Aardappel

Als kind at ik bijna elke dag aardappelen maar sinds de komst van pasta, rijst, mie, risotto, couscous, quinoa, gnocchi, orzo, bulgur en al die andere lekkere zetmeelhoudende producten is het hier wel iets minder geworden. Dat neemt niet weg dat we zeker nog 2 tot 3 keer per week aardappelen eten, gewoon gekookt of gebakken, als friet of juist puree, in stamppot, maaltijdsalade, of in stoofschotels of soepen. En dat zal niet snel veranderen. De aardappel is in de keuken dan ook erg gemakkelijk en divers in gebruik.

Van de aardappelplant eet je alleen de knol; de bladeren en bloemen zijn niet eetbaar. De aardappel behoort tot de groep Nachtschadefamilie (= Solanaceae, de Latijnse naam van een aardappel is Solanum tuberosum). Dat betekent dat ze familie is van bijvoorbeeld de aubergine, paprika, peper en tomaat maar ook van de tabaksplant (Nicotiana) en Petunia. En dat is handig en belangrijk om te weten i.v.m. bijvoorbeeld vruchtwisseling, kans op ziekten, Phytophthora, etc.).

Zelf heb ik altijd geleerd dat je na het oogsten van de aardappelen deze een paar dagen moet laten rusten voor je ze kunt eten. Als je ze direct eet zou je wat maag- en darmproblemen kunnen krijgen (zelf heb ik die gok nooit gewaagd en braaf een paar dagen gewacht dus of het helemaal klopt weet ik niet, de ene persoon lijkt er ook wat gevoeliger voor dan de andere).

Leuk ook is het dat de verschillende rassen zeker wel verschillende smaken hebben; zowel de aardappelsmaak zelf als ook de structuur (meer kruimelig of juist glad), waardoor sommige rassen meer geschikt zijn voor friet en andere juist voor stamppot of salade, etc.

Op de foto hieronder zie je wat aardappelen van verschillende rassen: Escort, Roseval, Charlotte, Bleue d’Artois, Ratte en Rode Eersteling.

TEELTWIJZEN

Er zijn vroege, middelvroege, middellate en late aardappelen. Het handige daarvan is dat je door het telen van verschillende rassen uit deze groepen de oogst kunt spreiden en je over een lange periode verse aardappelen kunt eten.

Vroege rassen:

• hebben een korte groeiperiode; 90 tot 100 dagen
• ze bewaren ongeveer tot het nieuwe jaar (afhankelijk van het ras)

Middelvroege rassen:

• deze poot je meestal 1 of 2 weken later dan de vroege aardappelen
• ze hebben een iets langere groeiperiode; 100 tot 120 dagen
• je oogst ze daardoor dus ook wat later
• soms zijn ze langer bewaarbaar (maar dat is uiteraard ook weer afhankelijk van het ras)

Midellate rassen:

• deze worden nog wat later gepoot
• en dus ook nog wat later geoogst
• ze hebben een groeiperiode van meer dan 120 dagen
• ze zijn meestal tot in het voorjaar te bewaren

Late rassen:

• deze hebben de langstee groeiperiode; meer dan 150 dagen
• maar ze bewaren dan ook wel tot ver in het volgende voorjaar

Wij zelf kiezen de laatste jaren eigenlijk alleen nog maar vroege en halfvroege rassen: hoe langer de groeiperiode van een aardappelras is, des te meer kans is er voor de aardappelziekte (de pseudoschimmel Phytophthora infestans) om toe te slaan. Zeker op onze vette klei, waar veel regen in de zomer nog wel eens een probleem kan zijn.

Gelukkig zien we steeds vaker rassen die meer resistent zijn tegen Phytophthora. En het is zeker niet de enige reden waarom we vroege en middelvroege rassen kiezen: doordat we ze eerder kunnen oogsten (vaak al rond eind juli) kunnen we het leeggekomen vak nog gebruiken voor het zaaien/telen van nieuwe groenten, zoals late stamsperzieboontjes, winterkolen, maar ook venkel, rucola, pluksla, herfst- en winterandijvie, koolrabi, raapstelen, etc., etc.

Op de foto hierboven zie je de Bleue d’Artois (midden), Escort (onder), Roseval (rozerood, bovenaan), Annabel (rechts), Frieslander (linksboven) en Kestrel (met paarse vlekjes, links). Voor elke gelegenheid is er dus wel een aardappel; Annabel en Roseval zijn erg geschikt voor bakken en salades, wat gladder, Escort en Frieslander zijn wat kruimiger en daardoor lekkerder voor stamppot maar ook als gewoon gekookte aardappel bij vlees en groenten. Bleue d’Artois is ook iets kruimig en omdat ze zo mooi paars blijft erg leuk in paarse aardappelsalade, gebakken maar ook een lilapaarse aardappelpuree. Zo kun je zelf ook meerder aardappelrassen kiezen om te telen, voor meerdere bereidingswijzen.

Aardappelen kunnen in principe worden gezaaid want er komen vaak na de bloei ronde zaadbolletjes in de planten: maar aardappelen zaaien is niet erg geschikt voor hobbyisten in verband met kruisingen, ziekten, etc. (bovendien levert een aardappel zaaien in dat jaar geen oogst op, alleen pootaardappelen om het jaar erop te planten). Aardappelen worden vooral gezaaid door veredelaars. Ik heb wel eens een documentaire gezien waarin een veredelaar vertelde dat hij soms wel 2000 kruisingen maakte en zaaide en daar uiteindelijk amper een handvol nieuwe kruisingen goed genoeg waren om als nieuw ras op de markt te komen.

Een hobbyist/moestuinder laat het zaaien/veredelen dus graag over aan de veredelaar en plant pootaardappelen. Waarna je na dus de eerder genoemde periode van 90 tot wel 150 dagen een aantal aardappelen kunt oogsten. Ik heb ook wel eens gezien dat mensen geen pootaardappelen pootten, maar gewoon een doorgesneden aardappel uit de supermarkt die al aan het uitlopen was; ook die groeiden best goed en leverden ook nog wel een leuke opbrengst op. Maar ze zijn natuurlijk niet getest op ziekten en schimmels, op aantal ogen (plaatsen waarop ze uitlopen), etc.).

Zelf kopen we eigenlijk meestal pootaardappelen en dat bevalt ons het best. Maar ik heb wel eens wat Ratte-aardappeltjes gewoon in een winkel gekocht en gepoot, en dat ging best goed. Hetzelfde deed ik eens met kleine Roseval-aardappelen uit de supermarkt en dat leverde zelfs een meer dan prima opbrengst van gezonde, lekkere aardappelen op. Een beetje overmoedig deden we het jaar erop weer, dit keer met het ras Royal Gold maar dat was helaas geen succes: een kleine oogst en de planten waren zeer gevoelig voor Phytophthora. De resultaten van de teelt van consumptieaardappelen zijn dus wisselend en voor de beste kans op een goede en gezonde oogst koop je het best pootaardappelen. Maar wat let je om, als je bijvoorbeeld op vakantie aardappelen van een bijzonder, lokaal en erg leuk/lekker ras tegenkomt, toch eens te proberen om de aardappelen koel te bewaren en in het voorjaar uit te poten. Wie weet wat het wordt! Pas wel altijd extra op voor tekenen van Phytophthora, en houd je vooral aan de vruchtwisseling.

Vroege aardappelen kunnen vanaf half ongeveer maart worden gepoot; dat is een gokje, want het loof is niet goed bestand tegen vorst. Door het gebruik van vliesdoek of het poten onder glas kun je de teelt nog iets vervroegen. Hier werkt het vaak niet omdat de grond te nat is in het vroege voorjaar (en daardoor ook extra koud).

Jaren geleden heb ik eens (in een ongeduldige bui, zoals ik die wel vaker na een lange winter heb) eind februari al wat aardappelen gepoot. Na een periode van 2 weken regen waren alle poters door teveel vocht en kou rot, het was een goede les en sindsdien poten we niet meer vóór de tweede week van maart, en dan ook nog kijkend naar het weerbericht en of de grond niet te nat is.

Op de foto hierboven zie je een aardappelplant zoals je die kunt herkennen wanneer ze net boven de grond komt. Zo’n 3 weken na het planten (afhankelijk van plantdiepte en het weer) speuren we elke dag het vak met aardappelen af, op zoek naar exemplaren die boven de grond komen. Af en toe is er een aardappel die nooit bovengronds komt, als je op tijd bent kun je die aardappel (vaak rot of aangevreten) dan nog vinden, uit de grond halen en vervangen door een nieuwe pootaardappel (om die reden vind ik het altijd fijn om enkele pootaardappelen achter de hand te houden).

Als je late aardappelen wilt telen poot je deze tussen half april en half mei. Poot bij voorkeur zo vroeg mogelijk binnen de periode, in verband met de eerder genoemde aardappelziekte Phytophthora. Phytophthora is trouwens een pseudo-schimmel die niet alleen bij aardappelen maar ook bij tomaten voorkomt (zoals eerder gezegd zijn ze nauw verwant). Ze verspreidt zich via vocht. Zorg daarom dus altijd dat je ernstig aangetaste planten van aardappelen en tomaten verwijdert zodat ze niet de andere planten aan kunnen steken. Of je aangetaste planten op de composthoop mag gooien zijn de meningen verdeeld; in principe kan Phytophthora niet overleven op dood materiaal maar zelf gooien we die planten toch liever niet op onze ‘gezonde’ composthoop.

RASSEN

Er zijn heel wat smaak- en structuurverschillen tussen aardappelrassen. Vroege rassen vormen over het algemeen minder blad dan late rassen en kunnen dan ook iets dichter bij elkaar worden geplant. Zelf heb ik wel altijd deze oude wijsheid geleerd: ‘Zonder loof geen aardappel’. En de bovengrondse plant moet inderdaad groot genoeg zijn, gezond en sterk zijn en voldoende stengels/blad bevatten om voedingsstoffen op te kunnen nemen voor de ontwikkeling en groei van de ondergrondse aardappelen. Aan de andere kant: teveel stikstofrijke voeding zorgt voor teveel blad en weinig/kleine aardappelen. Zie daarover meer bij het kopje Bodem/Bemesting.

Hieronder zie je een stukje van de eigenschappenlijst van aardappelrassen van 2023 op de website van zaadhandel van der Wal. De lijst is op volgorde van vroege naar late rassen. De laatste jaren is vooral de resistentie tegen Phytophthora heel belangrijk want er zijn steeds vaker nieuwe rassen verkrijgbaar die een goede resistentie bieden.

Kijk hieronder bijvoorbeeld even naar het oude en geliefde ras Roseval. Ze krijgt voor vroegheid een 8 (dus een vroeg ras). En voor resistentie tegen Phytophthora een 3 voor in het loof en een 4 voor in de knol. Gelukkig is het zo’n vroeg ras dat ze vaak al geoogst kan worden als de eerste Phytophthora-aantastingen in de zomer beginnen. Bij een ander oud ras, bijvoorbeeld de middelvroege tot middellate Bildtstar zie je ook lage cijfers voor resistentie tegen Phytophthora en dat zorgt voor meer risico, omdat je deze aardappelen later kunt oogsten, wanneer Phytophthora vaak al ernstige aantastingen kan veroorzaken. Vergelijk de cijfers van de oude rassen even met nieuwere rassen waarbij in de veredeling de resistentie tegen Phytophthora heel belangrijk was/is. Zie bijvoorbeeld Vitabella, Camillo en Carolus, met een hoge resistentiecijfers in zowel loof als knol.

De volledige lijst, met dus meer middellate en late rassen kun je hier vinden: Zaadhandel van der Wal. Ook andere webwinkels waar je pootaardappelen kunt kopen zullen bij een ras aangeven wat de eigenschappen zijn m.b.t. resistentie, vroegheid, smaak, kooktype, opbrengst, etc.

Zo bestel ik de laatste jaren alleen nog rassen die een hoog cijfer voor resistentie tegen phytophthora/aardappelziekte hebben, terwijl ik op ons volkstuincomplex nog vaak van mensen hoor dat ze bijvoorbeeld Doré’s of Eigenheimers telen, omdat ze dat nu eenmaal altijd doen en het een lekkere aardappel vinden. En juist op een volkstuinencomplex zie je veel vaker phytophthora, omdat er veel planten worden geteeld die daar gevoelig voor zijn is kruisbesmetting snel veroorzaakt. Oftewel; het loont echt de moeite om je er even in te verdiepen en een ras te kiezen dat een hoge mate van resistentie heeft; het kan in de zomer een grote teleurstelling voorkomen.

En zo puzzelen wij elke winter dus weer welke aardappelrassen we willen; zoekend naar een goede opbrengst op onze kleigrond, goede resistentie tegen phytophthora, etc. Elk jaar komen er weer nieuwe rassen op de markt, en daarom kiezen we bijna elk jaar wel weer andere rassen die we eens willen proberen. En als we er plaats voor hebben kies ik ook graag nog wat aardappelen met een ‘leuk kleurtje’  voor een kleurrijke aardappelsalade, gekleurde soep of paarse puree. Elke aardappel is weer lekker bij een ander gerecht, het is leuk om bij het koken te kunnen kiezen uit je eigen assortiment :-).

Mocht je eens pootaardappelen van extra bijzondere/lekkere/mooie/weinig voorkomende rassen zoeken, kijk dan bijvoorbeeld ook eens op de website van Tuinen van Weldadigheid (en ook bij zaadhandel van der Wal, en Vreeken kun je natuurlijk bijzondere rassen vinden).

Aardappelplanten kunnen ook bloeien (al doet niet elk ras dat ook echt elk jaar). Mocht je aardappelen in een siertuin willen poten, is het misschien leuk om bij je keuze op de bloemkleur te letten (geelschillige aardappelen geven vaak witte bloemen, roodschillige aardappelen geven vaak lilapaarse bloemen – uitzonderingen daargelaten). Op de foto hieronder zie je de bloei van een roodschillige aardappel, de bloei valt rond juni/juli en is mooi lilaroze. Aan de bloem kun je duidelijk zien dat de aardappel tot de nachtschadefamilie behoort (de bloem lijkt op die van een tomaat, maar dan groter en in een andere kleur).

BODEM / BEMESTING

Hoewel aardappelen op alle grondsoorten gekweekt kunnen worden hebben ze een voorkeur voor een neutrale tot iets zure grond (de ideale pH voor kleigrond is 6 en voor zandgrond is 5). De vroegste rassen doen het heel goed op zandgrond omdat die grond in het voorjaar sneller opwarmt en minder nat blijft dan kleigrond. Middelvroege en latere rassen zouden het daarom beter doen op kleigrond, omdat die voedzaam is en langer/beter vochtig blijft in de zomer.

Eerder legde ik al uit dat onze vette klei (die ondertussen door het toevoegen van compost, mest, mulchlagen, etc. toch ook al veel humus bevat) bij veel regen in het voorjaar te nat kan blijven met waterrot tot gevolg. In een natte zomer is er ook een grotere kans op Phytophthora. Bij de vroege teelt zal op zandgrond de aardappel (door de snellere opwarming) wellicht wat eerder boven de grond komen, maar ook hier op klei hebben we goede resultaten met vooral vroege en middelvroege soorten (met de opmerking dat we aardappelen al enige jaren in verhoogde bakken telen, waarin de grond dus wat minder nat is en de humusrijke grond wat makkelijker opwarmt).

Aardappelen zijn redelijk gulzige planten maar de behoefte aan kalium (voor de ontwikkeling van de knollen) is relatief hoog ten opzichte van de behoefte aan stikstof (voor bladgroei). Ik noemde het al eerder: ‘Zonder loof geen knol’. De plant zal eerst een gezonde en sterke plant moeten worden om voedingsstoffen op te kunnen nemen voor de ontwikkeling en groei van aardappelen.

En daarom bedekken we de grond in de winter met paardenmest met veel stro erin. In het voorjaar schuiven we dat opzij en voegen compost toe. We geven een kleine hoeveelheid samengestelde organische meststof wanneer we de aardappelen poten. En als de aardappelen bovengronds komen leggen we de paardenmest met stro weer terug tussen de aardappelplanten. De scherpe stoffen zijn dan allang verdwenen en het werkt als een natuurlijk soort mulchlaag (het geeft langzaam voeding af, composteert, houdt onkruidgroei tegen en zorgt ervoor dat het vocht beter verdeeld in de grond blijft en die grond niet zo snel uitdroogt. Zo kunnen de pootaardappelen in het eerste stadium groeien. Rond mei geven we vervolgens nog wat kalium (bijvoorbeeld vinassekali) voor de ontwikkeling en groei van de knollen.

In plaats van mest met stro kun je natuurlijk ook bladeren, halfrijpe compost, etc. gebruiken als mulchlaag. Zelf vinden we stro of houtsnippers minder geschikt omdat die de grond langer koud houden en voor het langzaam composteren stikstof nodig hebben waardoor de planten minder goed groeien. Bij gebrek aan mest hebben we ook wel eens worteldoek gebruikt en dat ging ook prima. En de grond bedekken hoeft natuurlijk niet, het is maar wat je zelf prettig vindt.

Teveel stikstof, door een verkeerde bemesting met een meststof met een hoog stikstofgehalte – zoals bloedmeel of kunstmest kalkamonsalpeter, chilisalpeter, etc.) kan veel loof maar weinig en kleine aardappelen geven. Daarnaast is de kans op phytophthora en aantasting door de coloradokever groter. Ik spreek uit ervaring: zo’n 15 jaar geleden hebben we na een jaar met mindere opbrengst eens de hele tuin bloedmeel gegeven; de aardappelplanten werden ruim 120 cm hoog, en – eerlijk is eerlijk – prachtig, met groot en heldergroen blad, en de planten bloeiden rijk. Helaas zagen we bij het oogsten weinig en vooral heel kleine aardappeltje – alle voeding (en dat was dus vooral stikstof) werd door de plant voor de groei van de plant gebruikt :-)).

Samengevat; het beste resultaat geeft een matige algemene basisbemesting met een kleine tot gemiddelde hoeveelheid stikstof (afhankelijk van de algemene voedingstoestand van je grond) en een wat grotere extra kalibemesting halverwege de teelt. Na aardappelen blijft er trouwens ook nog wel wat stikstof in de bodem achter, waardoor je na de aardappeloogst nog prima andere groenten als nateelt kunt zaaien zonder extra te bemesten (tenzij je late kolen wilt telen want die hebben extra veel voeding nodig).

Op een zure zandgrond is het raadzaam om wat kalk te gebruiken want bij een te lage pH kan er magnesiumgebrek optreden; bladeren worden dan geel, terwijl de nerven groen blijven. Daardoor kan de plant te vroeg afsterven waardoor er minder aardappelen geoogst kunnen worden. Geef dan bij de eerste tekenen wat extra magnesium en wat kalk (en in kalk zit vaak ook al magnesium).

STANDPLAATS

Een vruchtwisseling van minimaal 1 op 4 jaar is belangrijk om ziekten, plagen, aaltjes, Phytophthora en schimmels zoveel mogelijk te voorkomen. Aardappelen laten na de oogst een grond met een goede structuur na; na de aardappeloogst is de grond zelfs hier op onze vette klei mooi los en rul en nog zeer geschikt voor een nateelt (bijvoorbeeld voor op-het-nippertje-late stamsperzieboontjes, venkel, koolrabi, herfstandijvie, postelein, sla, etc.). Aardappelen groeien graag in de zon maar doen het ook prima in de halfschaduw.

POOTAARDAPPELEN

Als je pootaardappelen koopt wordt de afmeting in principe altijd vermeld (pootaardappelen worden gesorteerd op grootte), er worden 3 maten aangehouden;

maat 28/35 mm

Dis is de meest voorkomende en ook interessantste soort: een pootaardappel van dit formaat heeft voldoende ogen per knol (van waaruit de stengels uit gaan lopen) en een goede verhouding tussen de reserves in de knol en het aantal knollen per kilo.

maat 25/28 mm

Dit is een kleine maat. Dat betekent dat ze minder ogen heeft, en ze dus minder stengels zal maken. In ruil voor minder stengels = minder aardappelen zullen de aardappelen die je oogst vaak dan wel wat groter zijn.

maat 35/45 mm

Dit is de grote maat pootaardappelen. Deze aardappelen hebben op hun grotere oppervlak meer ogen = meer stengels = meer aardappelen. Maar dei aardappelen zullen doorgaans dan ook wel iets kleiner van formaat zijn. Omdat grote pootaardappelen meer reserves in hun XL-knol hebben kunnen ze bijvoorbeeld makkelijker na vorstschade herstellen (en dat maakt deze grote maat dan bijvoorbeeld geschikt voor de vroege teelt).

VOORKIEMEN (SPRUITEN)

Door het pootgoed uit te spreiden in bakjes en die een paar weken lang op een koele en zo licht mogelijke (maar niet zonnige) plaats te zetten kunnen de aardappelen al wat uitlopen op de ogen. Zelf leggen we (voor vroege en middelvroege aardappelen) zo rond half tot eind februari de aardappelen in de doosjes waarin je eieren koopt; zo ligt elke pootaardappel goed gescheiden van de rest, kan er voldoende licht bij, is er weinig kans op zweten of schimmel door vocht. De ideale temperatuur daarbij is 10°C. En hier is dat op zolder, voor het raam.

Als de aardappelen koel en licht liggen vormen ze korte, stevige en gedrongen uitlopers:

Als je lange witte scheuten op je aardappelen krijgt, dan hebben de bakjes met pootaardappelen te warm en/of te donker gestaan. Het nadeel van die lange waterige scheuten is dat ze de pootaardappel veel energie kosten en ze breken heel gemakkelijk bij het poten.

Als je geen goede plaats hebt om de aardappelen te laten spruiten (dus volop licht zonder zon bij 10 graden) kun je overwegen om het voorkiemen over te slaan: een goed voorgekiemde pootaardappel heeft 2 weken voorsprong op het bovenkomen van de plant en de uiteindelijke oogst maar het heeft geen invloed op de uiteindelijke grootte van de oogst. Liever geen scheuten dan te lange, dunne en waterige scheuten. Ter illustratie; ik vergat in een voorjaar eens aardappelen uit de donkere schuur te halen. Toen ik me dat realiseerde zagen de aardappelen er al zo uit:

Ik heb nog wel een paar van deze aardappelen uitgepoot maar dat was lastig omdat de scheuten vaak al afbraken bij vervoer en poten. Daarnaast waren de pootaardappelen al zo verzwakt (het uitlopen kost energie = voeding die zit opgeslagen in de pootaardappel) dat de planten minder goed uitliepen/groeiden, gevoelig waren voor kou, ziekten en plagen en uiteindelijk een duidelijk lagere opbrengst gaven.

PLANTEN

Aardappelen houden van een losse, humusrijke en luchtige grond. Kort voor de teelt maak je de grond daarom goed los, dat maakt het poten ook gelijk makkelijker. Zorg ervoor dat de pootaardappelen wat zijn afgehard (zet ze af en toe op een lichte, luchtige en en niet vochtige plaats een tijdje buiten), en bij voorkeur laat je ze dus voorkiemen.

Op de foto hierboven zie je de voorbereidingen op het aardappelen poten: met stokken en touwtjes hebben we de afstand uitgemeten. De voorgekiemde aardappelen liggen nog netjes in hun eierdoosjes. Er ligt een plank waar ik graag op sta en loop (zodat ik de kleigrond niet gelijk na het harken weer vast trap). En we hebben een aardappelpoter, een soort bollenpoter maar dan met lange armen zodat ik iets meer druk kan zetten, en de schacht is iets ook iets langer. Maar een diepe bollenpoter voldoet ook prima (net als dat je prima met een aardappelpoter bollen kunt poten :-). Bij gebrek aan aardappelpoter of bollenpoter kun je natuurlijk ook prima gewoon een schepje gebruiken en daar gaten mee graven. De aardappelen moeten ongeveer 10 tot (liever nog) 15 centimeter onder de grond komen (zie ook de informatie bij ‘Aanaarden’).

Vroege aardappelen mogen wat dichter bij elkaar dan late rassen (zie de plantafstanden in de tabel hieronder).

Na het maken van de gaten leg je de aardappelen voorzichtig en met de uitlopers naar boven gericht in de gaten (anders kunnen de zorgvuldig gekweekte scheuten weer afbreken of moeten de uitlopers van onder de aardappel erlangs groeien om bovengronds te komen), en vervolgens maken we het gat weer dicht met het kluitje dat we eerder uit de grond haalden.

POOTTABEL EN POOTAFSTAND

In bovenstaande tabel staat bij de plantafstand van late aardappelen 30 x 30 centimeter. Dit klopt niet en moet 60 x 60 centimeter zijn. Als je liever aardappelen wilt aanaarden kun je ze in de rij iets krapper zetten en afstand tussen 2 rijen juist wat groter maken, dus voor late aardappelen wordt het dan 45 x 65 centimeter.

AANAARDEN

Wij aarden zelf al zeker 15 jaar niet meer aan; het is veel werk en wij zelf hebben ondervonden dat als je aardappelen extra diep poot (ruim 15 centimeter) je niet meer aan hoeft te aarden omdat de aardappelen dan niet meer bovengronds komen. Dan heb ik het wel over vroege aardappelen, want dat is wat we eigenlijk vooral telen. Eén van de redenen om aan te aarden is dat je niet wilt dat aardappelen half boven de grond komen te liggen waardoor je groene aardappelen krijgt (die extra solanine bevatten). Bedenk daarbij dat de aardappelen die je wat dieper poot natuurlijk wel wat later boven de grond komen dan aardappelen die wat minder diep zijn gepoot. En aanaarden is voor latere aardappelrassen wel belangrijk. Dat heeft met de groeivorm te maken waarbij latere rassen meer aardappelen en dus ook boven elkaar maken.

Een andere belangrijke reden om wat minder diep te poten en dan vervolgens aan te aarden is natuurlijk het vocht; door minder diep te poten en dan aan te aarden is er minder kans op rotten in kletsnatte grond. In onze verhoogde bakken blijft het water al minder lang staan waardoor ook dat voor ons geen reden meer is om nog aan te aarden. Hetzelfde geldt voor zandgrond (dat blijft ook niet zo lang nat) maar als in je in een laag gelegen gebied op vette klei in de volle grond moestuiniert is het aanaarden zeker een goede oplossing om bijvoorbeeld waterrot te voorkomen.

Mocht je late aardappelen telen, of gewoon sowieso willen aanaarden of heb je de pootaardappelen per ongeluk te ondiep gepoot waardoor je wel zult moeten aanaarden: je aardt de planten het best aan kort na het boven komen van de planten, als ze maximaal 15 centimeter hoog zijn. Doe dit met een hak of ‘aanaarder’ (een soort V-vormig tuingereedschap). Als je dit een paar keer herhaalt ontstaan er ruggen. Er zijn trouwens nog wat meer voordelen van aanaarden:

• het regenwater wordt, zoals al gezegd, beter afgevoerd
• als je ze vlak voor een late nachtvorst aanaardt bescherm je de planten tegen die vorst
• ook al eerder vermeld: het voorkomt dat aardappelen bovengronds komen te liggen en groen worden, vooral bij late aardappelen belangrijk en die geven dan ook een grotere opbrengst doordat er meer aardappelen naast maar ook boven elkaar groeien
• de grond op de ruggen warmt wat sneller op
• je kunt wat makkelijker onkruid verwijderen zonder knollen te beschadigen

Probeer vooral zelf wat je het prettigst vindt; dieper poten en niet aanaarden, of wat minder diep poten en wel aanaarden. Als je aardappelen aan wilt aarden kun je ze, zoals eerder aangegeven, in de rij iets dichter op elkaar zetten en de rijafstand iets vergroten (zodat je tussen de rijen de grond op kunt hopen op de aardappelen).

VERZORGING

Aardappelen onderdrukken het onkruid goed als de planten eenmaal volwassen zijn, maar bij jonge planten moet je uiteraard nog wel wieden (als je een mulchlaag aanbrengt is er minder onkruid). Doe dit altijd ondiep en voorzichtig om geen ondergrondse wortels en aardappelen te beschadigen.

Uiteraard geef je water bij droogte. En verder zijn aardappelen makkelijk: je hoeft niets op te binden, rekken te gebruiken, uit te dunnen, etc., als ze goed kunnen groeien zorgen ze heel goed voor zichzelf en heb je er weinig werk aan. Uiteraard blijft controleren wel altijd belangrijk: houd de planten in de gaten en kijk goed naar schimmels, plagen als de coloradokever en wees natuurlijk altijd alert op de eerste mogelijke tekenen van Phytophthora.

OOGST

Om vroege aardappeltjes te kunnen oogsten kun je al met oogsten beginnen wanneer het blad nog groen is. Eigenlijk zijn de knollen dan nog niet rijp; ze zijn relatief klein en de schil beschadigt heel gemakkelijk (je hoeft ze niet te schillen, je borstelt ze onder de kraam schoon en kaal). Maar ze zijn wel heel erg lekker en meer dan de moete waard om er eens ‘een plant voor op te offeren’ 🙂 !

Voor de echte en definitieve oogst wacht je normaal gesproken tot het blad van de aardappelplanten is afgestorven. Zelf wachten we daar eigenlijk nooit op; we rooien een plant wanneer het aardappelblad geel wordt (de eerste tekenen van het afsterven). We rooien gewoon een aardappelplant wanneer we het idee hebben dat ze ongeveer wel goed moet zijn. In het ergste geval heb je maar een klein maaltje aardappelen (die wel erg lekker zijn) en laat je de rest van de planten gewoon nog een 2 of 3 weken zitten.

Als je lang wacht is het verschil tussen normaal afstervend blad en Phytophthora soms lastig te zien. Let goed op de bekende verzonken bruine plekken op bladeren en stelen, bij normaal afstervend aardappelblad is dat er niet.

Je rooit de aardappelen het makkelijkst met een aardappelriek of spitvork. Steek die op een ruime afstand van de plant in de grond want er willen nog wel eens wat aardappelen wat verder van de plant groeien en voor je het weet spies je zo’n mooi aardappel (op zich ook niet heel erg, we houden die aardappelen apart en eten ze als eerste op omdat ze door ‘de wond’ minder goed bewaren). Laat geen aardappelen (ook geen kleintjes) in de grond achter; eventueel achtergebleven knolletjes lopen na de winter vaak gewoon weer uit (vaak op een plek waar je niet wilt, ze brengen de vruchtwisseling in de war en in het slechtste geval kunnen ze ook nog worden aangetast door Phytophtora). Rooi de aardappelen bij voorkeur wanneer de grond nog wat vochtig is (dan zijn ze wat makkelijker te oogsten). De laatste late aardappelen moeten uiteraard voor de vorst worden gerooid.

Sporadisch zie je bij het opensnijden van een grote aardappel een wat verkleurde barst in het midden van de aardappel (foto hieronder). Het is geen ziekte maar een teken dat de aardappel tijdens de groei van de knollen te maken heeft gehad met grote verschillen in vochtigheid. Water geven bij droogte en een goede afwatering tijdens natte perioden zijn dus heel belangrijk. Vaak zie je dit fenomeen bij grotere aardappelen want die hebben meer ‘massa’ moeten maken. Je kunt deze aardappelen nog prima eten na het wegsnijden van het donkere gedeelte. Deze aardappelen zijn wel wat minder lang houdbaar; om die reden houden wij echt grote aardappelen apart en eten die in de eerste maand na het oogsten.

Heel belangrijk is het drogen en de plaats van opslag. Ik heb de aardappelen eens gezien bij iemand die ze na het rooien een dag of 4 in een plastic mand in de kas (en daar is het rond de 45 graden) had gezet; met een hoge luchtvochtigheid en niet kunnen ademen doordat ze op elkaar lagen in een verstikkende plastic mand, De aardappelen hadden van binnen zwarte plekken kregen. Buiten op de grond laten liggen kan ook niet; de aardappelen gaan dan ademen en worden binnen een paar dagen zacht en ook groen van het licht.

Wij wassen de geoogste aardappelen altijd (dat scheelt veel en vaak vieze handen bij het schillen in de winter). Dat hoeft natuurlijk niet, onze tuinbuurman wast ze nooit maar wrijft er bij de oogst voorzichtig de grofste stukjes klei vanaf. En op zandgrond zijn aardappelen wellicht ook minder vies, maar op onze vette klei zijn ze vaak behoorlijk gronderig/modderig en vinden we het prettig om ze een beetje schoon mee te nemen voor de bewaring.

Aardappelen wassen:

Aardappelen drogen: we spreiden ze uit over de terrastegels in de tuin. Op een droge dag zijn ze vaak na 2 of 3 uur droog genoeg.

En tot slot nemen ze we zo mee naar huis: gewassen, gedroogd op de warme tegels en daarna in open kratten zodat de lucht er doorheen kan. Wij sorteren ze altijd gelijk op ras. En we hebben ook altijd nog 2 emmers (1 met krieltjes en 1 met aardappelen met een plekje, slakkenvraat, verdacht van Phytophthora of gespiest, die moeten als eerste op.

Zodra we thuis zijn gaan de kratten de schuur in: koel en donker. Een kelderkast, garage, etc., is natuurlijk ook prima.

Mocht je geen tijd of vervoer hebben om de geoogste aardappelen gelijk mee naar huis te nemen, doe ze dan na het drogen in een open krat, dek de aardappelen af met het eigen lof (om ze donker te houden, dan worden ze niet groen), en zet ze in de schaduw, tot je gelegenheid hebt de aardappelen op te halen (liefst wel binnen 1 of 2 dagen).

Wij vinden het dus zelf handig en prettig om de aardappelen gelijk na het rooien te wassen en te drogen. Om de grond eraf te wassen, maar er is nog een reden: elke aardappel hebben we op deze manier even in onze handen en kunnen we controleren op plekjes, vreemde kleur, etc. en er dus eventueel gelijk tussenuit kunnen halen.

Phytophthora

Daar is het weer, het grote woord dat je hier al zo vaak las. Mijn vader noemde het ‘het kwaad’ en niet voor niets. Het is al honderden jaren oud. Het heeft bijvoorbeeld de hongersnood in Ierland in 1845 voor een groot deel veroorzaakt (waaraan uiteindelijk meer dan een miljoen mensen stierven). En nu, na al die eeuwen, krijgen veredelaars steeds meer succes met het ontwikkelen van min of meer resistente rassen. Een groot gewin, ook voor de hobbymoestuinder! Dat neemt niet weg dat je er altijd voor beducht moet zijn, voor je aardappelen en voor je tomaten. Om die reden schreef ik een aparte pagina over deze verwoestende pseudoschimmel: Phytophthora infestans (die moet ik nog wel nodig ook weer eens bijwerken). Je kunt op die pagina meer informatie vinden, en vooral foto’s van blad, stelen en planten wanneer ze zijn aangetast zodat je het in een vroeg stadium kunt herkennen.

BEWAREN

Zorg dat de aardappelen goed gedroogd zijn voor je ze weg zet. Zeker wanneer je een paar aardappelen met Phytophtora in je oogst had is het heel belangrijk je oogst nog een paar keer te controleren want aardappelen met Phytophthora kunnen gezonde aardappelen gemakkelijk aansteken. Vaak ruik je het dan al als je ruimte in komt waar de aardappelen staan opgeslagen; de geur van Phytophthora is heel herkenbaar (smerig), en als je die aangetaste aardappelen er niet zo snel mogelijk tussenuit haalt kan ze alsnog voor veel rotte aardappelen om haar heen zorgen. Wij controleren onze oogst altijd nog een paar weken lang elke week, daarna is de oogst wel ‘veilig’.

Ik krijg wel eens de vraag hoeveel opbrengst een aardappel geeft. Het is lastig om daar antwoord op te geven want dat hangt natuurlijk van heel veel factoren af, zoals het ras, de grondsoort, voeding, vocht, ziekten of plagen, aanaarden of niet, temperatuur, etc. Maar in het heel algemeen kun je stellen dat 1 pootaardappel ongeveer 750 gram aan consumptieaardappelen oplevert: soms nog geen pond en soms ruim meer dan een kilo, het is dus een gemiddelde. Twee kilo pootaardappelen kunnen dus in principe ongeveer 65 tot 70 kilo opbrengst geven. Voor ons is dat de laatste jaren meer dan genoeg voor een hele wintervoorraad.

Alleen de goed afgerijpte en droge aardappelen zijn geschikt om dicht op elkaar in kratten te bewaren, en dus op een donkere en droge plaats bij een temperatuur van het liefst 4 tot 8 graden Celsius.

Een aardappelknol leeft en ademt. Bij die ademhaling worden de reservestoffen in de aardappel verbrand tot koolzuurgas en water. Beneden de 4°C is die ‘ademhaling’ zeer gering, maar boven de 8°C wordt deze steeds groter. Het gevolg is het vormen van scheuten en het verschrompelen van de schil. De eetkwaliteit gaat hierdoor snel achteruit. Vandaar dat aardappelen (trouwens net als Dahlia’s, etc.) uitlopen als je ze binnenshuis legt. En daarom halen we altijd maar een klein deel van de aardappelen voor consumptie naar binnen, nooit een hele bak, want de warmte binnenshuis brengt ze heel snel tot leven.

Vorst en nattigheid is noodlottig voor de aardappelen in de opslag; het zorgt voor afsterven en rotten. Als het hier een paar graden vriest leggen we ter bescherming tegen de kou jute zakken op de kisten met aardappelen. Maar als het echt meer dan -5 wordt gaat het ook in de schuur vriezen en zullen we de aardappelen naar binnen moeten halen en de kratten op de koude maar vorstvrij zolder zetten, tot de vorstperiode voorbij is. We hebben ooit de gok genomen en een krat aardappelen in een periode met wat strengere vorst in de schuur laten staan: na de vorst, die duidelijk toch over die aardappelen was gegaan, waren de aardappelen nattig, glazig en werden zacht: niet lekker meer en we hebben ze weg moeten gooien (toch erg zonde van al dat werk in de lente en zomer van planten en oogsten tot water geven en wieden).

Vanaf januari/februari begint de kritieke periode voor de bewaaraardappelen; de knollen beginnen intensiever te ademen en scheuten te vormen. Controleer ze nu regelmatig, verwijder scheuten, en houd ze zo luchtig en koel en donker mogelijk. Wij eten vaak zelf zo rond half maart de laatste aardappelen van de oogst van de nazomer ervoor, en dan is het ook hoog tijd dat de laatste aardappelen op gaan want dan beginnen ze wat zacht te worden en wordt de eetkwaliteit snel slechter.

Tenslotte is het bewaren in het donker noodzakelijk omdat de knollen anders groen en oneetbaar worden. Er bestaan ook nog chemische kiemremmende middelen die vooral in de beroepsteelt gebruikt worden, maar ook voor de hobbytuinder te koop zijn (het wordt ook wel anti-spruitpoeder genoemd); ik heb echter geen idee wat het precies is en heb het zelf nog nooit gebruikt.

EXTRA VROEGE EN EXTRA LATE TEELT

In 2023 experimenteerde ik voor het eerst met een extra vroeg en een extra late teelt. Met heel leuk resultaat!! Ik pootte voor de extra vroege teelt eind januari wat aardappelen in potten en ook in een zak in de koude kas (maar het kan natuurlijk ook in de volle grond in de kas of in een tunnel of platte bak). Ik beschermde de planten wanneer er koude nachten werden voorspeld en uiteindelijk schoof ik de potten en zak in april naar buiten. Ik kon er begin juni heerlijke verse aardappeltjes van oogsten!

Voor de extra late teelt stekte ik aardappelen van de dan nog groeiende aardappelplanten buiten (bij gebrek aan pootaardappelen). Dat ging prima. Eigenlijk net zo makkelijk als het stekken van tomatendieven (en dat is niet verwonderlijk want ik noemde al eerder dat tomaten en aardappelen nauw aan elkaar verwant zijn). Ook de stekken plantte ik in potten en in een zak. Deze bleven buiten tot het eind september kouder werd en ik ze in de kas zette. Ik kon vervolgens in november weinig maar wel heel grote aardappelen oogsten. Bij deze teelt is het natuurlijk wel extra belangrijk om er een aardappelras voor te kiezen/gebruiken dat een goede resistentie tegen phytophthora heeft (omdat je ze in juli stekt en de stekken/planten dus juist in de maanden groeien dat phytophthora gemakkelijk toeslaat). Voor zowel de extra vroege als de extra late teelt gebruikte ik ook een vroeg/middelvroeg ras; met het idee dat een laat ras meer tijd nodig heeft en ik bij de vroege teelt juist extra vroeg lekkere aardappeltjes wil en bij de extra late teelt wilt oogsten voor het gaat vriezen.

Over die extra vroege en extra late teelt schreef ik in 2023 een aantal blogs met mijn overwegingen, ervaringen, etc., met foto’s van het poten, standplaats, oogsten, etc. Die blogs kun je hier vinden:

• Soms zit het mee (over de start, het vervolg en de oogst van de extra vroege aardappelen)
• Het vervolg (over het stekken van aardappelen voor de extra late teelt)
• Asjemenou (over de verzorging en oogst van de extra late aardappelen)

En dan nog iets: in 2024 ga ik eens proberen om aardappelen te zaaien. Dat is weer iets nieuws (voor hobbytuinders in ieder geval). Daar ben ik erg benieuwd naar!! En ik wil eindelijk ook eens aardappelen in een toren telen (door telkens een nieuwe laag op ‘indeterminate’ aardappelen aan te brengen zou er mogelijk een extra goede opbrengst kunnen zijn doordat er steeds boven elkaar nieuwe aardappelen worden gevormd. Daarover later in 2024 meer!

Tot slot nog 1 foto; mijn website heet niet voor niets ‘mooie moestuin’; dat heeft niets met mijn tuin te maken maar alles met het mooie en bijzondere dat er in een (moes)tuin valt te ontdekken en experimenteren. Je ziet hieronder een aardappelsalade (recept van Ottolenghi) met daarin 3 kleuren aardappelen (witgeel, roze en paars). Met doperwtjes van eigen tuin, en basilicum/pesto (ook uit eigen tuin). Alleen al voor die salade teel ik graag meerdere rassen/kleuren 🙂