Tomatillo

De Latijnse naam voor de tomatillo is Physalis ixocarpa en ze is nauw verwant aan de ananaskers (Physalis peruviana), en dus niet aan de tomaat, zoals de naam wel doet vermoeden.

De verwantschap aan de ananaskers kun je ook duidelijk aan de planten zien, beiden hebben bloempjes die veel op elkaar lijken en ook de vrucht in het karakteristieke hoesje is bij beide opvallend.

De tomatillo is lid van de nachtschadefamilie (Solanaceae) en behoort tot de groep vruchtgewassen. De zaden zijn klein; ze lijken wel iets op de zaden van een aubergine, ze zijn zacht geelbruin. Bij het zaaien onder de juiste omstandigheden kunnen de zaden binnen 7 dagen kiemen. De zaden blijven, mits koel en donker bewaard, 3 tot 4 jaar kiemkrachtig.

Een tomatillo is als vrucht slecht verkrijgbaar in Nederland, ik heb haar eigenlijk nog nooit gezien in winkels of op markten. Ze is typisch Mexicaans en de smaak doet wat aan onrijpe tomaten denken; friszurig, maar ook iets zoetigs en een tomatenachtig aroma (als van een niet rijpe tomaat). Het vruchtvlees is stevig en ze bevat weinig sap. Je kunt haar rauw maar ook gebakken/gesmoord eten (zoals je dat ook met tomaten kunt). Heel bekend is ze in de Mexicaanse salsa’s (zoals de salsa verde, met groene pepers en tomatillo’s, knoflook en kruiden). Maar ook in gerechten als chili con carne en stoofschotels geeft ze een fris accent.

PLANT

De tomatillo is een eenjarige, niet winterharde plant. Ze wordt behoorlijk groot (ongeveer 1 meter hoog). Ze maakt vrij veel zijtakken met lichtgroen blad. Vanaf begin juli verschijnen de kleine gele bloempjes in de oksels die later uitgroeien tot de stevige vruchten. Die vruchten zijn rijp wanneer de hoesjes waarin ze zich bevinden verdorren en openbarsten.

Er zijn 2 soorten tomatillo’s, met groene en met paarse vruchten (het enige paarse ras dat ik ken is Vallisto maar zaden van paarse tomatillo’s lijken steeds lastiger verkrijgbaar). De paarse vruchten zijn trouwens niet helemaal paars maar meer ‘gevlamd’, het vruchtvlees is witachtig met paars, zie foto’s). Beide hebben overigens ongeveer dezelfde smaak.

TEELTWIJZEN

Ik heb tot 2 keer toe geprobeerd om tomatillo’s in de kas te telen; met als resultaat enorme planten van meer dan 2 meter hoog, en met heel veel heel lange scheuten tot wel een meter of 2 lang die op een gegeven weer naar beneden verder groeien als ze tegen het dak van de kas aankomen. Een zeer sterke groeikracht dus :-). En dat is dan nog niet zo erg, maar de planten bloeiden wel maar gaven amper vruchten. Een beetje zoals je dat ook wel ziet met de peper Capsicum pubescens in een kas. Niet genoeg bestuivers, of gewoon te warm waardoor het stuifmeel klontert en de bloemen niet worden bevrucht. Of een beetje van allebei, ik durf het niet te zeggen, want na die 2 pogingen (en dat is ondertussen al meer dan 10 jaar geleden) heb ik besloten dat ze minder geschikt is voor in de kas. En buiten doet ze het best goed in Nederland, zelfs in een wat mindere zomer. Voorwaarde is wel een zonnige standplaats.

Door haar omvang lijkt ze wat minder geschikt voor pot maar ik heb dat zelf eigenlijk nog nooit geprobeerd (in pot zal ze sowieso wel wat kleiner blijven en dan is het toch best te doen, lijkt me).

Plant vooral meer dan 1 plant want er zijn meerdere planten en kruisbestuiving door insecten nodig voor een goede opbrengst. Bovendien zijn de planten hoog en wat slungelig, door er meer bij elkaar te planten kunnen ze elkaar een beetje overeind houden. Ik zet zelf altijd 3 zaailingen/planten bij elkaar, met een stok erbij en bind die 3 planten aan die stok: zo krijg ik een mooie volle plant (want eigenlijk zijn het er 3), en een goede opbrengst door de kruisbestuiving. Meer over het planten van 3 planten bij elkaar vind je hier, want hetzelfde doe ik bijvoorbeeld ook bij pepers en paprika’s: Paprika’s, pepers en aubergines per drie

BODEM / BEMESTEN

Omdat tomatillo’s vrij grote planten worden is een goede basisbemesting wel van belang, de plant moet tenslotte wel veel stengels en blad kunnen maken om een gezonde plant te maken die vruchten kan dragen. Gebruik vooral wat rijpe compost op de plantplaats, voor een goede structuur en voldoende humus (en daardoor onder andere een betere afwatering).

Een paar dagen voor het uitplanten van de zaailingen werk ik wat voeding door de bovenlaag van de grond; omdat ze een forse plant maakt maar ook rijk bloeit en veel vruchten geeft is een samengestelde organische voeding waar niet teveel stikstof in zit maar wel wat extra kali, het meest geschikt. Wij geven meestal een paar handjes groene Culterra in het vak van de vruchtgewassen (waar ook wat buitentomaten maar ook de courgettes, etc. komen), maar elke goede samengestelde moestuinvoeding is uiteraard prima.

OPKWEKEN

Tomatillo’s kiemen bij ongeveer 20 graden zeer snel (binnen 7 tot 10 dagen). Als je ze te vroeg zaait krijg je heel iele dunne ziekelijke zaailingen die je nog lang binnenshuis zult moeten houden omdat de zaailingen geen vorst verdragen. Zaai ze liever zo rond eind maart voor, in potgrond die je met een vijfde deel grof zand mengt en zo wat luchtiger maakt. Zaai de zaden niet dieper dan 1/4 centimeter en dek af met wat vermiculiet of zand.

Zet het zaaisel in een warme vensterbank met wat zon en binnen een week staan de zaailingen dan al boven. Na de kieming mogen de zaailingen wat koeler staan maar houd ze wel in het volle licht, en het liefst ook wat zon. Je zult zien dat een tomatillo-zaailing nog wel sneller dan een tomaat groeit.

Nadat het tweede bladpaar is verschenen kun je de zaailingen verspenen (tenzij je de zaden natuurlijk per stuk in een potje hebt gezaaid). Gebruik dan licht opgewarmde luchtige niet te natte potgrond. De wortelkuit mag niet uitdrogen maar ook niet kletsnat blijven.

PLANTEN

Plant de planten niet uit voor 12 mei (IJsheiligen), en zoek er een warm en zonnig plekje voor. Plant ze op minimaal 40 centimeter uit (per stuk, of 50 centimeter als je ze in een setje van 3 planten uitplant). Ik vind het prettig om bij het planten gelijk al een stok te plaatsen (want als ik dat een paar weken later doe beschadig ik zeker al wat worteltjes). Ze heeft een stok hier zeker altijd nodig, gezien haar hoogte en de hier in zuidwest Nederland altijd aanwezige wind. Geef de eerste weken regelmatig water.

VERZORGING

In het begin groeit de tomatillo niet zo snel maar als ze eenmaal wat groter is gaat ze steeds sneller groeien, tot een hoogte van ruim 1 meter. Zoals al eerder gezegd is het plaatsen van een stok op een gegeven moment handig omdat ze anders met regen, wind, etc. om zou kunnen vallen (ze heeft niet een heel dikke hoofdstam en die stam is ook nog wat slap, heel in de verte vergelijkbaar met de stam van een tomaat, al is die nog veel slapper). En ze maakt boven die stam een relatief grote en zware massa zijscheuten en bladeren. Ze hoeft niet gesnoeid te worden, maar te lange stengels die andere planten in de weg zitten kun je gerust wegknippen.

Uiteraard zijn er ook nog de algemene verzorgingstips als wieden, en water geven bij droogte.

OOGST / BEWAREN

Je kunt voor het oogsten het beste kijken naar het hoesje dat om de tomatillo heen zit. In een vroeg stadium is het hoesje groen en dicht. Als de vrucht gaat groeien gaat het hoesje op een gegeven moment barsten en dan kun je de vrucht zelf voor een deel zien. Vanaf dat moment kun je regelmatig controleren of de vrucht al rijp is.

En wat rijp is kun je voelen. Maar als je voor de paarse vorm hebt gekozen is het nog wat makkelijker want dan zie je bij het rijpen ook de kleur veranderen van groen naar gemarmerd groen met paars. Als de vrucht niet zacht maar je die wel een klein beetje met je duim kunt indrukken, het hoesje dus gebarsten is en begint te verdrogen, dan is de tomatillo rijp. De velletje van de vrucht voelt dan ook een een beetje vreemd aan; een kruising tussen een beetje plakkerig en wat vettig.

Pluk de rijpe tomatillo’s, verwijder vervolgens de hoesjes, en dan kun je ze nog 1 tot 2 weken in de koelkast bewaren. Als je een grote hoeveelheid hebt kun je ze in blokjes snijden en invriezen (dan zijn ze uiteraard alleen nog geschikt voor warme bereidingen). Tomatillo’s zijn ook erg lekker in inmaak als chutney en relish.

ZAADTEELT

Ik dacht altijd dat tomatillo’s zelfbestuivend waren maar dat blijkt niet zo te zijn (lees ook in de reacties even het verhaal van Balder). Voor voldoende vruchten (en dus ook zaden) heb je meerdere planten nodig, de bloemen worden bestoven door insecten. Ze  kruist niet met de andere soorten/species uit de Physalisgroep (zoals bijvoorbeeld de ananaskers). Uiteraard kunnen de groene en de paarse rassen wel onderling kruisen (heel gemakkelijk zelfs). Houd voor zaadteelt dus een flinke afstand tussen 2 rassen aan.

Laat vervolgens een mooie vrucht aan een gezonde plant goed rijp worden, en oogst vooral van meerdere planten de mooiste vruchten. Snijd ze doormidden en leg ze een kwartiertje in een bakje koud water. Druk dan met duim en wijsvinger de zaden uit de vrucht die ondertussen een beetje sponzig is geworden. Spoel de zaden daarna nog even na, zeef ze en laat ze een paar dagen op een schoteltje drogen. De zaden blijven (mits donker, droog en koel bewaard) minimaal 4 jaar kiemkrachtig.