Tomaat

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/zaden/tips/foto’s zoeken over/van tomaten:

• Latijnse naam:     Solanum lycopersicum (synoniem Lycopersicon esculentum)
• Engelse naam:     Tomato
• Duitse naam:     Tomate
• Franse naam:     Tomate

De tomaat is misschien wel mijn grootste liefde in de moestuinwereld :-). Ik heb ondertussen een paar duizend planten geteeld, in meer dan 500 rassen. Er zijn heel veel overeenkomsten tussen de verschillende rassen maar toch ook zo veel verschillen dat ik er nooit over uitgeleerd en uitgepraat raak 🙂

De tomaat komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, daar kan ze bijna wel als onkruid worden beschouwd; het warme klimaat zorgt voor een enorme groeikracht van de planten. Hier kan ze er trouwens in de kas ook wat van hoor; als je een stamtomaat niet goed dieft kun je na een maand al een wirwar van stengels en blad (en weinig vruchten) krijgen waar nog lastig iets goeds van te maken en te oogsten is.

Plantkundig gezien staat de tomaat heel dichtbij de aardappel: beide zijn dan ook bevattelijk voor dezelfde pseudoschimmel (Phytophthora infestans) en kunnen elkaar daarmee ook besmetten (zie verder daarover bij Teeltzorgen).

Alle delen van de tomatenplant bevatten het giftige solanine, behalve de rijpe vruchten. Tomaten zijn  heerlijk; warm en koud, rauw en gebakken, gestoofd, gekookt, in soepen en sauzen, in jam en chutney, in sap en op een pizza, hartig en zelfs zoet; het aantal recepten dat je in boeken, tijdschriften en op internet kunt vinden is bijna oneindig. ik heb wel eens tomatenijs gegeten (en ook dat was lekker). En ik ken iemand die tomaten soms met wat suiker eet, het smaakt dan in de verte zelfs een beetje naar aardbeien. En we eten in de zomer regelmatig als lunch tomaten op brood (boterhammen, een mesje en wat zout en peper mee naar de tuin en tussen de middag even wat verse tomaten plukken, nog warm van de zon, heerlijk!).

Tomaten zijn ook nog eens gezond; naast onder andere vitamine C en kalium bevat ze lycopeen; een stof die werkt als antioxidant en zelfs wellicht mogelijk een rol speelt bij de bescherming tegen bijvoorbeeld prostaatkanker (zie Voedingscentrum).

Wij zelf vinden de tomaat misschien wel het grootste gewin van een eigen moestuin; de smaak van zelf geteelde tomaten (mits van een goed ras) is zoveel lekkerder dan van tomaten uit de winkel, mensen die ook zelf geteelde tomaten uit eigen tuin eten begrijpen wat ik bedoel.

Helaas is een tomaat niet de makkelijkste groente om te telen (eigenlijk is de tomaat een vrucht en wordt ook wel vruchtgroente genoemd). Maar ik kan iedereen aanraden om het in ieder geval eens te proberen, ook in de buitenteelt!

TEELTWIJZEN

De beste manier om een goede oogst te krijgen is door de tomaten onder glas te telen. Maar tomaten kunnen wel degelijk ook buiten geteeld worden. Voorwaarden zijn een niet te natte zomer, en natuurlijk een zonnige en beschutte standplaats. Daarnaast is de keuze voor een ras dat vroeg genoeg en dus geschikt is voor buitenteelt heel belangrijk. En tot slot de manier waarop je de tomaat verzorgt.

De vroegheid van een ras wordt bepaald door het aantal dagen te tellen van het uitplanten van de zaailing tot het oogsten van de eerste rijpe tomaat. In catalogi worden soms deze termen gebruikt: Vroeg (ook geschikt voor buitenteelt), Middelvroeg (voor kasteelt en in een mooie zomer ook een kans van slagen in de buitenteelt) en Laat (vooral geschikt voor de teelt onder glas). Soms worden er ook getallen gebruikt, en dat is vrijwel altijd een getal tussen de 50 en 120 dagen. Een ras dat in een kas binnen 65 dagen na het uitplanten de eerste rijpe tomaten geeft is een vroeg ras. Rassen die daar 66 tot 75 dagen over doen zijn middelvroege rassen. Rassen die er 76 tot meer dan 100 dagen over doen zijn late rassen en dus vooral geschikt voor onder glas omdat de oogst buiten pas in nazomer/herfst zou vallen (wanneer het kouder en natter wordt en er meer kansen op schimmels, ziekten, etc. zijn).

BUITENTEELT – VOLLE GROND

Als de zomer koud en nat is groeien tomatenplanten niet goed en dan komt ‘Phytophthora’ om de hoek kijken. Phytophthora is een pseudoschimmel die zich vis vocht (regen, dauw, etc.) verspreidt en zeer besmettelijk is, vooral voor tomaten en aardappelen (ze wordt in de volksmond dan ook vaak ‘aardappelziekte’ genoemd). Om de kans van slagen op een goede oogst van rijpe tomaten van gezonde planten te vergroten kan bijvoorbeeld een provisorisch gemaakt afdakje de planten al wat beschermen tegen de weersinvloeden.

Bedenk wel dat de teelt in de volle grond er altijd voor zorgt dat je de jonge planten in mei in koude grond plant en je hebt wat minder invloed op bijvoorbeeld vocht (teveel of te weinig). Het kan helpen om de grond enige weken voor het uitplanten van de jonge planten af te dekken met zwart plastic zodat de grond lekker opwarmt. En het planten in een verhoogde bak kan er voor zorgen dat de planten in een regenachtige periode niet te lang in kletsnatte grond staan.

De vroegste tomatenrassen zijn vaak cherrytomaten en de meeste late tomaten zijn grote vlees- of romatomaten (maar er zijn in elke groep ook een aantal uitzonderingen).

TEELT IN POT

Naast bovengenoemde kan ik iedereen van harte een leuk tomatenras in pot aanraden; een pot warmt sneller op in de zon dan de koude volle grond. En bij storm of regen kun je de pot beschut of onder een afdakje zetten. In een pot heb je geen kletsnatte grond waardoor de wortels rotten (mits je uiteraard hebt gezorgd voor goede afwateringsgaten). En in een pot kun je de juiste grond plus de juiste voeding kiezen en gebruiken.

Je zou denken dat je voor de teelt in potten vooral dwergstruiktomaten gebruikt maar ik heb zeker ook mensen grotere struiktomaten in potten zien telen, en zelfs ook stamtomaten. Bedenk wat je wilt, welk ras voor welke pot geschikt is (tomaten maken lange, vooral breed uitwaaierende wortels, grote stamtomaten hebben uiteraard een grotere/bredere pot nodig dan een kleine dwergstruiktomaat, etc.). Je kunt grofweg de potmaat op deze manier indelen:

• dwergstruiktomaat: diameter minimaal 25 centimeter, inhoud ongeveer 5 liter
• struiktomaat: diameter 30-40 centimeter, inhoud 10-15 liter
• stamtomaat: 40-50 centimeter, inhoud 20 tot 30 liter

Bovenstaand zijn natuurlijk maar grove inschattingen, alles hangt af van het ras, de voeding, verzorging, standplaats, etc.. En bedenk dat de grond in een kleine pot sneller uitdroogt dan in een grote pot; ik plant liever 3 dwergstruiktomaatjes verdeeld over een wat grotere pot dan 1 dwergstruiktomaatje in een klein potje.

Voorbeeld:

Op de foto zie je het ras Jip en Janneke; 1 dwergstruikje in 1 veel te klein potje. Ik moest wel 2 keer per dag water geven om te zorgen dat de grond niet uitdroogde. Bovendien zorgt de beperkte groei van de wortels er ook voor dat de plant bovengronds niet heel goed kan groeien en dus klein blijft met minder tomaten.

Dit is al beter, tomaat Dark Stripe Micro (multiflora struiktomaat tot 60 cm hoog) in een oud blik waar tomatensaus in heeft gezeten, het blik heeft een inhoud van 3 liter, de plante4n kunnen er wat meer in groeien, en dus ook meer blad en meer bloemtrossen/tomaten maken.

Ook leuk is een nog grotere pot, en dan kunnen er dus ook meerdere planten in. Op de foto hieronder zie je de Cherry Cascade; 3 planten in een grote pot met een doorsnede van 65 centimeter; nog meer ruimte en een zeer goede opbrengst!

Uiteraard hangt de opbrengst niet alleen van de potmaat af, het ras is ook heel belangrijk, en natuurlijk omstandigheden als vocht, voeding, zaaitijd, het weer in de zomer, ziekten en/of plagen, etc.

Tegenwoordig zie je trouwens ook regelmatig de ‘groeizak’, waarbij een tomaat in de zak met kant-en-klare potgrond/voeding wordt geplant.

Of je een tomatenplant nu in de volle grond of in een pot zet, het allerbelangrijkst blijft het voorkomen van aardappelziekte/Phytophthora. En daarvoor ben je voor een groot deel afhankelijk van het weer maar helpt het enorm als je een afdakje over je tomatenplant kunt maken (deze pseudoschimmel heeft vocht nodig om zich te kunnen verspreiden). En uiteraard is het ook heel belangrijk om te herkennen zodat je in een vroeg stadium in kunt grijpen. Kijk daarvoor en voor meer tips ook even op deze pagina’s: Teeltzorgen, Phytophthora, maar ik schreef er ook eens een aantal blogs over met foto’s en informatie over ontstaan, besmetting, een huismiddel dat het proces vertraagt en veel tips van andere mensen: Phytophthora in tomatenplanten bestrijden

TEELT ONDER GLAS

Met de teelt onder glas ben je veel minder afhankelijk van het weer. De kans op een goede oogst is veel groter, en die oogst is ook groter en valt over een langere periode.

Toch is het ook dan leuk en handig om je te verdiepen in de rassen die je koopt waardoor je wat kunt spreiden in vroegheid; door een vroeg ras maar ook een middelvroeg en een laat ras te zaaien kun je uiteraard van het vroegste ras als eerste oogsten (dat kan in het beste geval dan al vanaf eind juni). Met daarnaast een laat ras kun je de oogst verlengen, want een laat ras geeft in de kas soms pas rond eind juli de eerste rijpe tomaat, maar eindigt dus ook later. Soms oogst je van een laat ras in de kas nog wel tot ver in september of zelfs oktober rijpe tomaten (terwijl het vroege ras dan al op of uitgeput is).

RASSEN

Er is waarschijnlijk geen andere groente waarvan zoveel rassen bekend zijn en worden aangeboden; op internet kun je meer dan 15.000 rasbeschrijvingen vinden! Er zijn (F1-)hybriderassen en zaadvaste rassen (waaronder de bekende ‘heirloom’-tomaten). Een heirloom-tomaat is een zaadvast, en van oorsprong niet commercieel ras. Soms is zo’n ras al tientallen tot zelfs meer dan 100 jaar oud. Ze kunnen oorspronkelijk uit bijvoorbeeld Rusland, Amerika, Polen, etc. komen en zijn vaak binnen een familie generatie op generatie via de zaden doorgegeven en via emigratie op andere plaatsen in de wereld beland. Voorbeelden van heirloom-tomaten zijn Brandywine (in 1880 al ergens in een catalogus beschreven!), Cherokee Purple, Coeur de Boeuf, Costoluto Genovese, Grushovka, Slivovite Cervene, Old Wyandotte, Zong Shu, Togo Trèfle, Belarusian Heart, etc.

Je kunt aan rasnamen sowieso soms zien waar ze oorspronkelijk vandaan komen, andere hebben de naam gekregen van het familielid dat vroeger die lekkere tomaten teelde (denk aan Aunt Gertie’s Gold, Aunt Ginny’s Purple en Granny Cantrell’s German Red). Maar de meeste namen verwijzen toch enigszins naar de eigenschappen als smaak, kleur, vorm, etc. (denk aan Candy Sweet Icicle, Dino Eggs Green, Dwarf Copperhead, Glossy Rose Blue, Big Beef, Hindreds & Thousands, Orange Slicer, etc.).

In de beroepsteelt worden vooral de F1-hybride-rassen gebruikt; allemaal met zoveel mogelijk gelijke eigenschappen: rood, rond, uniform van kleur, geur, smaak en vorm, opbrengst, ziekteresistent, jong te plukken, scheuren niet, lang te bewaren, etc.

Dat klinkt heel interessant en dat is het ook zeker. Van deze rassen kun je zelf geen zaden oogsten (het kan wel maar de volgende generaties zullen verschillen in die eigenschappen geven – lees daarover meer in dit hoofdstukje: F1-hybriden. Persoonlijk vind ik ze iets minder spannend; ze zijn vaak rood en rond. Mijn liefde ligt toch meer bij al die bijzondere vormen, kleuren en smaken van de zaadvaste rassen. En in de kas kan ik daar vaak toch ook meer dan voldoende van oogsten, en de planten blijven er over het algemeen gezond, etc.. Maar voor de zekerste oogst en ziektebestendigheid (zeker in de buitenteelt) is het zeker een optie om wat meer geld uit te geven voor een F1-hybrideras, er zijn bijvoorbeeld ondertussen al wat F1-hybriderassen ontwikkeld die vrijwel volledig resistent zijn tegen Phytophthora. Je weet dan dat de planten gezond blijven en een goede opbrengst geven, ook in een slechte zomer.

Een groot deel van de zaadvaste rassen is dus helemaal niet rood, en er zijn heel veel leuke en lekkere rassen. Je kunt ze onderverdelen in vormen:

• ronde tomaat
• semiholle tomaat
• vleestomaat
• cherrytomaat
• cocktailtomaat (formaat ligt tussen een cherry en een ronde tomaat in)
• romatomaat

En dan zijn er nog de ’tussenvormen’, zoals romacherry’s, bestomaatjes, grotere cocktailtomaten, buidelvorm, citroenvorm, eivorm, etc..

Op de foto één van mijn favorieten: Liguria: allesbehalve uniform :-). De stamtomaten geven grote, vlezige maar toch ook sappige romatomaten (hoewel je het bijna ook geen romatomaat meer kan noemen, op internet wordt ze soms ook vleestomaat genoemd). Hoe dan ook; zaadvast, stamtomaat, middelvroeg, mooie dieprode kleur, onregelmatig van vorm en grootte, meer dan prima opbrengst en een ouderwetse volle tomatensmaak met extra zoetje.

Je kunt tomaten ook onderverdelen in groeivormen, want er zijn:

• stamtomaten (grootste groep, groeien aan de hoofdstam, moeten gediefd worden)
• struiktomaten (hoeven niet gediefd te worden, vormen een brede struik, deze kunnen dan weer verschillen in grootte en hoogte)
• semi-struikvorm (hebben sterk de neiging om zich op een bepaalde hoogte te splitsen waardoor de stam ophoudt en ze in de breedte een struik gaat vormen. Ze kunnen met wat handigheid ook wel als een wat lagere stamtomaat gekweekt worden, en zeer geschikt voor het telen op 2 stammen)
• dwergtomaat (niet dieven, wordt niet hoger dan zo’n 20 tot 40 centimeter, zeer geschikt voor de teelt in potten)

En in deze groeivorm-groepen vind je dus tomaten in de al eerder genoemde grootten/vormen. En dat betekent dus bijvoorbeeld dat er cherrytomaten zijn die stamtomaat zijn, en dat er vleestomaten bestaan in een struikvorm; de grootte en vorm van de tomaat heeft niets te maken met de groeivorm (je ziet alleen bij de echte dwergstruikjes vrijwel altijd kleine tomaten (omdat een klein struikje zulke grote tomaten niet kan dragen).

En al deze tomaten kunnen kleuren bevatten als crème, abrikoos, rood, geel, oranje, rozerood, groen, purper, bruin en alles wat daar tussenin zit. En dan zijn er ook nog bicolors (zoals geel met een rozerode marmering of paarsbruin met bronsgroene streepjes, etc.).

En vergeet de ‘blauwe tomaten’ niet. Die zijn over het algemeen niet lekker (ook niet vies, gewoon weinig smaak). Maar er is heel druk mee gekruist en die kruisingen leveren soms geweldig mooie tomaten op, met nog een vleugje (of meer) blauw die wel heel erg lekker zijn! Zoals de Rebel Starfighter Prime (prima opbrengst, prachtig van kleur en vorm en de zigzagstreepjes, prima smaak, vol, vlezig, zoet, sappig):

Er zijn ook wat tomaten die geen gladde schil hebben maar die heel subtiel een bijna perzikachtige huid hebben. Voorbeelden daarvan zijn Fuzzy Wuzzy, Parden Peach, Velue Strieé, etc..

Onze “aller-favorietste” rassen (tot nu toe, want we willen zeker ook nog heel veel rassen proberen die we nog niet eerder hebben geteeld, deze lijst zou dus eigenlijk elk jaar moten worden aangepast 🙂

• Gardener’s Delight (vroege rode cocktailtomaat met geweldige smaak, klein zuurtje, fors zoetje en een ouderwetse volle tomatensmaak)
• Sweet Baby (kleine felrode cherrytomaat met zeer goede opbrengst en heerlijke zoete smaak)
• Sprite (ook een cherrytomaat, maar nu een grote struiktomaat, en tomaatjes die zowel cherry als roma zijn; klein, droog, ovaal, vol van smaak, extra zoet)
• Liguria (ook wel Coeur de Boeuf d’Albenga genoemd; grote, onregelmatig gevormde felrode tomaten met veel vlees en toch ook sappig, en een volle tomatensmaak, en een zeer goede opbrengst)
• Great White (crèmekleurige vleestomaat met een bijna satijnachtig uiterlijk maar ook zijdezacht in de smaak, sappig, vleugje zoet, prima opbrengst)
• Green Doctors (groene cherrytomaat, lekker friszoet van smaak en een meer dan prima opbrengst)
• Blush (erg mooi, abrikooskleurige romatomaat met zacht rozerood, daarnaast ook een erg lekkere fruitige tomatensmaak en lekker sappig, ook een prima opbrengst)
• Mom’s Paste (felrode romatomaat, volle tomatensmaak met extra zoetje, zeker ook genoeg sap, en een meer dan prima opbrengst)
• Speckled Roman (grote romatomaat; vol van smaak, extra zoetje, ook wat sap, mooi door de opvallende goudgele streepjes op de felrode achtergrond, meer dan prima opbrengst)
• Red Robin (felrode cherrytomaat met lekkere cherrytomatensmaak en veel sap aan planten die niet hoger/groter worden dan zo’n 30 centimeter)
• Malakhitovaya Shkatulka (vroege groene vleestomaat met een volle en frisse smaak, vlezig en toch ook sappig)
• Black & Red Boar (ook behoorlijk vroeg, grote vleestomaten, donker mahoniebruin met bronsgroene streepjes, lekkere volle tomatensmaak met extra zoetje en prima opbrengst)
• Missouri Pink Love Apple ( rozerode kleine tot middelgrote vleestomaat, prima opbrengst en een diepe volle tomatensmaak)
• Brad’s Atomic Grape: bijzondere kleine romatomaatjes met prima smaak en buitengewoon mooi: bijna kaleidoscopisch, blauw, met paars, bruin en rood en groen

Zoals gezegd, dit zijn zeker favoriete tomaten. Maar ik schreef in 2022 een blog over de tomaten die ik op dat moment het allerlekkerst vond, en daar staan weer net een paar andere rassen in (met foto’s): De lekkerste tomaat ter wereld. En als nog wat meer rassen wilt zien, kijk dan eens op de pagina met de Database van zelfgeteelde rassen.

En ik schreef eens een blog over Multiflora-tomatenrassen (gezonde en sterke rassen die een zeer grote opbrengst geven van meer dan 100 tot 200 (cherry)tomaatjes per tros). Ook daarvan behoren er een aantal tot mijn favorieten.

En misschien ook leuk, ik heb eens een heel kort filmpje gemaakte van een tafel met verschillende tomaten met de rasnamen erbij:

Tot slot dan nog even iets over het blad van tomaten. Als je eenmaal hebt geroken aan het blad van tomaten vergeet je het niet meer; het is niet perse lekker maar zeker ook niet vies, het is heel kruidig en eigenlijk met niets anders te vergelijken. Ik moet zelf direct aan de zomer, aan de kas, aan de tomatenopbrengst en aan tomatensalade :-).

Er bestaan verschillende soorten ‘grofheden’ in tomatenblad; elk ras heeft zo z’n eigen blad. Ik krijg wel eens vragen over vooral het meest grove blad dat er is (het wordt ook wel aardappelblad genoemd): “Is mijn tomatenzaailing wel een tomatenzaailing want het heeft ander blad dan de andere zaailingen?”. Om die reden laat ik nog even zien hoe tomatenblad eruit kan zien, de foto’s zijn gemaakt van zaailingen die net zijn uitgeplant in de kas:

Karakteristiek tomatenblad:

En dan zijn er kleine verschillen in grofheden. Dit is duidelijk wat slanker en langer blad, als de planten eenmaal volwassen zijn wordt dat nog meer duidelijk:

En dit is dan duidelijk flink wat korter en dikker en grover blad:

Dit is de grofste vorm van tomatenblad, het wordt aardappelblad genoemd:

En tot slot nog even een foto van een jong tomatenplantje van het ras Glossy Rose Blue, een blauwe tomaat. In het jonge stadium kun je ook wat blauws in steel, stengels en blad zien (in het volwassen stadium trouwens niet of amper meer):

En tot slot zijn er ook nog tomatenrassen met witbont blad. En daarbij hoort een kleine waarschuwing want tomatenplanten met witbont blad geven vaak een minder goede opbrengst (omdat ze minder goed groeien en bloeien door het gebrek aan chlorofyl). Ik schreef daar ook eens een blog over, met foto’s/voorbeelden: Bontbladige tomaten

En bedenk: mocht je ooit twijfelen of je gekiemde zaadje wel een tomatenzaailing is; Wrijf met je duim en wijsvinger over boven- en onderkant van het blad; je ruikt dan direct die herkenbare tomatengeur, zelfs bij zaailingen die nog maar 2 blaadjes hebben.

Hieronder nog even een 10-seconden- oogstfilmpje van tomaten in 2022:

BODEM / BEMESTING

Tomaten groeien op vrijwel elke grondsoort en ze groeien vrij snel. Omdat ze flinke planten maken (vooral de stamtomaten en grotere struiktomaten) en niet alleen diep wortelen maar ook een breed uitwaaierend wortelgestel hebben vinden ze een goede bodembewerking en een luchtige grond erg prettig. Wij spitten elk jaar in de winter flink wat oude stalmest met stro onder. Een paar weken voor het planten geven we een kleine gift van een algemene moestuinvoeding.

Ik weet niet meer waarom deze nog vrij jonge tomaat uit de kas gehaald moest worden (ziek, te krap gepland?), maar in ieder geval laat het wel duidelijk zien hoe groot het wortelgestel van een jongvolwassen plant al is:

Ze maakt geen diep wortelgestel maar een heel breed en vrij oppervlakkig wortelgestel. In de herfst zijn de wortels bij het verwijderen van de planten soms wel meer dan meter breed.

Geef tomaten vooral niet teveel stikstofrijke voeding want dat zorgt voor heel veel blad en stelen maar een minder goede vruchtzetting en een minder goede opbrengst. Als er eenmaal al wat kleine onrijpe tomaten in de volwassen planten hangen geven we ook nog een kleine hoeveelheid kali want dat bevordert de smaakontwikkeling en de houdbaarheid van de vruchten.

ZAAITABEL / PLANTAFSTAND:

STANDPLAATS

In de kas

In de kas is het allemaal wat gemakkelijker – de tomatenplanten staan er droog en warm. Vroeger kalkten we de ramen altijd rond mei wit om verbranden van blad en vruchten te voorkomen, tegenwoordig wachten we tot de eerste hete dagen komen, er zijn (helaas) zomers dat kalken amper nog nodig is. In plaats van kalken kun je ook op andere manieren zorgen dat de hete zomerzon niet voor verbranding kan zorgen, zoals vitrage of een schaduwnet ophangen.

Wat je in je kas wilt zul je zelf een beetje moeten inschatten en ervaren, het is maar wat je mooi of handig vindt. Onze kas staat in de volkstuin, in de volle brandende zon zonder enige beschutting van bomen of bebouwing. De deur is open als we er zijn maar anders is de deur op slot. De ramen staan natuurlijk wel altijd open (maar als er veel wind staat slechts op een kier). Als je een kas bij huis hebt kun je wellicht veel meer luchten door de deur op warme dagen open te zetten. Of misschien heb je wat schaduw op een deel van de dag. Daar rekening mee houdend kun je ervoor kiezen om wel of niet, en dan geheel of gedeeltelijk te kalken.

Als je besluit niet te kalken, of gedeeltelijk te kalken: jonge tomatenplantjes kunnen nog wel eens last krijgen van bladverbranding door de felle zon in de kas. De overgang van het relatief donkere huis waar ze zijn gezaaid en gekiemd, naar de zonovergoten kas is erg groot. Daarom zet je planten in huis zo zonnig mogelijk, en breng je de planten het liefst over in een week met wisselend bewolkt weer zodat de zaailingen kunnen wennen aan de hoeveelheid licht en de felle zon.

Dit geldt overigens ook voor de teelt buiten: als je tomatenzaailingen vanuit het relatief donkere huis in een warme en zonnige week in mei in de brandende zon zet, kan het blad ook verbranden (vaak dan ook nog met dank aan een wat drogende wind). Dus ook buitentomaten worden bij voorkeur geplant in een wat bewolkte week (of zet de potten met zaailingen eerst een ruime week op een half beschaduwde plaats voor ze de zon in gaan).

Zolang het niet te erg/te veel wordt kun je gewoon de verbrande bladeren wegknippen (want ze worden wit en verschrompelen vervolgens helemaal).

Voor de mensen die willen kalken: tegenwoordig is er Temperzon, een kalkmiddel dat je aan de buitenkant met een kwast aanbrengt; het heeft de prettige eigenschap dat het wit is bij droog en zonnig weer en de zon dus uit de kas houdt. Als het regent wordt het echter doorschijnend, en dat is handig omdat de planten bij regenachtig weer juist zoveel mogelijk licht willen. Na de regen droogt de Temperzon weer op en wordt het weer wit. Een verdunde laag gaat zeker ruim een tuinseizoen mee. Je kunt het in een blik kopen, voor rond de 13 euro (en zo’n blik gaat voor 1 kas van 6 x 3 meter zeker wel een paar jaar mee, want we verdunnen het zeker nog 2 of 3 keer zoveel als dat op de verpakking staat aangegeven). Op de foto zie je onze kas die gekalkt is. We kalken slechts 2 van de 4 zijden (de kopse kant en de zijkant die de meeste zon krijgen).

En we kalken ook niet elk jaar. We hebben altijd wat op voorraad en gaan pas kalekn als het bijvoorbeeld in mei al eens 30 graden wordt (en dus wel 50 graden in de kas). Of als het in de zomer nog flink warmer wordt. Er zijn minder mooie zomers waarin we dus niet kalken, alles hangt af van de zonsterkte en hoe de planten daarop reageren (als het blad slap gaat hangen wordt het tijd om iets te ondernemen).

Kalken is uiteraard niet de enige oplossing; er zijn ook mensen die de planten beschermen met vliesdoek, of vitrage ophangen of schaduwdoek gebruiken.

Buiten

Buitentomaten verlangen het zonnigste plekje dat je ze kunt bieden, het liefst ook beschut. Maar een beetje wind kan dan wel weer fijn zijn zodat de planten na een regenbui snel op kunnen drogen, natte bladeren zijn gevoeliger voor de bekende en gevreesde aardappelziekte phytophthora.

Op de foto zie je de vroege stamtomaat Besser, voor de kas (lekker warm en beschut, krijgt wat stralingswarmte in de rug van de kas). En tegelijkertijd drogen de planten door de wind en zon na een regenbui weer makkelijk op. Het verwijderen van wat bladeren kan ook helpen bij het opdrogen.

Zoals al eerder gezegd is elke hulp tegen weersinvloeden welkom. Dat kan een afdakje tegen de regen zijn, wat vliesdoek tegen de koude in de nacht, een plastic tomatenhoes, etc.. En kies dus voor de buitenteelt rassen die vroeg en daardoor geschikt voor de buitenteelt zijn (minder dan 70 dagen in teeltduur, zoals je dat in catalogi vaak achter de naam van een ras vindt). Uiteraard ook belangrijk: een goede smaak, zo mogelijk goed bestand zijn tegen ziekten, een goede opbrengst, etc.

Voor buitentomaten zijn bijvoorbeeld oude rassen uit Rusland, Oekraïne, etc. vaak heel geschikt omdat die rassen zich al hebben bewezen in een koel en soms nat klimaat. Soms wordt, om aan te geven dat een ras vroeg is en goed bestand is tegen slechte weersomstandigheden, een naam gegeven die je al op weg helpt: Siberian, Siberian Golden Pear, Sub Arctic Cherry, Polar Star, Siberian Egg, etc. zijn allemaal namen die al doen vermoeden dat ze wel goed tegen een koele en korte zomer kunnen.

Voor kastomaten is dat allemaal veel minder belangrijk – daar staan gezondheid, opbrengst en smaak bovenaan, de teeltduur doet er dan niet zo veel toe (hoewel het natuurlijk wel leuk is als je al vroeg tomaten kunt oogsten!). Dus lees vooral de tekst bij een tomatenras en kies zo de beste tomaat voor de juiste teeltwijze.

Zelf kiezen we altijd wat vroege en wat late rassen (zodat je over een zo lang mogelijke periode tomaten kunt oogsten), wat struiktomaten en flink wat stamtomaten (want die nemen minder plaats in beslag maar geven, afhankelijk van het ras, toch een goede opbrengst). En natuurlijk kiezen we het liefst wat cherrytomaten, wat vleestomaten, romatomaten en ronde tomaten, want elke tomaat heeft wel zijn eigen favoriete bestemming; cherry’s uit het vuistje, roma’s voor de soep en saus, semihol om te vullen, etc. En als het kan kan ook nog het liefst in verschillende kleurtjes 🙂 , erg leuk en lekker om een gele tomatensoep te maken, of een oranje pastasaus.

Om de oogst te verhogen (en dat kan bijvoorbeeld handig zijn bij een heel mooi en lekker stamtomaten-ras dat niet een heel goede opbrengst geeft) kun je overwegen om de plant op 2 stammen te telen. Wellicht wat meer geschikt voor de iets meer ervaren tomatendiever maar zeker de moeite waard omdat je de opbrengst per plant wel met 75% mee kan verhogen!! Ik schreef er eens een blog over: Tomaat op 2 stammen telen

Tomaten horen officieel thuis in het vak van de vruchtgewassen met een vruchtwisseling van 1 op 4 jaar. In de kas is vruchtwisseling altijd lastig maar eigenlijk wel nodig om onder andere aaltjes en schimmelziekten te voorkomen. Zelf lukt ons dat niet goed, we willen graag elke vierkante centimeter in de kas benutten. Om ellende (ziekten, plagen, schimmels) te voorkomen halen we een eventuele zieke of aangetaste plant (die we maar zelden hebben hoor) direct weg, voor alle zekerheid.

En vroeger spitten we eens in de 5 of 6 jaar 1 spade diep de grond in de kas uit en brachten die in kruiwagens naar buiten. Buiten (van een stuk grond waar de laatste jaren geen tomaten of aardappelen stonden) spitten we dan eenzelfde hoeveelheid weer in de lege kruiwagen en brachten die dan weer de kas in. Zo ‘verschoonden’ we de grond in de kas enigszins. Dat is ook fijn omdat in de kas de grond altijd hetzelfde is; er is geen uitspoeling van zouten, er bevriezen weinig of geen schadelijke organismen (omdat het er simpelweg nooit erg hard vriest – wel de lucht maar de grond alleen bij strenge vorst). Zo eens in de zoveel jaar de toplaag in de kas vervangen door verse, schone buitengrond is altijd een verbetering, hebben we toen ervaren.

Nu we ouder worden wordt het vervangen van grond in de kas steeds zwaarder. En vaak kwam het er niet meer van. Sinds enkele jaren hebben we wat nieuws bedacht: in september zaaien we in 1 kas Japanse Haver als groenbemester (en dat is geen waardplant voor Phytophthora), vooralsnog werkt dat hier heel goed. Ik schreef een blog over de goede en minder goede eigenschappen van Japanse Haver, over het zaaien ervan, wat te doen na het groeien, etc.: Voorrang

PLANTAFSTAND:

Zelf planten we de tomaten (en trouwens ook pepers, aubergines en paprika’s een stukje krapper dan het volgens de boeken staat aangegeven (zuinig als we op elke vierkante centimeter ruimte in de kas zijn 🙂 . Maar te krap is ook niet goed. ik heb bij tuinburen wel eens gezien dat tomatenplanten die op 20 centimeter afstand van elkaar staan niet goede groeiden, heel ielige bloemtrosjes gaven en slechts een paar en kleine tomaatjes.

Zelf planten we ze in rijtjes in de kas. Tussen de rijtjes kan ik net staan (voor verzorging, binden, dieven, etc.) want de rij-afstand hou ik op 60 centimeter, in de rij staan de planten krapper, op zo’n 35 tot 40 centimeter, 3 planten per kant in de kas.

Op de foto zie je zo ongeveer hoe ik alle soorten in de kas uitplant en kun je misschien een beetje inschatten hoeveel die plantafstand dan is. Bedenk bij deze plantafstanden wel dat je zeer regelmatig en goed zult moeten dieven en ook blad moet verwijderen (voldoende maar niet teveel!) om een wirwar van stengels en bladeren te voorkomen.

Enige weken later zien dezelfde planten er zo uit:

Je ziet dat het nu krapper wordt om er tussen te staan om te dieven, op te binden, etc..

Later verwijder ik de onderste bladeren zodat ik er weer beter tussen kan staan voor verzorging maar ook oogst. Op de foto lijkt het alsof er bijna geen blad maar is maar bovenin de planten (buiten de foto) laat ik altijd minimaal 5 volwassen bladeren aan de planten voor de fotosynthese/opname van voedingsstoffen/groei. En dan ziet het er dus zo uit

OPKWEEK

Zaai tomatenzaden vooral in maart voor. Zelf had ik vroeger nog wel eens het geduld niet (of lentekriebels) en zaaide ik eind februari maar bijna altijd zat ik dan in april met grote planten die ik binnen moest houden tot de kans op nachtvorst voorbij was. Altijd zorgen en gedoe dus. Na 20 jaar moestuinieren ben ik eindelijk volwassen/geduldiger geworden, de laatste 10 jaar wacht ik netjes tot maart (meestal 1 maart, maar goed, ook dat is maart :-)). Maart is eigenlijk de beste maand voor het zaaien van tomaten maar tot begin tot half april kan ook nog hoor, zeker als de tomaten in een kas komen te staan……zoals eerder gezegd, tomaten groeien snel, zeker bij mooi weer.

Op de foto zie je tomatenzaailingen in een tray, ze lijken al wat dun en lang dus ik zal ze wel weer eens aan de vroege kant hebben gezaaid. Maar met verspenen kan ik vrij gemakkelijk de zaailingen wat dieper oppotten. En uiteraard moeten de zaailingen daarna naar een lichtere en koelere standplaats (in een zonnig raamkozijn op een onverwarmde slaapkamer is prima want het is nu waarschijnlijk ongeveer half tot eind maart.

Gebruik voor het zaaien een mengsel van 5 delen potgrond en 1 deel grof (breker)zand, of 5 delen potgrond, 1/2 deel grof zand en 1/2 deel vermiculiet, of kant-en-klare zaai- en stekgrond. Dek de zaden af met 0,5 centimeter grof zand of vermiculiet en plaats de potjes met zaden in een zonnige vensterbank in huis. Houd de grond goed vochtig maar niet kletsnat. De zaden kiemen vaak binnen 7 tot 12 dagen, hoewel zaden (vaak wat oudere) soms ook nog wel eens pas na 2 tot 3 weken willen kiemen (geef dus niet te snel op). Wij zaaien zelf graag in trays, 1 zaadje per vakje, omdat we veel verschillende rassen telen. Breedwerpig in een bakje zaaien kan natuurlijk ook, al moet je dan wel oppassen dat je de worteltjes bij het verspenen niet beschadigt.

De laatste jaren zaai ik graag in pure vermiculiet; het voordeel ervan is dat de zaden er makkelijk in kiemen en de zaailingen er even gemakkelijk uit kunnen worden gehaald om te verspenen. Het vermiculiet kan ik bij het verspenen samen met wat brekerzand door de potgrond mengen zodat die luchtig wordt maar ook wat beter vocht vasthoudt. Het nadeel van vermiculiet is dat er geen voeding in zit en je dus wel de zaailingen vlot na het kiemen moet verspenen. Mocht je er interesse in hebben, ik schreef er een pagina over: Zaaien in vermiculiet

Zelf gebruik ik voor het verspenen en dus uitplanten in 9-centimeterpotjes nooit zaai- en stekgrond. Zelf vind ik zaai- en stekgrond heel fijn om in te zaaien maar zaailingen groeien er, is mijn ervaring, niet goed in, er zitten te weinig voedingsstoffen in die te kort werken. Omdat de zaailingen tot het moment van uitplanten in deze potjes blijven is voldoende voeding natuurlijk belangrijk.

Zet de jonge zaailingen vervolgens dus op een zo licht mogelijke en koele standplaats (bij een dagtemperatuur van ongeveer 12 tot 16°C). Bij een temperatuur onder de 7°C wordt de kans op een groeistilstand groot.

Ik plaats zelf bij het verspenen bij elke tomatenplant een labeltje met naam en soms ook een lang satéstokje (zodat ik wat grotere/hogere tomatenzaailingen met een bindertje voorzichtig en losjes aan het stokje kan vastbinden – zo blijven ze mooi rechtop staan en is er minder kans op beschadiging bij water geven, verzetten, etc.).

Tenslotte mogen de planten in principe rond half april naar de kas. Dat adviseer ik in ieder geval maar zelf smokkel ik heel vaak, ik schreef er dit blog over: Een geheimpje maar bedenk daarbij dat wij in Zuid-Holland, 18 kilometer van zee wonen, het is een heel ander verhaal als je bijvoorbeeld in Eelde of Arcen woont! Voor de buitentomaten wacht je met afharden tot begin mei )waarbij je ze dan overdag buiten kunt zetten en in de nacht weer binnen haalt zodat ze langzaam aan de buitentemperatuur, regen, wind, etc. kunnen wennen.

Kijk hoe dan ook altijd goed naar de weerberichten want tot half mei is er altijd nog een kans op nachtvorst. Mijn ervaring is dat een tomatenzaailing zeker niet dood gaat bij 1 nacht van -2 graden, maar bij een hele week koud en bewolkt weer en ook nog nachttemperaturen rond de 0 graden lijden tomatenzaailingen wel onder die omstandigheden (naast een groeistilstand zie je vaak blauw verkleuren van het blad). 

STEKKEN

Tomaten zaaien is niet moeilijk, tomaten stekken is zo mogelijk nog makkelijker. En dat is heel leuk, want het is bijvoorbeeld een goedkope manier om met slechts enkele zaailingen een heleboel identieke ‘zusjes’ te maken. Zelf gebruik ik deze techniek ook nog wel als een tomatenplant het om één of andere reden niet goed doet; door snel een stek te nemen heb ik in ieder geval een nieuwe plant, mocht de oude plant het begeven.

Je stekt de dieven van de tomatenplant, dus uiteindelijk stek je van afval; het is gratis, het kost de plant weinig tot geen extra energie en het verzwakt haar dus ook niet. Het enige nadeel is dat je moet wachten tot er dieven zijn en je dan snel moet zijn want als je te laat stekt is er niet genoeg tijd meer om nog te wortelen, groeien, bloemtrossen te maken en een goede opbrengst te geven. Stekken doe je daarom in principe tussen eind april en eind mei.

Om te stekken neem je een verwijderde dief, je zet die gelijk in een bakje water tot je haar gaat stekken. Dan snijd je de steel van dief met een scherp mesje schuin af en zet je dat in een potje met potgrond. Geef direct water en zet het potje met de stek op een koele en beschaduwde plaats. Na een dag zal de stek slap gaan hangen maar binnen ongeveer 5 tot 8 dagen krijgt ze al haar eerste worteltjes en komt ze langzaam weer overeind (houd de stek goed in de gaten, in deze periode mag ze nooit uitdrogen want dat is direct funest). Binnen ongeveer 3 weken is een gezonde stek in goede omstandigheden al zo sterk en goed geworteld dat je haar uit kunt planten. Ik heb er een pagina over geschreven, met informatie en begeleidende foto´s hoe je zelf tomaten kunt stekken: Tomaten stekken

PLANTEN

Plant de jonge planten uit wanneer ze groot en sterk genoeg zijn (de makkelijkste manier om dat te bepalen is door bij zaailingen die voldoende blad hebben ook even onder het potje te kijken: als er meerdere gezonde witte worteltjes onderuit de afwateringsgaten komen is de zaailing/jonge plant voldoende geworteld om uitgeplant te worden. Plant de jonge planten uit bij droog maar niet te zonnig weer en geef de planten ruim water. Zet direct een stok bij de plant en bind deze, als het lukt, alvast heel losjes aan de stok vast. Er zijn ook mensen die stamtomaten liever aan touwen telen; na het uitplanten kun je het lange hangende touw dan direct onderaan de plant bevestigen zodat je die vanaf dat moment elke week rond de stam kunt gaan draaien.

Bevestig direct ook het labeltje aan stok of touw (ik gebruik er vaak in repen geknipte kunststof lamellen voor, en bindertjes die je bij een rol vuilniszakken vindt).

Geef de eerste weken regelmatig water; de tomatenplantjes kunnen dan vlot meer wortels maken en groeien. Een groeistilstand door vochtgebrek, kou, etc. is uiteraard het laatste wat je wilt. Aan de andere kant is onze ervaring dat een jonge tomatenplant een sterke plant is die snel herstelt. Later geef je juist wat minder water, dan stimuleer je de wortels om te groeien en zelf op zoek te gaan naar vocht en voeding. Laat de planten, zeker als er eenmaal tomaten dragen nooit uitdrogen, want dat verhoogt de kans op neusrot, maar geef ook niet teveel water want dat zorgt voor het barsten van de rijpe tomaten. Oftewel; geef voldoende water, zorg dat de grond altijd vochtig is maar nooit kletsnat, en tegelijkertijd ook nooit uitdroogt.

Een extra aandachtspunt is er voor het planten van de zogenaamde ministruikjes. Deze kleine planten zijn zeer geschikt voor de teelt in potten maar je kunt ze natuurlijk ook gewoon in de volle grond planten. Bekende rassen van deze ministruikjes zijn onder andere Tiny Tim, Micro Tom, maar ook Ida Gold, Thumbler Red, Korean, Andrina, Garden Pearl, Pendulina, Red Robin, etc. Sommige hebben een echt gedrongen vorm, sommigen hebben een wat slappere vorm waardoor takken die tomaten dragen een beetje gaan hangen.

Je zult begrijpen dat, wanneer tomaten aan een struikje van 30 centimeter, groeien, zwaar worden en gaan hangen, die tomaten op de grond kunnen gaan hangen. Wanneer er dan een periode met regen komt is de kans groot dat de tomaatjes gaan scheuren/barsten. Maar daarnaast kunnen de rijpe tomaatjes gaan schimmelen of rotten op de natte grond. Of worden aangevreten door slakken, pissebedden, ratten, etc. Daarom is het altijd handig een paar flinke handen stro in een diameter van 40-50 centimeter rond de stam van de planten aan te brengen. Op deze manier houd je rijpende tomaten schoner en vooral ook droger.

TEELTZORGEN

De teeltzorgen bij tomaten zijn best omvangrijk; niet erg ingewikkeld hoor, maar je moet het wel weten, en zonder het goed dieven (zie de foto hierboven) is de kans groot dat je tomatenplant een grote wirwar van stengels en bladeren geven, en slechts een heel kleine opbrengst. Daarnaast zijn er nog teeltzorgen als tikken, toppen, etc.. Ik heb er voor gekozen om deze teeltzorgen op een aparte pagina te beschrijven, zodat ik daar ook gelijk flink wat voorbeelden/foto’s van voorbeelden van bijzondere dieven, etc. kan plaatsen. Je vindt die pagina hier: Teeltzorgen voor tomaten

ZIEKTEN

Ik schrijf normaal gesproken niet over ziekten, maar voor tomaten maak ik een uitzondering, simpelweg omdat tomaten gevoelig zijn voor bijvoorbeeld Phytophthora, neusrot, etc.. Een paar van die ziekten en aantastingen die voorkomen bij tomaten heb ik op een aparte pagina beschreven: Tomaat ziekten.

OOGST

Je plukt tomaten door met je duim op het verdikte stukje van het steeltje te drukken, daar breekt de vrucht dan van het steeltje af. Eventueel kun je uiteraard ook een knipschaartje gebruiken (want zeker bij de grotere vleestomaten wil het breken op het genoemde stukje steel niet altijd lukken).

Oogst op tijd, als de tomaat egaal verkleurd is en je de tomaat met je vinger iets in kunt drukken zonder dat ze al heel zacht wordt. Als je te lang wacht is de kans groot dat de tomaat melig wordt, al is dat zeker ook rasafhankelijk. Die tomaten zijn trouwens nog helemaal prima voor soepen en sauzen hoor.

Bedenk dat de tomaten die je in de winkel koopt bijna altijd groen en dus half onrijp en nog hard worden geplukt. En dat is heel wat anders dan uit eigen tuin een volledig rijpe tomaat oogsten. De volledige rijping aan de plant (in de zon) zorgt voor een vollere smaak, al is ook dat weer rasafhankelijk. Maar mede daardoor kun je tomaten van eigen teelt niet zo lang bewaren als ‘winkeltomaten’. Er zijn nog wel wat verschillen in rassen maar eet tomaten eigenlijk vooral binnen een dag of 3 na de oogst. Bewaar ze op de keukentafel in een schaal, niet in de koelkast (grotere kans op snelle schimmelontwikkeling zoals dat ook bij bijvoorbeeld komkommers gebeurt).

Ook leuk om te vermelden zijn de ‘bewaartomaten’; er bestaan een aantal rassen die je langer dan normaal kunt bewaren. Voorbeelden daarvan zijn de Longkeeper, Black Keeper, Khutoskoy Zasolochnyi en Granny Smit (waarvan de laatste 2 zelfs maandenlang bewaard kunnen worden maar tegelijkertijd helaas niet erg lekker zijn, de smaak lijkt bijna op die van een tomatillo en ze zijn ook niet sappig en zacht maar vooral hard). Ook een goede bewaartomaat is Mount Vesuvius, het is me gelukt om die tomaten ruim 5 maanden te bewaren. Helaas is de smaak van bewaarde tomaten niet zo lekker als die van vers geoogste tomaten in de zomer. Maar omdat er geen goede bewaarmethode voor tomaten is (behalve dan wecken of in de vorm van sap of saus, etc.) is het toch zeker waardevol: de smaak van een gewone supermarkttomaat maar dan van bewaarde tomaten uit eigen tuin, zo kun je deze tomaten het best beschrijven. Ik heb er in blogs wat over geschreven: Oogst en bewaren en Van alles en nog wat. Op de foto hieronder de bewaarde Mount Vesuvius-tomaatjes.

Om diezelfde reden teelde ik ook de Black Keeper en die kon ik in ieder geval wel 3 maanden bewaren. Voor het goed bewaren van deze tomaten is het belangrijk om de tomaten gezond, net rijp en zonder beschadigingen te oogsten (met het stukje steel, de tomaten zonder stukje steel gaan sneller rotten), voorzichtig te transporteren, niet op elkaar te leggen (een leeg eierdoosje is handig) en op een koele en donkere plaats te bewaren (niet in de koelkast maar bijvoorbeeld in een kelder of een onverwarmde slaapkamer bij ongeveer 12 graden.

Op de foto hieronder de Black Keeper:

NARIJPEN

Aan het einde van het seizoen kunnen er nog veel onrijpe tomaten aan de plant hangen. Pluk deze voor de eerste nachtvorst en leg ze naast elkaar in een kartonnen doos die je in het licht zet bij ongeveer 15 graden (hier zetten we de doos altijd in het raamkozijn op een onverwarmde slaapkamer). De vruchten kunnen binnen enkele dagen tot enkele weken rijpen. Controleer regelmatig en verwijder eventuele tomaten die gaan schimmelen. Dit zijn niet de lekkerste tomaten omdat ze niet in de zomer door de warme zon aan de plant zijn gerijpt. Maar het zijn in ieder geval nog steeds eigen tomaten, waarvan je weet hoe ze zijn geteeld en verzorgd, en toch ook gewoon prima in de keuken te gebruiken.

Je kunt trouwens ook nog jam of chutney maken van groene tomaten, dat is ook nog een mogelijkheid. Zie hier 2 recepten: Chutney van onrijpe tomaten en Gelei van onrijpe tomaten. En een heel leuk, lekker en ouderwets recept dat enkele dagen (van vooral opkoken en dan weer enkele dagen laten rusten) in beslag neemt zijn deze ingelegde onrijpe groene tomaatjes (die bijna een beetje naar druiven smaken).

Bedenk wel dat onrijpe tomaten licht giftig zijn: onrijpe groene tomaten bevatten solanine en tomatine. Vroeger werd er gezegd dat deze lichtgiftige stoffen door het koken  onschadelijk werd gemaakt. Ondertussen geven websites zoals die van het voedingscentrum aan dat bewezen is dat dat niet het geval is (al wordt de hoeveelheid solanine wel verminderd door koken). Of je groene onrijpe tomaten wilt eten zul je zelf moeten bepalen. In  ieder geval is het verstandig om er niet teveel van te eten. Solanine komt overigens ook voor in aubergines en in aardappelen, kijk voor meer informatie over Solanine in aardappelen en hoeveel je daarvan bij elke maaltijd binnen krijgt op deze pagina: Wikipedia

ZELF ZADEN OOGSTEN

Hoewel tomaten zelfbestuivers zijn, is kruisbestuiving toch altijd mogelijk. Weef planten niet te veel door elkaar maar groepeer ze en zet meerdere planten van hetzelfde ras bij elkaar. Mijn ervaring is dat tomatenplanten helemaal niet zo graag door bestuivers worden bezocht, je hoeft zeker geen plantafstand van 10 meter aan te houden voor de oogst van zaden. Zet in plaats daarvan bijvoorbeeld 3 planten van hetzelfde ras bij elkaar (uiteraard wel op afstand van 40 x 60 centimeter), en oogst zaden uit een gezonde en mooie (qua formaat en vorm) tomaat, die gunstig hangt (niet in de richting van de andere rassen).

Ik plant zelf voor de oogst van zaden 3 planten bij elkaar, en ik scheid ze van een volgend ras door andere planten ertussen te planten, zoals paprika’s, pepers of aubergines. En het helpt natuurlijk ook door 1 of 2 x daags te tikken (zie Teeltzorgen), door zeer regelmatig te tikken bevrucht je de bloemen zelf en ben je eventuele insecten voor.

Als je toch niet zeker bent van je zaak is er nog 1 absoluut veilige manier om zelf van een ras zaden te oogsten: bind om 1 trosje bloemen heel losjes maar wel afgesloten een stukje vliesdoek (of een ander zo doorzichtig mogelijk beschermingsmiddel), en blijf elke dag tikken tot de bloempjes zijn afgevallen. Verwijder dan het vliesdoek en markeer de tros als zijnde veilig om zaden van te oogsten.

Van hybride-rassen oogst je over het algemeen geen zaden, omdat de kans heelr groot is dat de nakomelingen minder opbrengst zullen geven, minder ziektebestendig zijn of gewoon niet lekker of anders van vorm, grootte, etc.. Toch is het leuk om eens eigenwijs te zijn en het toch te proberen, en dan kijken wat de nakomelingen van zo’n F1-hybridetomaat worden. Het helpt te begrijpen wat een F1-hybride eigenlijk is, mijn ervaring is dat als je F1-hybride tomaten oogst en daaruit de zaden oogst en zaait, er al meerdere vormen en smaken en opbrengst uit die zaden komen.

En dan over hoe je de zaden kunt oogsten:

Op de foto hieronder zie je bakjes met zaden + sap en soms nog een beetje water, geoogst uit verschillende rassen tomaten (de labeltjes liggen uiteraard onder de bakjes).

Van deze zaadvaste rassen kun je dus wel zelf zaden oogsten. Pluk 1 of meer mooie rijpe tomaten van een gezonde plant en tomaten die op een plaats hingen die weinig gevoelig was voor kruisen.

Snijd de tomaat horizontaal door en druk het sap met de uit de tomaten en vang dat op in een bakje. De resten van de tomaat is lekker voor in de soep.

Zet het sap met de zaden ongeveer 5 dagen op een warme plaats in huis voor het raam. Houd het wel goed in de gaten, op zo’n warme plaats moet je soms wat water toevoegen om te voorkomen dat het sap met de zaden verdroogt. Het rottingsproces (fermentatie) dat nu op gang komt zorgt voor de afbraak van het kiemremmende geleilaagje om de zaden.

Na een dag of 5 is het echt heel vies geworden: stinkend, vaak onder een laagje witte of zwarte of blauwgrijze schimmel. Verwijder dat eventuele laagje en giet het sap met de zaden in een redelijk fijne zeef.

Spoel nu onder stromend water tot het water dat er onderuit komt helemaal helder is.

Het helpt (mij in ieder geval) wel wat om bij het spoelen een druppeltje afwasmiddel toe te voegen, maakt het net wat minder stinkend en onsmakelijk.

Doe de gespoelde en uitgelekte zaden nu in een schoonbakje, met het labeltje en zet weer op een warme plek in huis tot de zaden helemaal droog zijn (dat duurt afhankelijk van de omgevingstemperatuur een paar dagen). En dan zien de zaden er zo uit:

De zaden zijn nu zandkleurig tot beige van kleur, glanzend en bedekt met een fijn dons, dit zijn de beste kwaliteit zaden. De zaden zijn minimaal 5 maar zelfs wel tot 7 jaar te bewaren (koel, droog en donker).

Ik heb ook wel eens zaden geruild met mensen die de zaden niet lieten fermenteren maar gewoon drogen. En zelf ook wel eens geprobeerd: je krijgt dan harde, plakkerige, gekleurde zaden waarvan een groot deel ook wel gewoon kiemt maar een deel ook net wat meer moeite heeft (soms duurt het een dag of 2 tot 3 langer voor de zaden kiemen en soms kiemen ook net niet alle zaden. Ze hebben net niet de kwaliteit (qua kiemkracht en kiemvermogen) van de zaden waarbij het kiemremmende geleilaagje goed is afgebroken, maar het is dus zeker geen probleem om het zo te doen, zeker niet als je de zaden voor eigen gebruik oogst.

Er is nog een andere manier om zaden van tomaten te oogsten met goede kwaliteit zaden als gevolg, zeker geschikt als je niet zo veel zaden nodig hebt: haal de zaden uit de tomaat zoals boven beschreven. Gooi het sap met zaden door een fijne zeef zodat je nu alleen nog maar zaden met gelei hebt. Meng dit met een goede hoeveelheid fijn zilverzand (te koop in bijna elke bouwmarkt, tuincentrum, dierenwinkel). Doe samen in een bakje en roer het goed door.

Zet het bakje op een zeer droge en licht zonnige standplaats in de vensterbank. Roer elke dag even om. Afhankelijk van de hoeveelheid zand, temperatuur, etc. zal binnen een paar dagen tot een week alles zeer goed droog zijn, het fijne zand neemt het vocht op en later droogt dat weer op door de warmte. Je kunt dan heel gemakkelijk het zand door een fijnmazige zeef gooien, de tomatenzaden blijven dan achter in het zeefje. Wellicht moeten de zaden nog een extra dagje nadrogen.

Tot slot: vergeet niet om nog even te kijken op de pagina met teeltzorgen bij de tomaat want wel echt belangrijk als je niet weet wat en hoe dieven is en gaat. En om wellicht problemen als neusrot te voorkomen zou je ook nog even kunnen kijken op de pagina met ziekten.

En kijk ook nog even op de receptenpagina voor recepten met tomaat (zoals aubergine alla parmigiana, simpele tomatensoep, Bloody Mary-ijs, The Mothership Tomatosalad, tomatentaart met ricotta, dragon en geitenkaas, en zoals eerder al genoemd op de pagina met Inmaakrecepten