGSTEN

Oogst blaadjes wanneer je wilt, mits de plant groot genoeg is en er altijd genoeg blaadjes over blijven om voor nieuwe groei te zorgen. De blaadjes zijn heel stevig en je kunt ze losjes in een stukje keukenpapier oprollen en zo kun je ze in de koelkast zeker wel een paar dagen bewaren (al blijven verse blaadjes natuurlijk altijd het lekkerst).

Je kunt de blaadjes ook prima drogen, goed uitgespreid over een aantal bakplaten zodat er niet meerdere blaadjes op elkaar liggen, in een oven op 30 graden (zodat de tere etherische geurstoffen niet vervliegen), met de deur op een kier zodat de vochtige lucht weg kan. Zelf gebruik ik er een voedseldroger voor. De blaadjes bevatten niet veel vocht en het drogen duurt daarom gemiddeld slechts 4 tot 5 uur. De blaadjes krullen bij het drogen om. In de winter kun je de blaadjes dan gebruiken voor in thee, fijnmalen voor in desserts, etc.

Je kunt de blaadjes ook invriezen maar daar worden ze wel nat en slap van. Het is ook leuk om citroenverbena in inmaak te gebruiken: je kunt bijvoorbeeld een paar blaadjes in de aardbeienjam mee te laten trekken (weer verwijderen als je de potjes gaat vullen) voor een extra frisse citroensmaak. Maar je kunt bijvoorbeeld ook een siroop van citroenverbena maken (een klein scheutje is lekker verfrissend in een glas koud water of tonic, of over een dessert of een plakje cake of briochebrood, etc..