Blauwe Bes

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/zaden/tips/foto’s zoeken over/van blauwe bessen:

• Synoniemen:     trosbosbes, bosbes (maar dat klopt niet, zie hieronder)
• Latijnse naam:     Vaccinum corymbosum
• Engelse naam:     Blueberry
• Duitse naam:     Amerikanische Heidelbeere
• Franse naam:     Myrtille Americaine

De benamingen voor blauwe bessen zijn soms wat verwarrend. Zowel in het Nederlands als in andere talen: blauwe bes, bosbes, trosbosbes, Amerikaanse bosbes. Er bestaan verschillende soorten van het geslacht Vaccinium. Een blauwe bes heeft de Latijnse naam Vaccinium corymbosum. Een bosbes is een ander soort (met de Latijnse naam Vaccinum myrtillus).

De blauwe bes is het buitenbeentje in de bessenfamilie. En dat ‘anders zijn’ heeft vooral met de grondsoort, standplaats, voeding, etc. te maken. Lees die alinea vooral even goed wanneer je van plan bent een blauwe bes te kopen en te planten.

Ik vind de blauwe bes de allerlekkerste bes die er is 🙂 . Ik lust ze als snoepjes, ze hebben gewoon een bijzonder aroma en een fijne smaak. Voor iedereen is dat vast weer anders maar ik wilde ze zo graag dat we ons stinkende best hebben gedaan om ze een mooi plekje in onze (eigenlijk ongeschikte) tuin te geven.

Blauwe bessen zijn ook erg gezond, bevatten veel vitamine A, B en C, sporenelementen en antioxidanten en ze schijnt mede daardoor ook geneeskrachtige eigenschappen te bezitten. Ik heb daar zelf geen verstand van, als je daarover meer wilt weten, googel dan op de naam Vaccinium corymbosum en het woord ‘geneeskrachtig’ en je vindt veel links die gaan over zaken als suikerziekte, zwangerschap, verbeterde concentratie, verhoging immuunsysteem, etc.).

De blauwe bes is een winterharde heester die in april-mei bloeit met witgroene bloempjes, ze zijn éénhuizig (en dat betekent dat in 1 bloempje zowel de mannelijke meeldraden als de vrouwelijke stamper zitten), en ze wordt bestoven door insecten. Je hebt in principe dus aan 1 struik voldoende om bessen te kunnen oogsten, maar kruisbestuiving met andere blauwe bessenstruiken in de buurt leveren altijd meer bessen/oogst op.

Er bestaat ook een heel klein aantal rassen dat wel een bestuiver in de buurt nodig heeft, als je een ras koopt met die eigenschap, dan wordt dat altijd expliciet vermeld/gezegd omdat dat dus een uitzondering is.

De oogst van de donkerblauwe bessen met wittige waslaag valt in juli-augustus-september. Er zijn ook rassen ontwikkeld die vroeg, middelvroeg of laat zijn, en er zijn ook wel verschillen in smaak, besgrootte en uiteraard ziektebestendigheid.

BODEM EN BEMESTING

Waar alle andere bekende eetbare bessensoorten graag op een neutrale of iets zure grond groeien wil de blauwe bes echt zure grond. Niet een beetje maar de pH moet tussen 4 en maximaal 5,5 zijn. En daarnaast moet de grond ook nog zeer humeus zijn, vochthoudend maar toch ook goed gedraineerd zijn (ze houdt van ruim voldoende vocht maar niet van kletsnatte grond).

Ik dacht zelf altijd dat blauwe bessen graag in de schaduw groeien, maar dat is niet waar; ze groeit graag in de zon of in de halfschaduw. De blauwe bes houdt niet van wind, ze staat graag een beetje beschut. De struiken staan hier achter een kas, met zon van de vroege ochtend tot iets in de middag, en beschut tegen al teveel wind – de struiken lijken dit prima omstandigheden te vinden.

Denk eerst goed over je grond na als je een blauwe bes wilt kopen. Wij tuinieren 18 kilometer van de zee, op kalkrijke vette, natte klei. Op dit soort gronden wordt de teelt van blauwe bessen ontraden: door de te hoge pH kunnen takken en zelfs planten sterven.

Wij hebben dat ook wel gezien (en een jaar of 25 geleden bij een eerste poging zelf ook eens ervaren). Er lijkt niet zoveel mis te zijn, de jonge struiken worden in de volle grond geplant, al dan niet voorzien van lekker wat potgrond voor een goede start. En het eerste jaar lijkt de blauwe bes zich best goed te voelen, groeit wat en lijkt sterk de winter in te gaan. In het 2e jaar begint het; de groei stagneert en de bloei valt tegen. In de loop van dat jaar en het jaar erop kwijnt de plant langzaam weg, ze laat steeds meer blad vallen, bloeit slecht (of helemaal niet), takken sterven heel langzaam maar gestaag af. Als je dit verhaal herkent denk dan na over de grond waarop je tuiniert en bedenk of je blauwe bes wel een goede standplaats heeft.

Ik vind blauwe bessen veel te lekker om niet te proberen haar te telen, en dus hebben wij ondertussen toch 9 (jawel, zo lekker vind ik ze dus :-)) blauwe bessen in onze tuin: de opbrengst is hier kleiner (omdat we de omstandigheden sterk hebben verbeterd maar het uiteindelijk nooit ideaal is). Dat neemt niet weg dat we al jaren elk jaar een paar kilo heerlijke blauwe bessen kunnen oogsten.

HET PLANTEN VAN BLAUWE BESSEN IN NIET ZURE GROND

Je kunt op kalkrijke grond overwegen om blauwe bessen in pot te houden. Het voordeel is dat je de juiste grond kunt gebruiken, en er zijn tegenwoordig ook wat leuke rassen voor de teelt in potten (die wat lager en compacter blijven).  de planten hier in pot of in een gat (met zure grond) moeten telen. We hebben een aantal planten elk in een eigen grote pot geplant met daarin turf geplant (potgrond is verrijkt en heeft niet de juiste pH!). In de bodem van de pot hebben we, verdeeld over het oppervlak, 5 gaten van zo’n 2,5 centimeter doorsnede gemaakt (voor afwatering). En vervolgens voor elke plant in pot een gat gegraven waar de pot in past. Op een plaats achter de kas: daar staat ze beschut tegen de zoute zeewind, en ze staat ze in de halfschaduw.

De potten met blauwe bessen hebben we dus ingegraven in de grond, met in het plantgat ook nog turf. Op de foto’s zie je hoe ze hier in een rij staan achter de kas, potmaat is denk ik zo ongeveer 50 liter, we hebben er bij 2 planten een kleine maat speciekuip voor gebruikt (met wat extra gaten voor de afwatering), is goedkoper dan een echte pot en is een prima maat.

De laatste planten die we kochten hebben we niet meer in een pot geplant en die ingegraven maar gewoon in de tuin geplant. We hebben op advies van de kweker per plant een gat gegraven van 50 x 50 x 50 centimeter en dat opgevuld met pure tuinturf, en daar de blauwe bes in geplant (en die laatste 4 planten staan er nu 2,5 jaar en doen het vooralsnog prima, als daar verandering in komt meld ik dat hier uiteraard). De grond waar de blauwe bessen in staan dekken we af met houtsnippers en takjes en bladeren van coniferen (om onkruid tegen te gaan, en vocht in de bodem vast te houden). En als we de planten water geven krijgen ze water uit de regenton (kraanwater kan ook kalkrijk zijn).

Blauwe bessen plant je overigens bij voorkeur niet midden in de winter maar het liefst aan het einde van de herfst of in de vroege lente (ongeveer oktober-november of februari-maart). En zoals de blauwe bessen hier staan en groeien gaat het eigenlijk best goed, al zal de opbrengst nooit zo worden als wanneer je in de volle grond op echt zure grond kunt telen.

Bedenk bij het systeem van het ingraven van een kuip wel dat je goed op moet letten om regelmatig water te geven want de wortels zitten geïsoleerd in de pot in de grond. En geef dus vooral geen kalkrijk kraanwater maar regenwater. Bij het planten in een gat met turf heb je wat minder kans op een mogelijk vochttekort maar ook dan moet je vooral in de warme zomermaanden af en toe controleren en water geven waar nodig.

Zoals gezegd, de eerste blauwe bessen die we hebben geplant hebben we in potten ingegraven, de laatste blauwe bessen die we hebben geplant hebben we in een gat gevuld met turf geplant, ik heb daarover een keer een blog geschreven: Blauwe bessen planten

Je kunt blauwe bessen natuurlijk ook in een pot op bijvoorbeeld een balkon of terras houden, zonder in te graven. Bedenk in dat geval wel dat je de potten dan in de winter wat zult moeten beschermen (winterharde planten kunnen in pot minder vorst verdragen, door de krappe ruimte van de pot bevriezen wortels sneller, vaak in combinatie met natte grond).

Mocht je al op zure of licht zure grond tuinieren zorg dan bij zandgrond wel voor een structuurverbetering. Plant in turf en geef vanaf hun derde jaar jaarlijks voeding en een mulchlaag. De wortels van jonge blauwe bessen zijn teer en gevoelig voor verbranden; de eerste 2 jaar van hun leven in de grond vooral geen voeding geven. Geef ook nooit verse mest.

Kunstmeststoffen als kaliumfosfaat en superfosfaat staan erom bekend dat ze de zuurgraad niet verstoren en zelfs iets bevorderen en voldoende voeding geven; in onze biologische tuin geven we elk jaar in het voorjaar een flinke hand groene Culterra of een vergelijkbare algemene samengestelde moestuinvoeding. Naast die voeding krijgt ze ook nog een mulchlaag van turf/blad/conifeertakken (dennentakken zou heel goed werken maar die hebben we hier niet 🙂 ). Ik heb eens een blog geschreven over het mulchen van blauwe bessen, wellicht kun je daar ook nog wat handige informatie vinden (en bij de reacties vind je ook nog tips van lezers.

PLANTEN EN RASSEN

Van 1 volwassen plant in optimale groeiomstandigheden haal je al een leuke opbrengst (gemiddeld 5 kilogram per plant). Daarbij de opmerking dat middelvroege en late rassen over het algemeen een grotere opbrengst geven dan vroege rassen, maar dat daarnaast ook rassenkeuze natuurlijk een verschil kan geven. Meerdere struiken bij elkaar zorgt voor kruisbestuiving door insecten en daardoor een wat vroegere en vooral grotere opbrengst. Als de planten 5 of 6 jaar oud zijn geven ze hun eerste volwaardige oogst.

Houd bij het planten van meerdere struiken ongeveer 1,5 meter afstand aan. Zoals gezegd zijn er vroege, middelvroege en late rassen, en je ziet ook steeds meer hogere/grotere rassen met veel opbrengst, maar ook compacte en kleinere rassen (voor terras en balkon of kleine tuin, soms zelfs semiwintergroen). Als je meerdere planten gaat planten kan het handig zijn meerdere rassen te kiezen waardoor je over een langere periode verse blauwe bessen kunt oogsten. Bekende rassen zijn:

• Bluecrop
• Duke (vroeg)
• Elliott (laat)
• Goldtraube 23 en 71 (middelvroeg)
• Chandler XXL (met extra grote bessen)
• Dixi (laat)
• Pink Lemonade (met rozerode blauwe bessen, heel bijzonder, prachtig maar helaas niet de lekkerste)
• Ama (grote opbrengst, middelgrote bes)
• Patriot (vroeg, veel, grote bes, ziekteresistent)
• Hortblue Petite (planten slechts 0,5 meter hoog)
• Jersey (extra laat, kleinere bes maar goede opbrengst)
• Ozark Blue (één van onze favorieten, vrij laat, met extra grote bessen en een meer dan prima opbrengst)

Vraag vooral advies aan de kweker waar je de plant koopt welk ras voor jouw tuin geschikt is. Maar je kunt tegenwoordig ook heel goed planten via internet kopen; bedenk dan goed wat je wilt qua ziekteresistentie, plantgrootte, besgrootte, vroegheid, etc. en zoek naar informatie en ervaringen van mensen m.b.t. zowel bedrijf en ras.

Blauwe bessen worden niet geleid; ze groeien als losse struik en de struiken kunnen dan uiteindelijk ook wel ruim 1,5 meter hoog en vrij breed (maar dan op een losse manier) worden.

BESCHERMING

Ja hoor, vogels lusten ook graag blauwe bessen 🙂 . Gelukkig vinden ze alleen de rijpe bessen lekker (in tegenstelling tot bijvoorbeeld aalbessen en kersen die al worden opgepeuzeld als ze nog groen zijn). Gebruik voor de bescherming uiteraard een fijnmazig net om te voorkomen dat vogels in het net verstrikt raken. En breng het net pas aan ruim na de bloei (bij de bloei moeten insecten vooral niet belemmerd worden bij het bezoek aan de bloemen en het is prima om de bessen kort voor de rijping te gaan beschermen).

Een net kun je spannen over een onderstel van palen/stokken waardoor een soort kooi ontstaat. Het nadeel van gewoon een net over je planten draperen is dat bij het verwijderen van het net je wel eens wat kleine takjes beschadigt (en het net ook).

SNOEIEN

In principe heeft de blauwe bes niet veel snoeien nodig, zeker de jongere planten niet. Hier hebben we onze struiken (variërend van anderhalf tot zeven jaar oud) nog nooit gesnoeid. Als je blauwe bessen snoeit, doe dat dan vooral pas na het tweede jaar na planten en snoei dan in januari-februari.

Zoals gezegd; als alles goed en netjes groeit hoef je in principe weinig of niet te snoeien. Wat je eventueel wel snoeit zijn:

• afhangende takken aan de buitenkant van de struik
• lelijke, oude en dode takken
• takken die naar binnen groeien en andere takken daardoor kruisen.
• te lange, hoge takken kun je met een derde inkorten
• bij oudere planten die een mindere opbrengst gaan geven kun je verjongingssnoei toepassen: verwijder dan elk jaar 1 gesteltak (dat zijn de grote onderste basistakken waar alle andere takken op groeien), en laat daarvoor een nieuwe gesteltak groeien. Het maximum aantal gesteltakken per plant mag ongeveer 4 of 5 zijn.

Het doel van het snoeien is om licht en lucht in je struik te houden of te brengen. Zoals gezegd, we hebben zelf onze blauwe bessen nog nooit hoeven te snoeien (maar die groeien hier ook niet zo snel en groot door de toch gekunstelde en nagebootste omstandigheden in een beperkte pot/gat met turf). Ook de opbrengst zal hier nooit zo groot worden (neemt niet weg dat ik blij ben met elk blauwe bes die ik zelf kan plukken en van onze 9 struiken oogsten we in ieder geval elk jaar zoveel dat we ze wel 2 maanden volop eten en ik ook nog een paar kilo in kan vriezen).

OVERIGE TEELTTIPS

Geef regelmatig water wanneer er een droge periode is. Breng elk jaar een goede mulchlaag aan en zorg dat je daarbij de zuurgraad op peil houdt.

Geef bij voorkeur geen kraanwater maar regenwater (in verband met de zuurgraad).

OOGSTEN EN BEWAREN

Blauwe bessen kun je wat beter en langer bewaren dan bijvoorbeeld aalbessen. Je kunt ze ook beter invriezen dan andere bessen.

Pluk blauwe bessen als ze goed rijp zijn; na het rozeblauwe stadium worden ze echt zuiver donkerblauw met een waslaag, dik en gezwollen en een beetje zacht als je er voorzichtig met duim en wijsvinger in duwt. Eet ze vooral dezelfde dag, maar als je ze voor een andere gelegenheid wilt bewaren leg ze dan uitgespreid op een koele plaats of in de koelkast; ze zijn dan nog wel een paar dagen te bewaren.

Het lekkerst zijn ze vers, maar je kunt er natuurlijk ook toetjes van maken, taarten van bakken, er jam of gelei van maken, etc. Je kunt blauwe bessen eigenlijk ook prima invriezen. Een deel van de structuur is weg maar ze zijn zeker niet 1 klomp natte vrucht zoals dat met aalbessen en aardbeien het geval is. En om die reden vries ik kleine porties in, strak en luchtdicht verpakt in plastic zakjes. Als ik dan een cake bak zoals je die hieronder ziet, kan ik prima een zakje bevroren blauwe bessen gebruiken, je verdeelt dan vooral de nog bevroren bessen over het deeg, dan blijft de vorm en sappigheid na het bakken het best bewaard.

Ik heb ook wel eens bessen koel laten ontdooien op een bordje en dan kun je zelfs de bessen voorzichtig (ze laten wat blauw sap los) nog gebruiken als verse blauwe bessen zoals je dat doet in een fruitsalade, niet helemaal optimaal maar wel bijzonder en nog steeds lekker en van eigen tuin.

Oh ja, ook dat nog…….. na de lieve bloei en mooie bedauwde bessen die ook nog eens erg lekker zijn krijg je als toetje nog een plant die een prachtige herfstkleur laat zien voor ze haar blad laat vallen voor de winterrust.

Kijk vooral ook nog even op de receptenpagina voor een aantal lekkere taarten, cakes, etc. met blauwe bseen (zoals deze Limoencake met blauwe bessen en frambozen)