Rabarber

Eerst even dit, mocht je internationale informatie zoeken over rabarber:

• Latijnse naam:   Rheum rhabarbarum
• Engelse naam:   Rhubarb
• Duitse naam:     Rhabarber
• Franse naam:     Rhubarbe

Rabarber is een mooie en winterharde vaste plant (niet wintergroen). Ze komt oorspronkelijk uit Azië. Je eet van deze plant de stelen, die zijn zuur van smaak en worden vooral gebruikt in moes, jam, taarten, etc.. Er wordt dus vaak iets zoets van gemaakt…..hoewel ik haar zelf ook erg lekker vind in een (hartig-zoete) chutney met rozijnen, knoflook, uien, kerrie, etc.), en google ook eens op een geweldige Surinaamse chutney van rabarber (maar zo pittig dat ik het sambal noem, zelf nog nooit gemaakt maar wel geproefd, heerlijk!).

Soms gaat de plant in het voorjaar bloeien (afhankelijk van het ras en van het weer); uiteraard kost dat de plant energie, en je wilt die energie vooral in de ontwikkeling en groei van sappige stelen laten steken. Dus knippen we de bloemknoppen in het voorjaar in een vroeg stadium al af (zodra je de bloeistengel ziet).

Deze bloemknoppen zijn trouwens eetbaar, ik heb ze zelf nog nooit geproefd maar een tuinvriendin wel en die vond ze wat zacht en vlak van smaak (volgens boeken een beetje bloemkoolachtig), zij vond het met een kaassausje best lekker.

Wel misschien leuk om nog te vermelden is deze tip die ik eens van iemand anders kreeg; rauwe rabarberstengels schillen en bestrooien met wat kruidenzout of chilizout en als snack eten; dat was bijzonder en best lekker!

PLANT

Ik vind haar zelf erg mooi: de plant maakt extreem groot donkergroen blad (afhankelijk van het ras) dat mooi over elkaar heen valt. Ze staat graag op een zonnig plekje, maar toch doet ze het in onze tuin ook prima op een licht beschaduwde plaats bij de slootkant. Die slootkant zorgt goed voor haar; de wortels kunnen zo wat makkelijker water vinden, en aan de hoeveelheid blad en stengels kun je al zien dat rabarber veel vocht nodig heeft.

Die wortel van rabarber is heel groot en dik, het lijkt wel een stuk hout met een mooie, bijna oranjebruine kleur. Je kunt met een spade de wortel in afzonderlijke stukken steken, en zo kun je haar het gemakkelijkst vermeerderen (dat doe je uiteraard wanneer de plant in rust is, bij voorkeur in november/december bij niet vriezend weer).

TEELTWIJZEN

Rabarber is niet zaadvast; zaden geven meerdere verschillen in planten. Dat is niet erg, eigenlijk is het wel leuk. Want je kunt meerdere planten opkweken uit zaden en dan de lekkerste, de zoetste (of noem je dat minst zure 🙂 ?) planten bewaren. Het is handig om te onthouden dat groener altijd zuurder is, en roder altijd zoeter.

Zelf vermeerderen we al jaren voor vrienden en kennissen en zo af en toe eens voor onszelf (voor vernieuwing) een plant die heel groot wordt en dikke, lange stelen geeft die rood met groen zijn en een zeer goede opbrengst geven. Op deze foto zie je die grote plant:

Tussen het blad zie je dikke stelen. Daarnaast hadden we een paar jaar geleden ook een veel rodere rabarber. Deze plant bleef klein, gaf dus ook veel minder opbrengst, maar deze rabarber had dieprode stelen, zelfs ook van binnen. Romig, bijna zoet van smaak, en deze rabarber gebruikten we vooral voor verse gerechten, taart, etc.. Dit is een foto van de rabarber zoals we die toen hadden:

Je ziet dat ze in alles, zowel blad als stelen, kleiner en dunner is.

Dit zijn dus de eigenschappen (over het algemeen, er zijn altijd uitzonderingen):

• rood = zoetst = kleinst in plant en blad = minste opbrengst maar van de beste kwaliteit
• groen = grootst, sterkst (ook het uitlopen na de winter in onze ervaring), beste opbrengst maar wel zuurder

Wij hebben nu nog maar 1 rabarberplant, de rode hebben we achtergelaten op de tuin die we weg hebben gedaan. En de grote plant hebben we aangehouden. Voor de enorme opbrengst, omdat ze prima van smaak is, en omdat we haar al ruim 25 jaar hebben (beetje nostalgie 🙂 ).

Als je van iemand een stuk wortel kunt krijgen van een plant die zich bewezen heeft (en qua smaak en opbrengst naar je wens is): vooral aannemen (want dan heb je ook eerder grote planten en dus oogstbare stelen dan wanneer je zaait. Als je haar wel eens wilt zaaien: doe dit dan in het vroege voorjaar binnenshuis.

Als je een stuk wortel kunt krijgen, deel en plant haar dan in het najaar; de planten zijn winterhard en hebben in de nog warme grond van de nazomer/herfst goede kans om aan te slaan, en geven (afhankelijk van de grootte van het stuk wortel) wellicht in het voorjaar erop al een kleine oogst.

Bij het planten van een stuk wortel zorg je dat het groot genoeg is en liefst meerdere groeipunten heeft. Graaf een gat, vul het met potgrond en plant dan de wortel, tot de groeipunten net onder de grond zitten (niet te diep dus). Zo eens in de 10 jaar kun je zelf ook eens je hele plant uit de grond halen, de wortel in stukken verdelen en een buitenste stuk wortel weer planten om zo te vernieuwen

ZAAITABEL

BODEM / BEMESTING

Rabarber groeit het liefst in grond die veel humus bevat en daardoor zowel vocht vasthoudt bij droogte als vochtdoorlatend is in natte perioden. Zoals gezegd, wij planten de wortel in potgrond, dat vinden we zelf goed werken. Het is ons ooit aangeraden voor fruitbomen door een fruitbomenkweker – en ook bij bramen, bessen, etc. werkt dat heel goed – compost bevat niet veel voeding, bemeste tuinaarde is te scherp en kan de wortels ‘verbranden’, potgrond gaat hier gewoon prima.

Daarnaast krijgt de rabarberplant elk jaar in december (wanneer ze weer onder de grond is verdwenen) een dak van stro over zich. Dat geeft wat bescherming in de winter, zeker als het stro ook nog wat gaat composteren. En daardoor verbetert het ook de grond nog wat: als je het stro in maart van de plant haalt zodat die weer fris uit kan lopen kun je dat half gecomposteerde stro voorzichtig wat onderwerken en zo krijg je een mooie, humusrijke grond rond de plant. Pas op: gebruik geen verse mest met stro want vooral de urine in die mest is heel schadelijk voor de wortel.

Op de foto hieronder zie je plant die rond maart heel voorzichtig weer uitloopt en boven de grond komt

Vervolgens krijgt de plant hier in het voorjaar, als ze gaat groeien, nog een ruime hoeveelheid samengestelde organische meststof: je ziet aan de grootte van de plant en het grote blad al dat ze een hongerige plant is die wel ‘wat lust’.

TEELTZORGEN

In het begin moet je de grond tussen de planten nog wel onkruidvrij houden, later is de plant zo groot geworden dat ze de grond heel goed bedekt.

Zoals al eerder gezegd, knip de bloemstelen uit de plant als ze wil gaan bloeien, bloei kost energie en je wilt liever veel rabarberstelen dan rabarberbloemen. Neemt niet weg dat een grote, bloeiende rabarberplant wel erg mooi is!

En als je dan nog even wacht…….

OOGST / BEWAREN

Snijd de stelen niet af, er blijven zo stukjes steel achter die gaan rotten: rabarber ’trek je, Pak de steel met blad en al goed vast en trek er aan, een beetje naar beneden buigend; je moet er best een beetje kracht voor zetten hoor, ze komt dan met een soort ‘hieltje’ van de plant (zie foto bovenaan deze pagina).

Zelf snijden we dan wel gelijk het blad van de rabarberstelen af, zodat je alleen de volle steel mee naar huis neemt. We leggen de grote afgesneden rabarberbladeren nog wel eens op een vochtige plaats op de grond; slakken hebben de neiging om er onder te kruipen en zo kun je die gemakkelijk in de ochtend vangen. En anders houdt het onkruid in ieder geval tegen, houdt het de grond wat langer vochtig. En anders kun je er ook nog aftreksels van maken, tegen bijvoorbeeld luis of koolvlieg: Milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen. Eet het vooral niet zelf op, het is sowieso niet lekker maar ook nog licht giftig omdat het veel oxaalzuur bevat.

FORCEREN

Wat minder bekend is het ‘forceren’ van rabarber: in de late winter / vroege voorjaar kun je een grote pot over de net uitlopende plant zetten. Gebruik daarvoor een pot die ruim genoeg is voor de bladeren en verdamping (een te krappe afgesloten pot kan voor een hoge luchtvochtigheid en daardoor rotten van de bladeren/stelen zorgen). Je kunt wat gaten aan de zijkant maken voor lucht, of haal regelmatig de pot even een uurtje van de plant. Ik zelf zet 2 potten op elkaar, dat gaat ook heel goed:

Een echte bleekpot is prachtig maar erg duur. In de achtertuin zou ik er niet over twijfelen en een echte bleekpot kopen en gebruiken want ze zijn ook nog eens heel decoratief. Maar onze volkstuin is half open, soms staat het hek een paar uur open en onze rabarber staat ook nog eens aan de slootkant, waarlangs een fietspad loopt. Ik gok het er maar niet op en heb dit bedacht.

De tegel bovenop is zodat de bovenste pot niet om kan waaien. Van de onderste pot, de speciekuip, hebben we de bodem uit gezaagd en die staat dus ondersteboven over de plaats waar de rabarber groeit. De tweede pot staat ondersteboven over de open speciekuip. Lelijk maar doeltreffend. Er zijn trouwens ook mensen die andere manieren verzinnen om het licht weg te nemen, zoals een oud stuk zeil opgerold en verticaal over de plant gezet (met dan nog een emmer om de bovenkant af te sluiten), etc. Alles wat het licht wegneemt en genoeg lucht geeft is prima.

Als ik in februari/maart (afhankelijk van het weer en of het een vroeg of later ras is) de bovenste pot even weghaal kan ik zien hoe het onder de pot groeit:

De plant onder de pot loopt dus sneller uit (doordat de warmte onder pot en in de grond wordt gevangen). Door het gebrek aan licht + de extra warmte lopen de rabarberstengels lang en slank uit (net als bij witlof, of bij te vroeg gezaaide zaailingen in een te warme en donkere kamer. En de kleur is prachtig rozerood en de stengels zijn heerlijk zacht en mals van structuur, en zoeter/minder zuur.

Nog een foto van de geforceerde rabarber onder een bleekpot:

Na de oogst van die eerste, vroege, geforceerde rabarberstelen kun je de pot weg halen en verloopt de rest van de teelt normaal. Je kunt wel een paar keer van geforceerde rabarber oogsten maar bedenk dat het veel van de plant vergt en ze op een gegeven moment licht nodig heeft om te kunnen groeien en weer aan te sterken. Oogst vanaf dat moment vooral de dikste stelen zodat de dunnere/kleinere stengels nog verder kunnen groeien.

En oogst sowieso niet altijd alle stelen tegelijk; de eerste 2 jaar na zaaien oogst je liever niets of weinig zodat een plant kan groeien. Van een stuk wortel dat je nieuw hebt geplant hangt dat natuurlijk af van de grootte van het stuk wortel dat je hebt gehad. Maar bedenk dat de plant blad en stelen nodig heeft voor de groei en het opslaan van reserves voor de winter. Daarom laten we zelf altijd zeker 4 of 5 volwassen stelen met bladeren intact, om weer voedingsstoffen op te kunnen nemen en afvalstoffen af te kunnen voeren. En net als bij asperges is het beter om niet meer na eind juni te oogsten. Zo kan de plant de maanden erna krachten opdoen voor de komende herfst en winter en de oogst volgend jaar.

Er is nog een reden om vanaf eind juni niet meer te oogsten: vanaf ongeveer die tijd wordt het gehalte oxaalzuur in rabarber hoger. Ik heb er niet genoeg verstand van om het precies uit te leggen maar het is redelijk bekend en bewezen dat oxaalzuur in het lichaam een verbinding aangaat met Calcium (uit bijvoorbeeld melkproducten). En dus wordt gesteld dat te laat geoogste rabarber of meer dan 2 keer per week rabarber eten zorgt voor onvoldoende opname van Calcium. En dat is dan niet goed voor de aanmaak van botweefsel. Je kunt dat volgens sommige mensen prima compenseren door wat meer Calcium tot je te nemen (via melkproducten), en ik kreeg van Tineke deze link, waarin de ‘ongezondheid’ van deze stof in de hoeveelheid zoals wij die binnen krijgen ter discussie wordt gesteld: Oxaalzuur

Je kunt anders ook wat krijt (calciumcarbonaat) aan rabarber toevoegen, dat neutraliseert het oxaalzuur, maakt dat rabarber dus ook minder zuur is. Zelf oogsten we vooral om de eerstgenoemde reden (het herstellen van de plant) in principe geen grote hoeveelheid rabarber meer na begin juli. Het kan zeker geen kwaad als je later in de zomer eens een leuk recept ziet, om nog eens wat stelen te oogsten en te eten hoor, maar denk even na als je wat oogst, of de plant er niet onder lijdt, en houd ook rekening met kinderen in de groei en oudere mensen met botontkalking. Rabarber is heel lekker en gezond, maar oogst ze vooral in het voorjaar en eet het met mate in de rest van het jaar.

De stelen zijn natuurlijk het lekkerst als ze vers zijn, al kun je ze wel een paar dagen in de koelkast bewaren (maar dat is onhandig door de grootte en eenmaal “geschild” en in stukjes gesneden kun je ze ook niet lang meer bewaren want dan drogen de stukjes uit). Kant en klaar gemaakte/gekookte rabarbermoes kun je gemakkelijk invriezen, de smaak blijft goed maar ze wordt wel iets “natter” (ook afhankelijk of je veel suiker gebruikt en/of andere ingrediënten).

Erg lekker is ook de rabarbermoes waaraan je een kwart deel aan aardbeien uit eigen tuin hebt toegevoegd. Zelf vind ik de rabarbermoes met sinaasappel en gember ook erg lekker, en er zijn nog wel meer leuke inmaakrecepten, zo hoef je niet na juni te oogsten maar heb je toch lekker veel rabarberoogst – in een potje dus.

Tot slot; kijk ook eens op de receptenpagina en/of inmaakreceptenpagina, voor bijvoorbeeld deze rabarbertaart met pistache:

En op de inmaakreceptenpagina vind je bijvoorbeeld rabarberjam, rabarbermarmelade, rabarbermoes, cordial van rabarber en rabarbercello (likeur van rabarber)