Radicchio

Radicchio wordt ook wel cichorei genoemd, en soms ook wel roodlof. Het is een wat bittere groente die in Italië heel bekend is en daar ook vaak gebruikt wordt (vandaar ook de vaak Italiaanse benamingen van rassen).

De Latijnse naam van radicchio is Cichorium intybus var. foliosum. Hoe nauw familie ze is van witlof wordt duidelijk wanneer je ziet dat de Latijnse naam identiek is. En dat geldt vervolgens ook voor groenlof. Ze is trouwens ook familie van andijvie maar die staat met de Latijnse naam Cichorium endivia net iets verder van haar af dan witlof en groenlof. Het feit dat ze nauw aan elkaar verwant zijn kun je trouwens niet alleen proeven (ze hebben allemaal in mindere of meerdere mate die fris bittere smaak), maar ook zien wanneer de planten doorschieten en gaan bloeien. Alle soorten Cichorium bloeien dan met prachtige lilablauwe bloemen.

Ik las eens dat roodlof eigenlijk een soort rode groenlof is :-). En dat geldt ook voor witlof. Toch zijn er wel degelijk verschillen. En er zijn bijvoorbeeld 2 soorten cichorei: rassen die zachte (sla-achtige) licht bittere bladeren maken (en die lijken in smaak en structuur dan wellicht het meest op groenlof), en rassen die harde, knapperige en bittere kropjes maken (en die lijken dan van smaak en structuur juist wat meer op witlof).

In bijna alle gevallen zijn de bladeren of kropjes meer of minder gekleurd, vaak wit met rood, maar soms ook roze, of groen, geelgroen met rode vlekjes, etc. Zie vooral wat rassen op deze pagina. Op de foto bovenaan deze pagina zie je het ras Variegata di Casterfranco, het blad verkleurt van bijna effen groen in de zomer naar geelgroen tot zelfs bijna echt geel, en de rode vlekjes worden daarbij steeds feller van kleur.

Zelf vind ik de rassen die dikke en knapperige licht bittere blaadjes maken misschien wel het lekkerst: ze lijkt qua smaak veel op witlof maar dan met iets stuggere blaadjes. We eten ze vooral in gemengde salades en dan is ze erg lekker in combinatie met bijvoorbeeld andere soorten sla, sinaasappelpartjes of appelblokjes en een lekkere dressing. Door de stevige structuur is ze ook zeer geschikt om te grillen.

De rassen met zachtere blaadjes lijken qua structuur wel iets op die van extra bittere andijvie en groenlof, en daarom vinden we die rassen juist extra lekker in bijvoorbeeld een stamppotje rauwe radicchio :-)).

PLANT / TEELTWIJZEN

Zoals gezegd zijn er 2 types:

• Loftype: deze planten/rassen maken in de late herfst, winter of het vroege voorjaar knapperige bittere vaste kropjes
• Slatype: deze planten/rassen maken in de late herfst en winter kropjes die qua structuur meer naar groenlof neigen. Deze rassen kunnen door het zachtere blad vaak iets minder goed tegen kou en oogst je daarom meestal voor er matige tot strenge vorst komt (enkele graden vorst kunnen ze zeker wel verdragen).

De rode kleur ontwikkelt zich pas bij koelere temperaturen; wanneer de dagen misschien nog redelijk warm zijn maar de nachten al flink kouder worden. Maar dat is niet de enige reden waarom je radicchio vooral rond de maand juli zaait: ze is een groente die daglengtegevoelig is (net als groenlof en witlof en in iets mindere mate andijvie). Als je haar in het voorjaar zou zaaien is de kans heel groot dat ze al in de vroege zomer door zou schieten. Het voordeel is dus dat in juli gezaaide planten niet doorschieten maar ook dat de bladkleur in de loop van de herfst prachtig verkleurt.

Deze radicchio van het ras Variegata di Castelfranco is in de zomer nog groen, wordt in september/oktober lichter van kleur en krijgt roodachtige spikkels:

In december ziet deze plant er vervolgens zo uit:

Ze wordt dus steeds lichter van kleur, bijna geelgroen met roze en rood, en ze krijgt steeds meer ‘krop’ (het binnenste van het kropje is nog lichter van kleur, knapperiger en milder van smaak).

De plantafstand van cichorei hangt af van het type en ras; lees vooral de aanwijzingen op de verpakking, gemiddeld kun je een afstand van ongeveer 25 x 30 centimeter aanhouden.

Cichorei kan goed tegen kou, ze kan zelfs wat vorst verdragen (afhankelijk van het ras en de omstandigheden). En dat is erg handig want de rassen van het slatype oogst je in de herfst of vroege winter, maar de rassen van het loftype hebben vaak niet genoeg tijd om een kropje te maken en doen dat in of na de winter: de buitenste bladeren sterft daarbij in de winter af (bij vorst is het wel handig om de planten dan wat te beschermen) en in de late winter/vroege voorjaar wordt een vast en knapperig, felgekleurd kropje gevormd.

Er zijn trouwens rassen die je ook als witlof kunt behandelen: je oogst de wortels dan in de late herfst, laat ze even afsterven/drogen, en vervolgens ’trek’ je er op een donkere koele plaats (bij voorkeur rond de 12 tot 15 graden) witlof van die in plaats van gele bladrandjes juiste rode bladrandjes hebben. Deze kropjes zijn vaak wel wat kleiner dan die van witlof (is mijn ervaring), maar wel erg leuk als afwisseling, en lekker fris, knapperig en lichtbitter.

Overigens moet ik ook nog even melden dat het niet altijd meer zo duidelijk is welk ras van welk type je wanneer kunt oogsten; mijn ervaring is dat door de steeds vaker voorkomende milde winters het blad van loftype cichorei niet meer zo snel afsterft en soms al ergens in de winter geoogst kan worden, en dat cichorei van het slatype niet alleen in de later herfst wordt geoogst maar als het nog niet echt flink heeft gevroren nog tot ver in de winter kan blijven staan. Alles hangt af van de omstandigheden en daarbij is niet alleen de temperatuur belangrijk maar bijvoorbeeld ook de hoeveelheid regen, de grondsoort, etc. De laatste jaren telen we radicchio met succes in verhoogde bakken (waarin de grond veel minder lang nat blijft dan onze volle kleigrond). Vergeet ook niet dat ze een geweldige plant voor de teelt onder glas is: in een kas, tunneltje of platte bak is de kans op overleven een stuk groter dan buiten, en kun je radicchio vaak tot wel in maart of april oogsten.

OPKWEEK

Omdat radicchio in het voorjaar met steeds langer wordende dagen snel doorschiet en haar mooie kleur pas in de herfst krijgt zaai je haar bij voorkeur na de langste dag (21 juni). Nieuwe rassen (vaak F1-hybriden) zijn soms beter bestand tegen doorschieten en kunnen al wat eerder worden gezaaid; let bij de aanschaf van een ras/zaden vooral in de beschrijving op de termen vroegheid en doorschieten.

Voor de meeste rassen geldt: zaai tussen eind juni en eind juli. Je kunt ze ter plaatse in rijen zaaien die je later uitdunt. Maar je kunt ze ook voorzaaien in potjes en dat vinden wij zelf altijd prettiger (want zo heb ik wat meer controle op het kiemen, het aantal zaailingen en hoef ik niet uit te dunnen maar kan ik de zaailingen gelijk op de juiste afstand uitplanten. Bedenk wel dat voorzaaien eventueel voor groeistoornissen kunnen zorgen als de zaailingen niet constant voldoende vocht en voeding krijgen. Daarom zaai ik ze voor in een tray met ruime vakjes, in potgrond en plant ik de zaailingen uit wanneer ze een centimeter of 3 groot zijn (ik wacht dus niet te lang na het kiemen). De laatste paar jaar heb ik ook wat geëxperimenteerd met het eind juli of begin augustus zaaien en de zaailingen in 9-centimeter potjes houden tot in september de eerste plekken in de kas leegkomen en ze daarin uitgeplant kunnen worden. Dat gaat eigenlijk ook best heel goed, een beetje afhankelijk van het ras (ik kocht ook wel wat zaden in bijvoorbeeld Italië en die rassen kunnen net wat minder kou verdragen).

RASSEN

• Variegata del Castelfranco (mooi geelgroen/wit/rood van kleur)
• Rossa di Treviso (rood/wit van kleur)
• Fiero F1 hybride (rood-wit)
• Rossa di Chioggia (rood-wit)
• Palla Rossa (rood)
• Rosa Mantovana (groen met oudroze)
• Amaranta (rood-wit)
• Grumolo Verde (groen)

In sommige webshops kun je ook mengsels kopen: erg leuk omdat er meerdere bijzondere kleuren en vormen in zitten. Mijn ervaring is dat, als je zaden van 1 ras koopt, er in de herfst en winter trouwens ook altijd nog wel kleine verschillen in groei en kleurnuances zijn.

BODEM / BEMESTING

Radicchio heeft niet veel voeding nodig. Ze groeit goed op een luchtige bodem die niet te zuur is. Zelf voegen we wat compost aan de grond toe (je kunt dat erdoorheen werken of onderspitten, zelf leggen we de laatste jaren vooral op de grond en laten de wormen en andere organismen de rest doen). We geven een paar dagen voor het uitplanten van de zaailingen wat samengestelde organische moestuinvoeding (vooral omdat radicchio als nateelt wordt gezaaid en er dus al eerder groenten in dat vak stonden die de voeding die we in het voorjaar gaven hebben opgebruikt). En als we radicchio zaaien om er later rode witlofjes van te trekken geven we eind augustus of begin september nog wat kali voor de ontwikkeling van wat dikkere wortels.

Aangezien radicchio in juli wordt gezaaid is ze heel geschikt als nateelt na bijvoorbeeld vroege aardappelen, worteltjes, bietjes, uien, etc. In een eventuele vruchtwisseling (van 1 op 4 jaar) moet je ook rekening houden met haar familieleden: groenlof, witlof en andijvie. Radicchio behoort tot de bladgewassen.

Als je haar toch liever in het voorjaar zaait geef haar dan een plekje in de halfschaduw in vochtige grond (zodat de kans op doorschieten zo klein mogelijk is). Als je haar in de zomer zaait geef je haar juist een plekje in de volle zon; daar heeft ze profijt van zodra de dagen in de herfst korter en kouder worden.

ZAAITABEL

TEELTZORGEN

Omdat je radicchio in juli = de warmste en soms droge dagen zaait, zul je extra op moeten letten dat de zaailingen voldoende water krijgen. Ze groeit graag ‘gestaag’: warmte en droogte kunnen voor groeistoornissen en doorschieten zorgen. Dus zorg voor een plekje in luchtige maar vochtvasthoudende grond en geef water bij droogte.

De slatypes hebben geen extra teeltzorgen, naast gebruikelijke wieden en water geven oogst je de kropjes als ze groot genoeg zijn, in de herfst of soms zelfs winter.

Bij de loftypes zul je moeten kiezen hoe je de kropjes wilt gaan oogsten. Als je de planten gewoon op het land wilt laten staan zullen de planten in de winter (afhankelijk van het weer/de temperatuur) bovengronds grotendeels afsterven. Bij vorst kun je de bovengrondse en ondergrondse plantdelen beschermen met bijvoorbeeld wat stro of herfstbladeren.

Als je de wortels wilt ’trekken’ (zoals witlof), dan zul je de planten in de late herfst moeten rooien en ongeveer 2 weken laten afsterven. Vervolgens kun je dan het blad zo’n 3 centimeter boven de wortels afsnijden en de wortels daarna in huis of schuur (op een zeer donkere plaats bij 12 tot 15 graden) ‘intafelen’ en ’trekken’, zoals je dat ook met witlof doet. Kijk voor tips vooral op de pagina van Witlof

OOGST / BEWAREN

De slatypes oogst je in de herfst zo kort mogelijk voor de bereiding; als bladgroente verlept ze vrij snel en is ze niet heel lang houdbaar (maximaal enkele dagen in een koele schuur of in de koelkast. De loftypes oogst je in de winter of vroege lente als ze zijn uitgelopen met een knapperig kropje: door de opeengepakte dikkere bladeren zijn ze wat langer houdbaar dan het slatype (tot ongeveer 1 week in de groentelade van de koelkast of in een koude schuur of garage). Maar beide zijn natuurlijk altijd direct na de oogst het lekkerst.

ZAADTEELT

Zelf zaden oogsten van radicchio is lastig: ze kruist heel gemakkelijk met andijvie, witlof en groenlof en ook met de in de natuur voorkomende wilde cichorei. Bovendien heb je meerdere planten nodig die tegelijkertijd bloeien want ze heeft een tweede plant nodig om bevrucht te kunnen worden. Ik heb het daarom zelf nog nooit geprobeerd (en ook omdat radicchiozaden relatief goedkoop zijn en er meestal meer dan 1000 zaden in een zakje zitten).

Als je het toch eens wilt proberen: zaai haar dan juist vroeg in het voorjaar zodat ze in de vroege zomer al doorschiet. Plant meerdere planten bij elkaar en zorg dat er geen doorgeschoten en bloeiende andijvie, groenlof, witlof of wilde cichorei in de buurt staat. Vervolgens maakt ze grote woeste planten. Het met de hand oogsten van de zaden is niet gemakkelijk omdat de zaden (net als bij andijvie) heel diep in de bloembodem zitten en die nogal scherp is. Ik heb geen ervaring met het oogsten van radicchiozaden maar heb het wel één keer met andijvie geprobeerd en dat was een heel gedoe en vrij pijnlijk. De zaden zijn in de herfst rijp om te oogsten en na het oogsten en drogen zijn ze nog ongeveer 4 jaar kiemkrachtig.