Een sprookje
Er was eens, lang, lang geleden, een tv-programma, waarin ik zag dat iemand uit opgestapelde autobanden een hele wintervoorraad aardappelen oogstte. Hij pootte slechts 1 aardappel in een laag potgrond in een autoband. En daarop stapelde hij in de maanden daarop autoband na autoband en begroef de bovenkomende aardappelplant telkens weer met een nieuwe laag grond/compost. En de aardappelplant groeide mee, als in het sprookje ‘Sjaak en de bonenstaak’. En de plant maakte alsmaar nieuwe aardappelen langs de steeds langer/hoger wordende stam. Tot de maker van het filmpje liet zien dat hij emmers vol aardappelen oogstte bij het weer afpellen van de aardappelen/grond/autobanden.
Ik zag dit filmpje zeker 25 jaar geleden op de BBC, maar in de afgelopen jaren zag ik soortgelijke filmpjes ook op youtube en instagram voorbij komen. Zou het dan echt kunnen? Ik weet dat een aardappelplant heel hoog kan worden (als je de stengels maar blijft begraven), en ze is niet voor niets heel nauw verwant aan de tomaat (die heeft geen enkele moeite met een groei van 2 meter of meer per jaar). Maar een tomaat maakt bovengronds vruchten, een aardappel maakt ondergronds knollen, dat is toch wel een groot verschil.
Dit jaar had ik bedacht om het eindelijk gewoon maar eens te proberen. Niet met autobanden maar gewoon een stuk gaas en een oude kunststof compostton. Tuinvrienden en -buren waren al sceptisch; dat ging vast niet lukken. Ik denk dat ik het sprookje ook niet echt helemaal geloofde maar ik wilde het na al die jaren dan toch gewoon zelf maar eens ervaren. Ik kocht er speciaal wat pootaardappelen van een laat ras voor. Want, zo las ik, als je wilt dat een pootaardappel verticaal steeds meer aardappelen maakt heb je er een ras voor nodig dat dat kan. Om terug te komen op haar zusje, de tomaat; die heb je in vroege rassen (en dat zijn vaak struiktomaten = determinate), in middelvroege en in late rassen, en de late rassen zijn vrijwel altijd stamtomaten (indeterminate). Als je wilt dat aardappelen langs de stam omhoog steeds weer nieuwe aardappelen maken, dan heb je er dus een stamvorm = indeterminate voor nodig. Zo leggen Engelstalige websites dat in ieder geval uit. Oké, ik kocht dus late aardappelen, van het ras Cammeo, omdat dat ras een goede resistentie tegen phytophthora heeft (dat leek me essentieel omdat de aardappelplanten tot in september zouden moeten blijven staan).
Uhh, hoeveel aardappelen in de ton? Nou, 5 vond ik wel een goed idee. Want 1 aardappel die 25 kilo aardappelen opbrengst zou geven leek me wellicht wat overdreven. Met de kennis van nu zou ik zeggen dat 3 aardappelen genoeg was geweest voor het formaat van de ton, ze moeten natuurlijk ook nog genoeg ruimte krijgen om te groeien. Ik heb eerst een laagje van 15 centimeter compost/grond op de bodem gelegd, daar de aardappelen op een ruime afstand van elkaar gelegd en die bedekt met een laag grond/compost. Ik heb er een rond gaasrek over gezet zodat de planten een beetje bij elkaar zouden blijven en de grond niet af zou brokkelen of weg zou spoelen.
Zodra de aardappelen uitliepen bracht ik weer wat grond/compostmengsel aan, telkens opnieuw. Tot een hoogte van ongeveer 50 centimeter, toen werd het tijd om de compostbak erover te zetten, zodat aardappelen die zich eventueel zouden ontwikkelen in het donker zouden liggen. En zo begon ik dus ook de ruimte tussen gaasrek en compostbak langzaam steeds meer op te vullen; met restjes potgrond uit potjes of tray’s, wat oude stalmest, bladeren van smeerwortel, de grond die ik overhield na het aanvegen van het pad, etc.. In de zomer werd dat aanvullen door het slechte jaar steeds meer een probleem, soms propte ik er (ik geef het toe) gewoon wat onkruid in dat ik lukraak uit de moestuin plukte (ik hoefde er niet eens voor te bukken). En als ik naar de tuin kon gooide ik er ook gelijk even een gieter water bij.
Het is dus helaas niet helemaal een gelukt experiment geworden, in een ander jaar met meer tijd en aandacht had ik er wellicht wat meer van kunnen maken. Maar toch heb ik er genoeg van gezien en geleerd om wat conclusies te kunnen trekken.
Het bleek inderdaad een sprookje: een aardappel maakt niet tot 2 meter hoog aardappelen als je de grond blijft aanvullen. Maar in elk sprookje zit een wijze les, en in dit geval is dat planten van een laat aardappelras wel tot een hoogte van ongeveer 40 centimeter witte wortels met uitlopers maken waar aardappelen aan zouden hebben kunnen groeien als ik wat meer tijd had gehad om ze beter te verzorgen/bedekken. Ik las dat vroege aardappelen slechts 15 centimeter lange witte wortels met aardappeluitlopers maken dus het ras is wel echt bepalend.
En het toont maar weer eens aan hoe waardevol het is om late aardappelen wel aan te aarden (en waarom het bij vroege = struik = indeterminate minder belangrijk is): je kunt er de opbrengst zeker flink mee verhogen. Daarom houd je bij de vollegrondsteelt van late aardappelen dus ook een grotere plantafstand aan (want een grotere aardappelopbrengst heeft meer ruimte onder de grond nodig).
Ga ik dit nou nog eens proberen? Nou, niet waarschijnlijk. Want deze manier van telen kost ook wat: materiaal als potten/gaas, etc. maar bijvoorbeeld ook potgrond of compost of meststoffen, en vooral veel tijd en werk (voor het water geven, telkens ophogen, etc.). Als ik het nog eens probeer, dan niet meer in een compostbak want die was duidelijk te hoog; aardappelplanten kunnen 2 meter hoog worden maar de aardappelen die onder de grond groeien zeker niet. Als ik een balkon zou hebben en aardappelen in een pot zou telen zou ik deze ervaring zeker gebruiken. Ik zou een wat hogere pot dan normaal kiezen. En ik zou de aardappelen (uiteraard van een laat ras) op een laagje grond van 15 centimeter leggen en dan telkens de grond ophogen wanneer de aardappelplant bovengronds zou komen, tot een hoogte van ongeveer 50 centimeter (40 cm is genoeg voor de groei maar de aardappelen moeten ook wel ondergronds blijven, anders worden ze groen). En dan denk ik dat de opbrengst per pot/plant misschien wel 1,5 tot 2 keer zo hoog zou kunnen zijn in vergelijking met de gewone vollegrondsteelt van late aardappelen. Tenzij je die laatste heel goed zou aanaarden, dat zou ook heel veel schelen.
Weet je wat: na 33 jaar lang vroege en middelvroege aardappelen te hebben geteeld (i.v.m. de kans op phytophthora maar ook omdat ik de grond na een vroege oogst nog kon gebruiken voor een leuke nateelt van bieten, bonen, winterandijvie, winterharde koolsoorten, etc.), ga ik in 2025 eens late aardappelen in de volle grond telen, en aanaarden. Zo zie je, met nog een tuin vol onkruid en werk voor maanden borrelen de eerste ideeën voor een nieuw tuinjaar al weer op. Eind goed, al goed (om maar met een sprookjesachtig optimistisch einde af te sluiten 😄).
