Prei

Prei is eigenlijk tweejarig; we oogsten haar alleen al in het eerste jaar. Als we dat niet zouden doen zou ze het voorjaar gaan bloeien. Zo heel af en toe schiet ze in haar eerste jaar al wel eens door; altijd als gevolg van een buitengewone temperatuurswisseling (na een warm voorjaar plotseling een flinke koudeperiode en dan weer zeer warm bijvoorbeeld). Dit is uiteraard ook wel wat rasafhankelijk – het ene ras is wat gevoeliger voor doorschieten dan het andere ras.

Het lekkerste gedeelte van prei is het witte gedeelte, het bestaat uit opeengepakte bladeren die wit blijven omdat dat gedeelte onder de grond groeide.

Prei is dus een bladgroente (met de bijbehorende flinke bemestingsbehoefte), en zoals wel eens wordt aangenomen geen wortelgewas. Die verwarring komt waarschijnlijk omdat prei natuurlijk wel familie is van de ui en sjalot en knoflook maar geen bolgewas is (een ui heeft ook duidelijk minder en een andere bemesting nodig – een ui heeft wat extra kali nodig voor de ontwikkeling van de bol, prei heeft extra stikstof nodig voor de opeengepakte bladeren).

 

TEELTWIJZEN / RASSEN

Er zijn 2 groepen. Zorg altijd dat je bij je keuze uit catalogi het juiste ras voor de juiste teelt gebruikt:

zomer- en vroege herfstteelt:

Deze prei is niet zo goed winterhard als winterprei, hoewel ze zeker wel wat vorst kan verdragen hoor. Het blad is grijsgroen, ze groeit snel bij warme temperaturen.

Onze favorieten: type Zwitserse Reuzen als Evita en Jolant. Deze prei oogsten we de hele herfst vers wanneer we één of meer preien nodig hebben voor een recept. de planten  die eind november dan nog in de tuin staan halen we eruit en vriezen we rauw in ringetjes gesneden in (die kun je niet meer bakken maar nog prima voor soepen, salades, bouillon, stoofschotels gebruiken). Ondertussen staan dan de winterpreien nog in de tuin om per stuk vers te oogsten voor bakken, roerbak, nasi, etc..

late herfst- en winterteelt:

Deze prei groeit dus langzamer, heeft ook een wat meer gedrongen uiterlijk (korter, steviger), groeit beter bij lagere temperaturen, kan zeer goed tegen vorst. Onze favorieten: Blauwgroene Winter, Winterreuzen, Porifine. Van deze prei oogsten we niets voor de vriezer want deze prei kan tot en met maart in de tuin blijven staan. We oogsten ervan wanneer we willen. In april (ook afhankelijk van het ras en het weer) zal de prei door gaan schieten, dan zorgen we dan ze op is (of we vriezen de laatste preien alsnog in).

 

BODEM / BEMESTING

Prei houdt van een rijke bodem: vochthoudend maar toch luchtig en een goede structuur. Ze heeft veel voeding nodig, vooral stikstof (voor bladgroei), maar pas op met overbemesten. Naast de algemene voorbereiding van het onderspitten van oude stalmest geven we een week of 3 voor het planten wat bloedmeel of een andere stikstofrijke organische meststof.

 

ZAAITABEL

 

STANDPLAATS

Pas op met de vruchtwisseling; de verwarring is bovenaan ook al genoemd: prei heeft veel stikstof nodig en staat daarom op het veld van de bladgewassen, maar ze blijft wel familie van de ui, knoflook en sjalot. Teel geen prei voor of na uien (of sjalot of knoflook). Houd een vruchtwisseling van 1 op 4 jaar aan. En bedenk dat prei zoveel voeding gebruikt dat ze de grond behoorlijk ‘arm’ achter laat: bemest dus voldoende bij of teel het jaar erop bijvoorbeeld bonen of worteltjes (die houden van goede structuur maar hebben niet veel voedingsstoffen nodig).

 

ZAAIEN

Je kunt preizaden 24 uur in warm water voorweken voor een snellere kieming. Bedenk dat de groei langzaam gaat en dat de zaailingen tot in mei in de pot, bak of volle grond zullen staan. Goed nat houden, dan kiemen de zaden binnen ongeveer 3 weken, (afhankelijk van de temperatuur).

Eigenlijk zaai je zomerprei wat eerder dan winterprei, maar vaak zaai ik ze allebei tegelijkertijd, in februari (anders vergeet ik de winterprei nog wel eens te zaaien 🙂 . Het gaat prima, je ziet dat de winterprei wel langzamer groeit dan de zomerprei en dus ook een paar weken later naar hun definitieve bestemming kunnen.

Er zijn ook mensen die prei in februari binnenshuis in tray’s zaaien. Gaat ook prima, kiemt ook sneller, maar je ziet wel vaak een groeistilstand als de zaailingen dan van het warme huis naar de koude buiten moeten. Bovendien zie je ook dan nog wel eens dat zaailingen heel dun en lang worden, soms zelfs wel omvallen. Prei kan heel goed tegen kou, het is echt het beste om ze onder koud glas of gewoon buiten te zaaien (of binnen te laten kiemen maar dan ook direct na het kiemen afharden en naar buiten).

Op de foto’s zie je hoe ik vaak prei zaai; soms zaai ik ze in een bak (de potgrond zorgt voor een goede groei in het beginstadium) en plant later de hele bak met preizaailingen, voorzichtig eruit halen en de hele kluit in een gat in de grond zetten. Maar ik zaai ook wel eens op een klein stukje grond in de kas, scheelt overplanten. Maar er zijn dus veel meer manieren, er zijn mensen die zweren bij gelijk buiten in de volle grond zaaien en mensen die zaailing voor zaailing in een tray zaaien.

Voor het voorzaaien in een bak: ik gebruik dan een mengsel van 4/5e deel potgrond en 1/5e deel brekerzand en/of vermiculiet. Dat mengsel verdeel ik tot de rand in een hoge plastic bak (uiteraard heb ik onderin gaatjes gemaakt voor de afwatering). Preizaden zaaien, afdekken met een laagje grond/zandmengsel, water geven en in de kas houden tot de zaden kiemen. Of eventueel de eerste tijd binnenshuis maar dan wel zo koel en licht mogelijk.

Na het kiemen van de zaden blijven de zaailingen hier ruim een maand in staan, regelmatig water geven, onkruidjes eruit vissen, etc. Er zit voldoende voeding in de potgrond om de zaailingen hiermee te voeden tot ze zo groot zijn als op deze foto:

 

Dan haal ik voorzichtig (het is dan ondertussen april) het hele stuk grond met ondertussen heel veel wortels uit de bak en dat graaf ik in een gat ergens in de tuin. Daar mogen de zaailingen dan wennen aan de koudere, volle grond en daar kunnen ze met behulp van de buitengrond en de voeding die daar in zit en met regen nog best een stukje doorgroeien, soms wel tot dubbele dikte.

Op de foto zie je de zaailingen in de volle grond, een flinke bos, voor het mooi iets te dicht op elkaar gezaaid.

 

En hoe je hier ook wilt komen, dat is voor iedereen afhankelijk (en afhankelijk van het feit of je een plaats onder koud glas hebt), direct in de volle grond zaaien, voorzaaien in tray’s, voorzaaien in een bak, binnen, buiten, onder glas – allemaal goed – maar dit is wat je uiteindelijk wilt hebben. Want van hieruit is het vervolg hetzelfde; het uitplanten van prei op hun definitieve plaats (en je zaait dus nooit prei direct ter plaatse, ze zou te hoog staan en weinig tot geen witte schacht krijgen).

Zn zo rond half mei haal ik dan met een riek de hele kluit uit de grond en zet die rechtop in een grote emmer water. Dat klinkt niet prettig voor de zaailingen, en het klinkt ook omslachtig, maar zo gaat het echt prima. Zelfs op onze vette klei laten de zaailingen gemakkelijk los van de grond en van elkaar.

Op de foto zie je de zaailingen in een bak water. Ik houd de zaailingen vast en spoel die voorzichtig in het water tot de worteltjes allemaal vrij zijn en schoon en wit.

Op de volgende foto zie je zaailingen zoals er dan uitzien, mooie witte, gezonde worteltjes, alle preizaailingen los van elkaar.

Vervolgens knip ik het bovenste deel van de prei af (dat bevordert de groei van het hart en blad) en dan zoek ik uit al die zaailingen (die er dan uitzien als een soort mini-stengeluitjes) de dikste en gezondste zaailingen uit om uit te poten.

 

PLANTEN

Prei plant je niet, je stopt ze in een gat 🙂

In mei of in juni (winterprei kan ook nog prima in juli) zijn de zaailingen dus eindelijk bijna op potlooddikte, dan mogen ze uitgezet worden.

Wij gebruiken er een afgebroken steel van een oude spade voor en maken zo gaten in de grond van ongeveer 16-20 centimeter diep (de harten van de zaailingen moeten nog net boven de grond uitkomen) en ongeveer 5 centimeter breed. De gaten het liefst iets van 15 centimeter uit elkaar zodat elke prei nog breeduit kan groeien.

Steek de preizaailingen in de gaten, 1 per gat (uiteraard :-)). Niet aandrukken of dichtmaken, maar wel gelijk even water in de openstaande gaten met planten gieten. En dat is het. Na verloop van tijd zal de prei zelf het gat vullen en door regen, etc. zal de aarde om de prei sluiten. Zie foto’s. Voor de pootstok zie je de nieuw geplante winterpreien. Je ziet dat ze slechts een klein stukje boven de grond uitsteken (hoe meer prei onder de grond, des te langer zal het – lekkerste – witte deel van de prei worden). Je ziet achter de pootstok ook nog wat preien staan, dat zijn de zomerpreien die een week of 3-4 eerder zijn gezet. Je kunt zien dat het blad heel snel is aangegroeid, je kunt zelfs ook nog zien dat nog steeds niet het hele plantgat is opgevuld, het ‘slibt dicht’ maar dat duurt dus best een paar weken. En je kunt zien dat wel altijd een klein stukje blad boven het gat uitsteekt.

Het liefst wil je waarschijnlijk dus lange witte schachten (omdat die zacht van structuur en sterk van smaak zijn), daarom plant je zo diep mogelijk (maar een deel van het blad van de zaailingen dus altijd boven de grond). Vervolgens kun je, als je dat wilt, dan ook nog gaan aanaarden, je brengt dan tijdens de groei steeds meer aarde langs de schacht zodat deze zonder de invloed van licht niet meer groen kleurt maar wit blijft. Zelf doen we dat eigenlijk nooit meer, onze prei staat zo diep in de grond dat de schachten toch genoeg wit bevatten, en heel eerlijk gezegd is het groen wat stugger (kwestie van wat buitenblad weghalen en wat fijner snijden) maar net zo lekker en wij vinden de afwisseling van wit en groen in een gerecht altijd wel een mooi gezicht.

 

TEELTZORGEN

Naast de algemene teeltzorgen als wieden en water geven bij droogte zijn er weinig teeltzorgen. Zorg dat de grond “open” en luchtig blijft door bijvoorbeeld af en toe met een schrepel of cultivator de grond open te trekken.

 

In het voorjaar van 2019 werden onze uien en sjalotten getroffen door een voor ons nieuwe plaag: de preimineervlieg. De symptomen zijn krullerig en omvallend maar wel groen blad en larven in de uien (die zich dan ook niet ontwikkelen). Deze preimineervlieg tast in het voorjaar uien en sjalotten aan, maar in het najaar (tussen september en eind november) juist vaak de preiplanten. Ik heb er eens een blog over geschreven, en mocht je het herkennen, lees dan vooral ook de reacties onder het blog want daar worden ook nog wat tips van andere lezers gegeven m.b.t. voorkoming/bestrijding: Preimineervlieg

 

OOGST / BEWAREN

Als je de prei wilt eten gebruik je de spitvork (bij gebrek daaraan dan maar een riek of spa). Duw die diep in de grond, een stukje naast de prei en licht de grond op. je kunt nu een prei redelijk gemakkelijk uit de grond trekken. Spoel ze af en knip de worteltjes onderaan af. Je kunt de prei dan best nog een paar dagen bewaren. Maar vers is altijd het lekkerst dus oogst ze vooral zo kort mogelijk voor het eten.

Het kan handig zijn om meer prei te oogsten (i.v.m. ruimtegebrek of omdat het seizoen bijna voorbij is). Zelf was ik de prei dan, snijd ze in dunne ringen en vries ze rauw in. Niet meer geschikt voor echt roerbakken, maar voor ovenschotels, in soep, saus, stoofschotels is ze nog prima te eten. Niet laten ontdooien maar bevroren in een hete pan doen.

Ze geeft alleen wel wat geur af in de vriezer; verpak haar in dubbele zakjes of leg de zakjes in ieder geval niet naast bijvoorbeeld zoete etenswaren.

Zoals al eerder gezegd: wij hebben dus altijd 2 preisoorten staan: de helft zomerprei en de helft winterprei. De zomerprei oogsten we in de zomer wanneer we het willen eten en aan het einde van de zomer oogst ik de rest en vries die in porties in. Dan staat de winterprei nog te groeien. Maak ik bijvoorbeeld erwtensoep; dan pak ik een zakje ingevroren preiringen. Eten we nasi of roerbak met groenten; dan haal ik een verse winterprei van de tuin. En zo zijn beide preisoorten aan het einde van de winter wel op.

 

ZAADTEELT

Prei is een kruisbestuiver, teel voor zaadteelt dus één ras. Ze kruist niet met uien of andere Alliumspecies. Laat enkele planten na de winter staan. Ze bloeit dan in de vroege zomer met grote witte bollen, de zaden rijpen in de nazomer. Wanneer de zaden zwart en hard zijn en open en bloot liggen in de hoesjes snijd je de bol met een stukje stengel af en laat deze drogen tot de zaden makkelijk te verwijderen zijn. Nadrogen. Bedenk dat preizaden slechts 1 tot 2 jaar kiemkrachtig zijn (zoals ook veel andere Alliumsoorten).