Framboos

De Latijnse naam voor een frambozenplant is Rubus idaeus. Ze is familie van de roos (zoals je aan de stekels kunt voelen, al zijn de stekels van de meeste frambozenrassen niet zo groot en scherp als die van een roos). De framboos is ook nauw verwant aan een braam. Je kunt zelfs bramen met frambozen kruisen; dat heeft een aantal braamhybriden opgeleverd zoals de tayberry, loganberry en boysonberry. Deze braamhybriden worden ook wel braambozen genoemd, en dat klinkt beter want dat maakt gelijk duidelijk dat ze een kruising tussen die twee is. Ik heb wat meer geschreven over de braambozen en dat kun je lezen op de pagina van de Bramen (vooral omdat de verzorging van braambozen meer op die van bramen dan op die van frambozen lijkt).

De framboos is een winterharde vaste houtige plant. Ze bloeit en zet vrucht op nieuw hout; als er vruchten zijn geweest sterven de stengels af en komen er weer nieuwe stengels uit de grond. Dat zou het snoeien dus heel gemakkelijk kunnen maken ware het niet dat er zomerframbozen en herfstframbozen bestaan en dat maakt het snoeien wellicht iets ingewikkelder. Bovendien zijn er doordragende rassen gekweekt die op het oude hout ook nog een kleine tweede oogst kunnen geven. Lees daarover meer hieronder.

De meeste mensen kennen alleen de rozerode framboos en dat is jammer want de gele framboos is ook erg lekker en bijzonder. Er wordt wel gezegd dat de gele rassen het zuurtje missen en juist wat zoeter zijn dan de rozerode frambozen. Daarom zijn de verse gele frambozen erg lekker voor directe consumptie maar wat minder geschikt voor de inmaak (rozerode hebben in inmaak een wat intensere smaak, juist mede door dat zuurtje dat ze hebben). Gele rassen zou je zelden of nooit in winkels zien omdat ze vrij snel licht verkleuren (zoals rozerode frambozen een tint donkerder worden, worden gele frambozen dat ook en okergele frambozen zien er blijkbaar niet smakelijk uit 🙂 . Wij hebben zowel rozerode als frambozen en wij vinden ze allebei even lekker, er is wel wat smaakverschil, maar tussen rozerode rassen onderling is er ook smaakverschil.

Frambozen zijn eenhuizig. Dat betekent dat als je slechts één struik in de tuin hebt staan je frambozen kunt oogsten. De struik kan zich met hulp van insecten zelf bestuiven, elk bloempje bevat mannelijke meeldraden en een vrouwelijke stamper. De bloei valt in het voorjaar maar bij herbloeiers en herfstframbozen dus ook nog later. De oogst van zomerframbozen valt rond de maand juli. De oogst van herfstframbozen valt ergens tussen augustus en ongeveer oktober (afhankelijk van het ras en de omstandigheden).

BODEM / BEMESTING

Frambozen hebben op onze natte, vette, kalkrijke klei wat meer aandacht nodig. Ook in de tuinen om ons heen zien we dat het wat frambozen betreft een beetje behelpen is. Frambozen houden namelijk van een lichtzure grond (Ph maximaal 6,5 maar liever wat lager), die ook nog humeus moet zijn, vochtvasthoudend (omdat ze oppervlakkig wortelt) maar ook goed vochtdoorlatend (omdat frambozen gevoelig zijn voor wortelrot). Te kalkrijke grond geeft ijzergebrek/chlorose en meer kans op ziekten.

Frambozen staan het liefst zonnig, maar in halfschaduw groeien ze ook nog redelijk goed. Wij hebben de frambozen hier een mooi plekje gegeven: voor de kas, vol in de zon, en daar is het ook iets minder nat (omdat het daar iets hoger is). We hebben er wat turf en compost door de grond gewerkt en de frambozen hebben het daar prima naar hun zin.

Onderschat de groeikracht van frambozen niet! En sommige rassen hebben nog meer groeikracht dan andere. Hier hebben we wel eens een overbuurman gehad die frambozen langs zijn tuin plantte, als een soort eetbare afscheiding. Het jaar erop kwamen de stekelige uitlopers aan de andere kant onder het pad vandaan, de uitlopers kunnen gemakkelijk 50 maar zelfs ook wel 75-85 centimeter van de plant vandaan boven komen. En van de planten die je hierboven op de foto ziet zijn er binnen één enkel jaar al wat uitlopers in de kas die je erachter ziet opgekomen.

Zorg vooral dat je de uitlopers dichtbij de plant houdt en de rest regelmatig weghaalt. En houd rekening met dit feit wanneer je frambozen plant, zorg voor een plekje waar de planten niet alleen mogen groeien maar ook waar je ongewenste uitlopers makkelijk weg kunt halen.

PLANTEN / RASSEN

Van 2 of 3 planten haal je zeker al een leuke opbrengst (gemiddeld zo’n 0,5 tot 1 kilogram per strekkende meter). Mocht je meerdere
struiken willen zetten, dan kan het handig en leuk zijn meerdere rassen te kiezen, zoals rode en gele frambozen, maar vooral ook zomer- en herfstframbozen; zo heb je een leuke diversiteit en vooral ook een lang oogstseizoen. Frambozen kunnen zo ongeveer 10 jaar lang blijven staan en een prima opbrengst geven (uiteraard mits gezond en op een goede standplaats).

Mocht je na een jaar of tien aan nieuwe frambozen toe zijn, plant die  nieuwe frambozen dan vervolgens wel op een andere plaats; in de bodem kunnen ziekten en schimmels overleven en de nieuwe aanplant aantasten. Daartoe behoren trouwens ook de bramen en braambozen; beiden nauw familie van de framboos en soms vatbaar voor dezelfde ziekten: oftewel; plant geen framboos waar kort daarvoor een braam of braamboos heeft gestaan, en andersom.

Het verschil tussen zomer- en herfstframbozen:

Zomerframbozen: eenmaal dragend: zij geven de oogst aan één jaar oude stengels. Die stengels schieten na de oogst uit de grond (dus in de late zomer/herfst). De bloei valt in het voorjaar en de oogst valt rond juli (iets eerder of later kan ook, afhankelijk van het ras).

Zomerframbozen: doordragers: deze planten kunnen nog een 2e kleine oogst geven op zijtakken van het al gedragen hout. Het nadeel van het laten staan van doordragende frambozen kan zijn dat ze dan iets gevoeliger worden voor ziekten, om die reden zijn de meeste doordragende rassen extra gezonde en resistente rassen, maar het is wel iets om bij de aankoop van frambozenrassen over na te denken, let bij de beschrijving op die eigenschappen en/of vraag het aan de kweker.

Herfstframbozen: deze frambozen bloeien later dan zomerframbozen en de oogst valt dan ook een stuk later; in augustus maar er zijn ook rassen die nog wel in september en soms zelfs nog in oktober frambozen geven. Wij kunnen van onze framboos Himbo Top vaak tot ver in oktober nog rijpe frambozen plukken!

Bekende rassen;

Zomerframbozen:

•  
• Cascade Delight
• Golden Everest (geel)
• Malling Promise
• Tadmor
• Willamette
• Valentina (geel)
• Glen Clova
• Marwé Z

Herfstframbozen:

• Aroma Queen
• Fallgold (geel)
• Heritage
• Himbo Top
• Autumn Bliss
• Kwanza

Doordragende frambozen:

• Polka
• Tulameen
• Zefa Hebsternte

Vraag bij een goede kweker vooral welke framboos geschikt zou zijn voor je tuin (compact of groeikrachtig, kleur, opbrengst, zomer- of herfstframboos, etc.).

Twee adressen waar wij zelf frambozen hebben gekocht en waarvan we weten dat de kennis en kwaliteit van de planten goed is:

• Fruitbomen.net
• De Batterijen

Plant frambozen in de winter (tussen oktober en februari) en plant de gewortelde stengels dan zo’n 35-50 centimeter (afhankelijk van een compact of groeikrachtig ras) van elkaar in de rij. Span vervolgens draden aan palen die je eerst aan het begin en einde van je planten in de grond hebt geslagen. Span het eerste draad op zo’n 50-60 centimeter hoogte en daarna nog een draad op 90 centimeter hoogte en de laatste rij op zo’n 1.20 meter hoogte. Hier kun je later de stengels aan vast gaan binden. Sommige planten worden slechts een meter hoog maar er zijn groeikrachtige zomerframbozen die gemakkelijk de 150 centimeter halen.

BESCHERMING

Frambozen hebben geen bescherming tegen vogels nodig. Ze lusten ze wel maar hier nog nooit gezien dat er echt heel veel van werd gegeten. Je moet frambozen wel beschermen tegen de wind; door stevige wind kunnen takken gemakkelijk breken. Je beschermt de takken tegen breken door ze aan te binden aan de draden die je hebt gespannen. Zorg bij voorkeur ook voor een wat beschutte standplaats.

SNOEIEN

Bij het planten snoei je direct de framboosstengels op 50 centimeter. Dit bevordert een goede beworteling en stimuleert de vorming van nieuwe stengels. Als die nieuwe stengels die uit de grond komen dan zo’n 30 centimeter lang zijn mogen de oorspronkelijke stengels tot op de grond worden afgeknipt.

Zomerframbozen snoeien:

Deze rassen snoei je direct na de oogst (rond augustus). Je snoeit het hout waaraan frambozen groeiden in principe tot op de grond weg. Nog voor de winter begint zijn er nieuwe frambozentakken die je op kunt binden en waar volgend jaar frambozen aan groeien:

Doordragende frambozen snoeien:

Deze snoei je later, na de oogst. En als je bent vergeten om te snoeien kun je dat eventueel ook nog in februari doen (maar liever dus direct na de oogst in oktober). Ook nu snoei je de stengels die vrucht hebben gedragen tot op de grond terug. Ondertussen groeien er al nieuwe stengels die lager zijn en waar nog geen frambozen aan groeiden – dat zijn de nieuwe stengels voor volgend jaar en die bind je dus op.

Herfstframbozen snoeien;

Deze frambozen snoei je ook na de oogst, maar dan is het al laat in de herfst. De stengels die frambozen hebben gedragen worden ook weer tot op de grond toe afgeknipt, er is nu meestal geen sterke ontwikkeling van nieuwe stengels. Mocht het niet helemaal duidelijk zijn wat je moet snoeien kun je zelfs alle stengels tot op de grond afknippen. Herfstframbozen bloeien later en hebben in het voorjaar genoeg tijd om nieuwe stengels te maken. Zelf proberen we toch, net als bij zomerframbozen, de nieuwe stengels te laten staan en op te binden, want deze stengels geven hoe dan ook volgend jaar frambozen (en dus hebben we het idee, gelijk of ongelijk, dat het zonde is om ze allemaal weg te snoeien want wellicht scheelt het nog wat opbrengst).

Voor alle soorten en rassen geldt: snoei de stengels weg die te ver bij de plant vandaan groeien weg (want die kun je niet aanbinden, soms groeien ze wel 50 centimeter of nog verder uit de rij, afhankelijk van de groeikracht van het ras). En je snoeit ook zwakke stengels weg. Houd bij zomerframbozen en doordragers maximaal 8-10 gezonde stengels aan per strekkende meter, snoei de rest ook weg. Houd bij herfstframbozen 12 of 13 stengels per strekkende meter aan.

OVERIGE VERZORGINGSTIPS

Zorg rond de struiken voor een mulchlaag (dat hoeft natuurlijk niet maar het houdt vocht vast en houdt het onkruid tegen). Zelf gebruikten we er in het verleden stro voor maar omdat frambozen van een lichtzure grond houden mulchen we we nu met bladeren en wat turfstrooisel, op wat kalkrijke gronden is het aan te raden om de grond iets ‘zuurder’ te houden.

Zorg dat je in droge perioden regelmatig water geeft, aangezien frambozen ondiep wortelen en dus zelf niet zo ver naar water op zoek kunnen gaan. Geef in het voorjaar wat voeding; frambozen hebben niet veel meststoffen nodig, zelf geven we een matige hoeveelheid samengestelde organische meststof voor de moestuin of voor de fruittuin. Geef zeker geen stikstofrijke mest want dat bevordert slappe groei, veel blad, aantasting door bladluis en minder frambozen van ook nog mindere kwaliteit.

Je kunt de uitlopers die erg ver van de plant groeien tot op de grond wegsnoeien, maar je kunt ze ook vrij gemakkelijk wat dieper uit de grond uitgraven, er zitten dan al wat kleine worteltjes aan en je kunt deze uitlopers dan oppotten in potgrond tot ze groot genoeg zijn om uit te planten; zo vermeerder je gemakkelijk je frambozen (voor jezelf of om weg te geven).

OOGST / BEWAREN

Frambozen zijn duur, en niet voor niets. Het zijn zeer tere vruchten, die heel gemakkelijk schimmelen of rotten en slechts heel kort houdbaar zijn. Bovendien moeten ze met de hand en dan ook nog met voorzichtigheid geplukt worden. Eet ze vooral dezelfde dag (zeker je zelfgeoogste frambozen, die zijn nog een stuk minder lang/goed bewaarbaar dan gekochte frambozen). Je kunt frambozen niet wassen; de buitenkant stoot water af en van binnen neemt juist water op en dan gaan de frambozen waterig smaken. Mocht je frambozen hebben die om de 1 of andere reden toch vies zijn veeg ze dan met een kwastje schoon, niet met water.

Pluk frambozen die er nog mooi uitzien maar wel vrij snel van de bodem loslaten bij het plukken. Voel je wat weerstand bij het plukken, laat dan vooral nog een dagje zitten tot ze wel gemakkelijk loslaten.

Let bij het plukken wel op ‘beestjes’. De larve van de frambozenkever ‘huist’ graag in de frambozen. Bij gekochte frambozen hoef je daar geen rekening mee te houden (mijn man doet dat met zelfgeoogste frambozen ook niet onder het mom van een oud gezegde: “elk luisje neemt zijn vetje mee” :-)) . Ik zelf vind het idee toch wat minder smakelijk en ik bekijk ze eerst altijd even goed van alle kanten.

Rijpe frambozen kunnen helaas ook niet al te lang aan struiken blijven hangen, dan gaan ze schimmelen of rotten. Oogst dus vooral elke dag vers wat je wilt eten. Wil je ze toch bewaren, doe dat dan op een koele plaats of in de koelkast, maar niet veel langer dan één of 2 dagen.

Je kunt frambozen ook invriezen; niet lekker om nog te eten maar prima om er nog sap of jam bijvoorbeeld van te maken. Ik vries frambozen los in en doe ze later in ondiepe bakjes, zo kan ik elke ochtend wat frambozen en blauwe bessen laten ontdooien voor in mijn kwarkontbijt).

Kijk vooral ook even op de receptenpagina voor wat recepten met frambozen, en op de inmaakreceptenpagina