Boerenkool

Eerst even dit, mocht je internationale informatie zoeken of bijvoorbeeld zaden van boerenkool in een niet-Nederlandstalige webwinkel:

• Synoniemen:      Krulkool
• Latijnse naam:   Brassica oleracea convar. acephala var. laciniata
• Engelse naam:   Borecole, Kale
• Duitse naam:     Grünkohl, Federkohl
• Franse naam:     Chou Frisé, Chou

Boerenkool behoort tot de bladkolen en is al eeuwen bekend. Het is voor een koolsoort een vrij gemakkelijke teelt; ze wordt niet snel ziek, is zeer winterhard, voedzaam en lekker. Ze is het meest bekend als stamppot boerenkool met worst, maar ondertussen wordt ze ook steeds vaker geroerbakt samen met kruiden, verwerkt in pasta, gebruikt in stoofschotels, etc.. Er wordt zelfs ‘pesto’ en ‘chips’ van gemaakt.

Haar enige probleem is (wat mij betreft) witte vlieg (zie daarover meer op deze pagina bij het kopje Oogst/ Bewaren.

Op de bovenste foto zie je het ras Winterbor, op de foto hieronder zie je het ras Redbor F1

PLANT

Een boerenkoolplant bestaat uit 1 dikke hoofdstam met daaraan afzonderlijke, grote, gekroesde bladeren. Je eet die bladeren, je kunt ze naar believen afknippen of -breken, wat je niet nodig hebt laat je aan de plant zitten tot je de volgende keer bladeren wilt oogsten.

Boerenkool behoort tot de kruisbloemenfamilie en ze is nauw verwant aan andere koolsoorten zoals bloemkool, broccoli, witte kool, rode kool en spruiten. De Latijnse naam van al deze kolen begint met Brassica oleracea. Dat is ook de reden waarom haar Latijnse naam zo lang is want elke kool krijgt daarachter nog een aanvulling van namen = informatie. Voor wie het leuk vindt om te weten: Brassica is de naam voor kool en oleracea betekent ‘eetbaar’,  ‘acephala’ in betekent ‘zonder hoofd’ en ‘laciniata’ betekent ‘diep ingesneden’. De Latijnse naam voor boerenkool betekent dus eigenlijk niets anders dan ‘diep ingesneden eetbare kool zonder hoofd’ 🙂 .

TEELTWIJZEN / RASSEN

De herfstrassen kunnen lichte tot matige vorst verdragen, de winterrassen kunnen matige tot strenge vorst verdragen (zelfs tot –15°C). Sterker nog, de smaak van boerenkool is het best wanneer er wat vorst is geweest (dan zet zetmeel zich om in suikers en wordt de boerenkool ‘zoeter’ en zachter van smaak). In de praktijk betekent dit dat je herfstrassen vooral in de laatste 2 maanden van het jaar oogst, en winterrassen vooral in de eerste 2 maanden van het nieuwe jaar.

Voorbeelden van bekende en bewezen goede rassen zijn:

• Westlandse herfst (herfstboerenkool)
• Westlandse Winter (winterboerenkool)
• Winterbor F1-hybride (bekend en betrouwbaar donkergroen winterras)
• Starbor F1-hybride (vergelijkbaar met Winterbor F1)
• Reflex F1-hybride (zeer winterhard winterras, oogstbaar tot en met februari)
• Dwarf Green Curled (een compact groeiend winterras)
• Redbor F1-hybride (een prachtige en lekkere boerenkool in een kleur die verandert van grijsgroen met lilapaars in de zomer naar dieppaars in de herfst en winter: de kleur wordt dus donkerder naarmate het kouder wordt. Na het koken wordt ze trouwens zeer donkergroen, het kookwater wordt paars).

Naast boerenkool zie je steeds vaker bladkoolsoorten die net buiten boerenkool (of dat wat wij boerenkool noemen) vallen. Een bekend voorbeeld is palmkool (Nero di Toscana of Cavolo Nero): zeer nauw verwant aan boerenkool. Haar Latijnse naam is Brassica oleracea var. palmifolia). Om die reden, maar ook omdat de teelt en groeiwijze iets anders is, heeft ze een eigen pagina gekregen: Palmkool. Maar je kunt de bladeren dus wel als een soort boerenkool oogsten en eten.

En hetzelfde geldt voor wat andere bladkoolsoorten en -rassen die ook vaak iets eerder kunnen worden gezaaid en geoogst maar waarvan je het blad dus op dezelfde manier oogst en eet als boerenkool. Voorbeelden zijn Russian Kale, Emerald Ice, Midnight Sun, etc.. Deze koolsoorten en -rassen worden in het Engels vaak simpelweg ‘kale’ genoemd (terwijl echte boerenkool borecole wordt genoemd). Ook de bladkoolsoorten die om welke reden dan ook net niet op deze pagina van de boerenkool tuin horen vind je op een apart pagina: Bladkool

Iets heel anders maar leuk om hier te vermelden is het boerenkoolspruitje, ze wordt ook wel ‘flowersprouts’ genoemd. Het is een F1-hybride-kruising tussen spruitjes en boerenkool en dat levert planten op die lijken op spruitplanten maar waarvan de ‘spruitjes’ niet vast en gesloten zijn maar open en met wat gefranjerd blad, als mini-boerenkooltjes in de bladoksels. Ze lijken in de smaak juist wat meer op boerenkool, hebben een mildere smaak. Ik heb er een eigen informatiepagina over geschreven: Boerenkoolspruitjes

ZAAIEN / PLANTEN

Zaai ergens tussen begin mei en eind juli en bedenk daarbij wat je zelf wilt; als je heel graag boerenkool eet en je eigenlijk in oktober al wel eens wat zou willen oogsten, zaai je vooral een herfstras en zaai je dat in mei. Maar als je eigenlijk pas boerenkool wilt oogsten/eten wanneer het echt winter is kun je overwegen om een winterras te zaaien en haar pas in juli te zaaien. Het voordeel van dit late zaaien is dat je haar dan als nateelt kunt behandelen en haar dus kunt zaaien en planten op de lege plaats na de oogst van bijvoorbeeld vroege bietjes, knoflook, doperwten of aardappelen). Bedenk wel dat kool behoorlijk wat voeding vraagt, je kunt voor de nateelt de al gebruikte grond het beste voor het planten wat extra voeding geven.

Of misschien beter nog: zaai wat vroege planten voor herfstteelt en wat planten van een laat winterras voor de oogst in de eerste maanden van het nieuwe jaar. Wanneer en welk ras je ook zaait; je kunt de zaailingen uitplanten wanneer ze groot genoeg is, op een zonnig plakje, maar in de halfschaduw groeit boerenkool ook prima.

ZAAITABEL / OOGST / PLANTAFSTAND:

STANDPLAATS / VERZORGING

Bijna alle koolsoorten zijn veelvraten en houden van veel voeding. Boerenkool kan met wat minder voeding ook nog wel een goede oogst geven. Na de basisbemesting met stalmest en/of compost in het voorjaar geven wij zelf een week of 2 voor het planten een ruime hoeveelheid samengestelde organische meststof voor de moestuin.

Zoals bij alle koolsoorten zijn jonge zaailingen erg gewild bij vogels; bescherm de jonge zaailingen door middel van een bouwwerkje en een niet te grofmazig net om te zorgen dat je zaailingen niet tot op de nerf worden opgevreten. Als de planten eenmaal een centimeter of 40-45 groot zijn kan het bouwwerk/net weg, dan is ze blijkbaar niet smakelijk genoeg meer voor vogels. Maar vertrouw er niet zo maar op, houd de jonge planten goed in de gaten. We zien zelf in sommige jaren nog wel dat (blijkbaar bij gebrek aan voedsel of lekkerder soorten) toch ook volwassen koolplanten nog worden opgevreten. De oplossing is simpel: zodra je ziet dat de koolplanten worden opgevreten gaat het gaaswerk terug over de planten.

Voor alle duidelijkheid: in een eventuele vruchtwisseling hoort boerenkool in het vak van de koolgewassen.

Boerenkool is gevoelig voor witte vlieg. Dat zijn heel kleine witte vliegjes die eitjes leggen op de onderkant van (onder andere) boerenkoolbladeren. Het is een lastig te bestrijden vliegje, want ze is zo klein dat een gemiddeld net te grofmazig is. Wij hebben ervaren dat de paarse boerenkool iets minder bevattelijk is voor witte vlieg. Maar helaas niet altijd en in elk jaar, het ene jaar hebben we meer last van witte vlieg dan het andere. En als er groene en paarse boerenkool naast elkaar staan zien we geen verschil en is de aantasting even erg. Maar als we alleen paarse boerenkool hebben staan zit er eigenlijk bijna elk jaar wel minder witte vlieg op dan bij de groene boerenkool bij tuinburen.

Bij een aantasting als op de foto hierboven schrikken we niet: het is een kwestie van blad goed schoonmaken/schrobben voor het snijden en koken. Maar er zijn jaren dat er bij het aanraken van het blad een complete wolk witte vliegjes opstijgt en dan vergaat ons de honger 🙂 . Ongetwijfeld bestaan er wel spuitmiddeltjes tegen witte vlieg maar daar heb ik geen verstand van want dat willen we zelf niet gebruiken.

Er zijn ook zeer fijnmazige netten te koop waar zelfs witte vlieg niet doorheen kan vliegen (wel prijzig maar sterk en gaat jaren mee). En zelf heb ik het idee dat laat gezaaide boerenkoolplanten minder last hebben van witte vlieg dan vroeg gezaaide boerenkool (maar dan weer niet elk jaar). En, misschien nog wel het belangrijkste: door niet veel dezelfde boerenkoolplanten naast elkaar te planten maar te verspreiden over de tuin maak je het witte vlieg minder makkelijk om massaal op de boerenkool af te komen. Door planten af te wisselen is er minder kans op ziekten en plagen. Tot slot: Tropaeolum (Oost-Indische kers) naast boerenkool trekt witte vlieg aan waardoor de kans groot is dat ze daarop aanvalt en de boerenkool met rust laat.

OOGST / BEWAREN

Waarom zou je boerenkool tegelijk oogsten? Misschien handig om alles in 1 keer in te vriezen. Maar laat haar anders vooral gewoon staan. Ze kan veel kou verdragen en de smaak is het lekkerst wanneer er wat vorst over de kool is gegaan. Wij oogsten gewoon vers wat we nodig hebben en laten de planten staan tot in het voorjaar (niet alleen om later weer van te oogsten maar we vinden het gekroesde blad zeker ook decoratief in de verder behoorlijk kale winter).

Stop eind februari met oogsten, de planten voelen dan het voorjaar komen, krijgen voorzichtig de neiging om door te schieten en het blad wordt dan wat bitter.

ZELF ZADEN OOGSTEN

Zoals bij andere koolsoorten is dit erg lastig in verband met het makkelijke kruisen van koolsoorten onderling. Ik heb het zelf dan ook nog nooit geprobeerd (op ons volkstuinencomplex waar altijd wel ergens in een tuin een doorgeschoten koolplant bloeit). Mocht je het willen proberen: uiteraard zijn F1-hybriden niet geschikt om zaden van te oogsten. Kies voor de teelt van zaden een paar gezonde planten waar je geen blad van oogst en wacht tot ze in het voorjaar doorschiet. Zet een stok bij want ze wordt dan vrij hoog, en oogst de zaden wanneer die zich in de (na)zomer na de mooie gele bloei ontwikkelen en rijpen.

Tot slot: kijk vooral nog even op deze pagina voor recepten met boerenkool (of andere groenten, fruit of kruiden).