Chayote

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/vruchten/tips/foto’s zoeken over/van chayote:

• Latijnse naam:      Sechium edule
• Synoniem: Labu Siam
• Engelse naam:      Mirliton, Chocho, Choko, Vegetable Pear
• Duitse naam:      Stachelgurke
• Franse naam:      Chouchou, Christophine

De chayote behoort tot de komkommerfamilie (Cucurbitaceae). Dat is niet heel verwonderlijk; als je kijkt naar haar eigenschappen zie je dat er een aantal overeenkomsten zijn met bijvoorbeeld komkommers en pompoenen. Denk daarbij aan het feit dat je de vrucht oogst/eet, dat ze klimt/slingert en een flinke groeikracht heeft, en dat ze van een warme zomer houdt.

Ik heb een paar jaar geleden een vrucht gekregen en zo voor het eerst kennisgemaakt met de teelt van de chayote. Er was toen nog niet heel veel informatie te vinden en wat ik hoorde en las was soms tegenstrijdig. Nu ik haar voor de 3e keer teel durf ik er wel een teeltpagina over te schrijven waarbij ik ook over mijn eigen ervaringen kan vertellen (de goede en de slechte :-)).

Je teelt de chayote dus voor de eetbare groene vruchten; ze zien er bijna prehistorisch uit en de chayote heeft een heel bijzondere eigenschap: de verse zaden kiemen in de vrucht. Ik ken dat (vooralsnog) van geen enkele andere groenteplant. Je kunt er dus amper zaden van kopen, je start met een vrucht die je in het voorjaar op een lichte en warme plaats langzaam uit laat lopen (zie de verdere beschrijving bij de alinea over het zaaien). Ik heb ergens gelezen dat, als je zaden kunt vinden, die ook wel kunnen kiemen maar veel minder makkelijk dan wanneer het zaadje nog in de vrucht zit, ik heb zelf geen ervaring met het kopen en zaaien van losse zaden van chayote en voor zover ik kan zien zijn ze in Nederland ook niet te koop. Een vrucht om zelf uit te laten lopen kun je wel kopen, zie daarvoor onderaan deze pagina.

De chayote komt van oorsprong uit Mexico en Zuid-Amerika en daar kun je al uit opmaken dat ze van veel warmte houdt. Ik heb haar nog nooit in de kas geteeld, ik kan me voorstellen dat ze daarin echt een oerwoud van stengels en bladeren maakt. Ze doet het buiten prima, mits je de juiste soort/ras hebt, vroeg genoeg met de teelt start en haar pas na half mei (IJsheiligen) uitplant.

De vruchten worden zo groot als een kleine hand en er bestaan enkele soorten (of rassen is wellicht een beter woord): chayotes met een geheel gladde schil, chayotes met een sterk stekelige schil. En tenslotte heb ik een chayote die slechts een beetje stekels heeft. Als ik op internet zoek schijnt dit naamloze ras de beste opbrengst in Nederland te geven. De gladschillige en ster gestekelde chayotes zouden meer warmte nodig hebben (misschien zijn die wel geschikt voor de teelt onder glas) en vooral veel minder opbrengst geven. Voor de buitenteelt in Nederland wordt bijna overal de licht gestekelde chayote aangeraden. Die stekels lijken trouwens heel scherp maar dat valt mee; ze zijn zeker wel puntig maar je kunt ze wel voorzichtig vasthouden, en voor het eten is het redelijk makkelijk om ze te schillen. Er zijn dus meerdere soorten/rassen, het is handig om je even goed te verdiepen in vorm, grootte, opbrengst, etc. als je een vrucht wilt gaan kopen.

Dan nog even over de smaak: die is wellicht wat lastig te omschrijven maar lijkt wel wat op die van een courgette, met een vleugje komkommer, en iets romigs van een avocado (maar dan wel veel minder vet en zacht, ze is zelfs een beetje knapperig en doet me iets denken aan een piepjonge verse koolrabi. En tot slot proef ik er ook altijd een vleugje zoet in (zoals een appel maar dan veel minder sterk). Ze is door de smaak en structuur erg lekker in salades. Maar ze kan ook gebakken en gestoofd worden en blijft dan verrassend stevig (het wordt wel zacht maar niet snel een ‘moes’). Omdat de smaak redelijk neutraal is kun je haar in heel veel gerechten gebruiken want ze is geschikt voor veel verschillende soorten kruiden (zoals de Surinaamse keuken, de Indonesische, de Thaise, etc.). Ik vind het vruchtvlees ook erg lekker in een curry. En chayote is gezond, ik las dat ze onder andere vitamine C, K en B2 bevat, alsmede foliumzuur, magnesium en flink wat andere gezonde stoffen.

Ik heb zelf nog niet met het inmaken ervan geëxperimenteerd maar ik proefde wel ook al een zoetzuur van chayote van onze Surinaamse buurvrouw en die was erg lekker. Ik denk dat ze ook goed in een pittige chutney past.

Ik las ook ergens dat ook het jonge blad, de jonge scheuten en de knol eetbaar zijn maar daar heb ik zelf geen ervaring mee. Ook de ‘pit’ is eetbaar (elke vrucht bevat 1 plat ovaalrond zaadje van ongeveer 3 centimeter groot), ik heb ze nog niet gegeten en snijd/eet alleen het vruchtvlees zonder zaadje en schil, maar ik hoor van mensen dat het zaadje een beetje bitter en houtig smaakt (wellicht afhankelijk van de rijpheid van de vrucht).

PLANT

Een chayoteplant wordt heel groot. Denk een beetje aan een pompoenplant maar dan langer/hoger, met wat kleiner blad zodat ze er iets slanker en ranker uitziet. Maar onderschat haar niet, ik teelde haar de eerste keer aan een 2 meter hoog en 3 meter breed hekwerk en aan het begin van de herfst was ze aan het einde van het hekwerk rechtsaf geslagen, slingerde de appel- en vervolgens perenboom in, kroop naar beneden en kwam tussen pompoenplanten tot stilstand. Ik heb de vruchten dus uiteindelijk uit de perenboom moeten vissen en tussen de pompoenen vandaan moeten halen :-). De hoogte/lengte is lastig aan te geven want dat hangt natuurlijk ook van omstandigheden als voeding, vocht, grondsoort, warmte, etc. af maar reken voorzichtig op ongeveer 4,5 tot 5 meter. Het leuke is dat ze geen enkel bezwaar heeft tegen leiden en rankt gemakkelijk langs een gaas, hekwerk of stokken die je nog snel even plaatst als je ondervindt hoe groeikrachtig ze is. Zelfs snoeien vindt ze geen probleem (al zorgt snoeien natuurlijk wel voor minder vruchten want die groeien langs de slingerende stengels).

Je kunt haar trouwens ook laten kruipen maar omdat ze van veel warmte houdt vind ik zelf klimmen vooralsnog de beste optie (zodat plant en vruchten voldoende zon krijgen en niet in een regenachtige week op de modderige koude kleigrond liggen).

Een chayote is eenhuizig en dat betekent dat de planten zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen aan 1 plant maken. De mannelijke bloemen groeien vaak in trosjes bij elkaar, de vrouwelijke bloemen groeien alleen en vind je in de bladoksels.

Je kunt dus 1 plant telen en daarvan vruchten oogsten (er is geen 2e plant nodig voor de bestuiving al wordt er altijd gezegd dat een 2e plant meer oogst geeft omdat meer bloemen zorgt voor meer bestuiving).

Ik kan van 1 plant gemiddeld 15 volwassen vruchten oogsten (soms wat meer of minder, afhankelijk van de standplaats, het weer in die zomer, etc.). En heel vaak groeien er in oktober (en soms zelfs november) nog kleine vruchten aan de planten die uiteraard ook gewoon eetbaar zijn.

TEELTWIJZEN EN OPKWEEK

Het begin van de teelt begint eigenlijk bij de oogst. Want je zult 1 of enkele vruchten apart moeten houden en die uit moeten laten lopen voor de teelt van vorig jaar. Ik heb zelf eens 2 mooie vruchten apart gehouden die echter allebei niet uit wilden lopen, later vond ik bij controle een beschimmeld zaadje in een langzaam rottende vrucht. Gelukkig kreeg ik nog een vrucht van een tuinbuurvrouw die ik zelf eerst wat vruchten als startmateriaal had gegeven. Maar sindsdien houd ik 3 vruchten apart om weer nieuwe planten uit te kweken, want zo af en toe zit er dus een vrucht tussen die niet uit wil lopen (ik weet nog niet waarom, ik hoop later nog eens te kunnen vertellen of dat komt door bijvoorbeeld wisselende temperaturen op de bewaarplaats of een hoge luchtvochtigheid of iets degelijks).

Eind februari/begin maart is een mooie tijd om te starten. Je zult dus moeten proberen om de vrucht(en) tot die tijd in slaap te houden want als ze eenmaal uitlopen is er vaak geen houden meer aan en zit je, voor je het weet, in mei met meterslange stengels en bladeren die je zult moeten opbinden of snoeien. In de winter van 2021-2022 bedacht ik voor het eerst om een vrucht in de koelkast te bewaren en dat gaat verrassend goed (zowel voor het bewaren van de oogst maar dus ook voor het in slaap houden van vrucht(en) die je het jaar erop weer wilt gaan gebruiken voor een nieuwe teelt. Ik legde de vruchten in oktober in de koelkast (bij 5 graden) en in januari waren ze nog steeds fris en stevig…..

Eind februari/begin maart is een goede tijd om te beginnen. Ik haal de vrucht(en) dan uit de koelkast en leg ze in een zonnig raamkozijn op een licht verwarmde kamer. Afhankelijk van de omstandigheden zal de vrucht binnen enkele weken uit gaan lopen.

Voor het uitlopen en de eerste groei is nog geen grond nodig: sterker nog, plant haar pas uit wanneer ze al wat meer stengels heeft gemaakt.

Op een gegeven moment vormen zich soms zelfs al wat worteltjes. Dat gebeurt niet altijd, in dit geval had ik de chayote in een propagator gelegd en daarin is de luchtvochtigheid hoger (waardoor makkelijker worteltjes worden gevormd.

Als er meer dan 40 centimeter stengel is, of als zich wat worteltjes ontwikkelen is het een goed moment om de chayote op te potten. Gebruik er een pot voor die groot genoeg is want de plant gaat nog flink groeien. Ik gebruik er een pot met een inhoud van 2 liter voor (diameter 22 centimeter) en vul die met verse potgrond (waar ik een beetje grof zand door meng voor wat meer luchtigheid). Ondertussen is het eind maart/begin april en in de potgrond zit voor 6 weken voldoende voeding, de plant zou in deze pot en zonder extra voeding moeten kunnen blijven tot ze half mei uitgeplant kan worden.

Ik begraaf de vrucht in het begin nog niet helemaal onder de grond: ik leg de vrucht schuin op de potgrond, met de onderkant – waar ze dus uitloopt en wellicht al wat worteltjes heeft – net onder de grond. In de komende weken voeg ik af en toe wat grond toe, zodat de vrucht uiteindelijk in mei helemaal met grond bedekt is.

Het kan handig zijn om alvast een rekje of wat stokjes te plaatsen waar de plant zich aan vast kan houden, zo voorkom je dat stengels naar beneden vallen en misschien kunnen breken.

Je kunt wat variëren met de standplaats, die moet uiteraard vorstvrij zijn maar door de plant wat koeler of juist warmer te zetten kun je de groei een beetje beperken of juist stimuleren, afhankelijk van het moment van uitlopen, de groeikracht en hoeveel plaats je in huis hebt. Hoe groter de plant wordt, des te sneller zal ze ook gaan groeien.

Uiteindelijk mag de plant vanaf half mei buiten worden uitgeplant. het liefst op een zonnig plekje maar ik zag dat ze het bij onze tuinbuurvrouw ook heel goed in de halfschaduw deed (ze stond daar achter de kas en kreeg dus wel wat extra warmte doordat de kas warmte afstraalt).

BODEM / BEMESTING / UITPLANTEN

Chayotes hebben een voorkeur voor een rijke, luchtige maar vochtvasthoudende grond. Om die reden werken we voor het uitplanten wat rijpe compost door de grond. We harken voor het uitplanten wat algemene moestuinvoeding door de grond. Geef vooral niet teveel stikstofrijke voeding want dat zorgt voor nog meer groei, stengels en blad (en dat gaat meestal ten koste van de vruchtzetting en de opbrengst).

Mocht je meer dan 1 plant willen zetten houd dan een plantafstand van minimaal 2,5 meter aan. Plant de jonge plant net zo diep als dat ze in de pot stond, waarbij de vrucht dus uiteindelijk net onder de grond komt te liggen.

TEELTZORGEN

Je kunt in de plant de eerste weken na het uitplanten helpen door de stengels omhoog te leiden en op te binden (langs een hekwerk, gaas of stokken). Als de rankjes eenmaal houvast hebben klimt de plant zelfstandig verder.

Zoals altijd is voorzichtig wieden in het begin belangrijk zodat de planten goed groeien. Water geven in droge perioden is belangrijk omdat een chayote een grote plant met veel blad is en dus relatief veel drinkt.

Je mag stengels die in de weg groeien of te lang worden terug knippen.

Verder is ze een vrij probleemloze plant, heb ik tot nu toe ervaren; ze krijgt niet snel last van meeldauw of luis en ze groeit goed en gemakkelijk. Het is vooral belangrijk om haar een beetje in toom te houden en toch zoveel mogelijk te kunnen oogsten :-).

OOGST / BEWAREN

De oogst van volgroeide chayotes begint ongeveer in september (uiteraard weer mede afhankelijk van het weer en andere omstandigheden) en loopt door tot in november (en als het niet te koud wordt zelfs december). De meeste chayotes kan ik in oktober oogsten. Chayotes hoeven niet te rijpen, wanneer ze groot genoeg zijn of je ze groot genoeg vindt oogst je ze maar je kunt ze ook nog wat langer laten hangen. Het formaat kan onderling flink verschillen. Voor de oogst van 1 of meerdere vruchten die je voor de teelt in het volgende jaar wilt gebruiken oogst je uiteraard ‘zo rijp’ mogelijk.

Snijd de vruchten met een knipschaar of mesje voorzichtig van de plant en zorg dat ze niet beschadigen want dan zijn ze minder lang/goed bewaarbaar.

Bewaar de chayotes op een koele plaats. Als de bewaarplaats te warm is kunnen de chayotes uit gaan lopen. Op een koele plaats zijn de vruchten zeker enkele weken tot enkele maanden bewaarbaar. Mijn ervaring in 2021 was dat de vruchten in de koelkast het best/langst bewaren, langer dan 4 maanden.

Dan ook nog even:

Een chayoteplant is niet eenjarig maar een vaste plant die helaas niet goed winterhard is. Ze maakt knollen die qua uiterlijk wel wat op die van zoete aardappelen lijken. Je kunt de knollen in de grond laten zitten en met bijvoorbeeld een dikke laag blad/stro/compost bedekken. In een niet te koude/natte winter zou ze wellicht kunnen overleven. Dat hoorde ik van een aantal mensen, zelf is me dat nog niet gelukt (ik heb het 2 keer geprobeerd, de eerste keer was de winter te nat en ging de knol rotten, de tweede keer vroor het in februari -18 graden en dat was duidelijk teveel).

Ik wil komend jaar misschien eens proberen de knol in de herfst uit te graven en dan vorstvrij bewaren en in het voorjaar oppotten. Of dat lukt durf ik nu nog niet te zeggen maar laat ik hier dan zeker weten. Mocht iemand ervaring hebben met het overwinteren van knollen, buiten of binnen, dan zou ik het leuk vinden als je je ervaring daarmee hieronder in een reactie laat weten!

Tot slot nog even wat adressen waar je een vrucht kopen om zelf met de teelt van chayotes te kunnen starten:

• In een aantal wat grotere toko’s kun je chayotes vinden, vaak in de koeling. Let wel op: meestal gaat het om de gladde variant en die zou het in ons klimaat dus iets minder goed doen.
• 123-zaden
• Den oude Kastanje (België)
• Het Vlaams Zaadhuis (België)
• Vreeken
• en ik zag dat er op marktplaats.nl ook een aantal particuliere aanbieders van vruchten zijn
• als mensen ok een goed adres weten hoor ik het graag!