Calamondin

Allereerst: ik hou van zuur. Ik hou van de vele verschillende soorten lekkere azijn, ik hou van zilveruitjes en augurkjes in zoetzuur, en ik hou van citroenen en limoenen. En ik zou dus graag aan citroenboompje willen hebben…… maar ja, ik heb er geen goede overwinteringsplaats in huis voor. In de huiskamer is het veel te warm en op zolder is het hier te koud, te donker en te klam. Maar ik heb een mandarijnstruikje dat hier in februari de -15 graden zonder al teveel problemen overleefde. Dacht ik……..

Ik plaatste afgelopen week een foto van dat mandarijnstruikje op mijn instagrampagina en facebookpagina waarbij je kon zien dat de vruchtjes langzaam beginnen te rijpen. Ik kreeg daarbij van Annita een opmerking: het is geen mandarijn maar aan calamondin. Ik had er nog nooit van gehoord maar toen ik googelde zag ik het gelijk: ja, ik heb een calamondin!

Ik ga even terug naar het begin van dit alles. Ik kocht in het voorjaar van 2020 een citroenboompje. Ik heb in de afgelopen 30 jaar al een paar keer een poging gewaagd maar die boompjes deden het heel slecht na een overwintering op onze te donkere, koude en klamme zolder (met steevast luis, spint, bladval en een slecht herstel in het voorjaar, en daardoor vervolgens slechte groei en bloei waardoor ze nog zwakker de volgende winter in gingen). Nu ging ik het overwinteren eens in de koude kas proberen, door wat informatie op internet die ik vond over het mogelijk verdragen van enkele graden vorst. En ik had ondertussen ook wat geleerd: bij de aankoop van een citroenboompje staat die vaak in een pot met kleigrond. Ik las dat het belangrijk is om de plant thuis uit pot te halen, de wortels helemaal schoon te spoelen en de plant dan opnieuw te planten; in een grotere pot en in een veel luchtiger mengsel van potgrond met daardoor wat grof zand en perliet gemengd. En dat was een goede tip: want het boompje groeide goed en bloeide zelfs (uiteraard gaf ik ook wat voeding en regelmatig voldoende maar niet teveel water).

Ik was samen met Ruud in het tuincentrum waar ik het citroenboompje kocht. Schuin achter het citroenboompje stond ook een onooglijk en slechts 20 centimeter hoog struikje in een lelijk lilapaars 12-centimeterpotje. “Die is ook leuk”, zei Ruud, “neem die ook mee”. Nou ja, ik vond het niks, maar als Ruud het wilde hebben…… Het was een echt afdankertje dat er blijkbaar al lang stond: er zat een verweerd plakkertje op met ‘Mandarijn’, prijs € 2,95. Nou, voor die prijs konden we een gokje wagen.

Ik heb het citroenboompje liefdevol uit de pot gehaald, de wortels uitgespoeld en in een grotere nieuwe pot met het potgrond-zand-perlietmengsel geplant. En ik had nog wat over; dus het ‘mandarijnstruikje’ kreeg ook een iets groter potje en het restje grond.

Eigenlijk deden zowel citroenboompje als ‘mandarijnboompje’ het best goed die zomer. De grotere citroen gaf natuurlijk veel meer bloemen en kreeg ook kleine onrijpe groene vruchten, het ‘mandarijntje’ kreeg 3 kleine vruchtjes, waarvan er 2 uiteindelijk nog onrijp afvielen, maar 1 vruchtje bleef hangen.

Toen werd het herfst, en uiteindelijk zette ik het citroenboompje in november in de koude kas. Oh ja, het ‘mandarijntje’ zette ik er ook maar in. En toen werd het januari 2021 en er werd voor eind januari/begin februari een zeer koude periode voorspeld. Zucht, juist in het eerste overwinteringsjaar van het citroenboompje. Oh ja, en het nog steeds veel kleinere en jongere ‘mandarijnboompje’.

Ik heb een grote speciekuip gepakt, op de bodem een dikke laag stro gelegd en daar de pot met citroenboompje in gezet, de loze ruimte tussen de wand van de speciekuip en die van de pot met plant vulde ik ook op met stro.

Tenslotte heb ik nog stro rondom de stam en de kroon gedrapeerd en daarna heb ik een dubbele laag vliesdoek over de hele plant gehangen en de uiteinden onder de pot gestopt. En ik heb gieters water naast en achter de kuip gezet (met het idee dat het water overdag in de zon op kon warmen en die warmte weer af kon worden afgestaan na zonsondergang). Maar uiteindelijk wordt het in een koude kas niet veel meer dan 2 of 3 graden minder koud dan buiten. Dus het zou zeker flink gaan vriezen in de kas.

Ik hoopte dat de bescherming voldoende was. En, oh ja, het mandarijnstruikje stond er ook nog. Maar het was al aan het einde van de middag, de zon ging onder, het werd ijskoud en ik moest ook nog naar huis fietsen. En ik geef het toe; ze was toch een beetje het spreekwoordelijke ondergeschoven kindje; alle aandacht ging naar de citroen, de kans dat het lelijke eendje/mandarijntje het zou overleven was toch al heel klein. Ik heb het 17 centimeterpotje met mandarijn tussen de emmers gezet, dat nog wel, maar voor een bedje van stro en vliesdoek was geen tijd (en ook geen spullen meer).

Helaas werd het nog kouder dan verwacht. Uiteindelijk heeft het ruim een week matig tot streng gevroren, met uitschieters tot bijna -20 graden. Toen de vorstperiode voorbij was heb ik stro en vliesdoek verwijderd. De eerste week leek het goed met de citroen en mandarijn te zijn gegaan. Maar in week 2 werd het blad van de citroen doffer en lichter van kleur. Nog een week later gingen de eerste blaadjes hangen. En nog 2 weken later waren alle blaadjes bruin en vielen af.

Maar niet van de mandarijn die veel minder bescherming had gekregen; dat blad bleef fris donkergroen, en zelfs het enige minimandarijntje van 2 centimeter groot bleef hangen. Wat was ze sterk en dapper!! Uiteindelijk heeft het citroenboompje het niet gered, maar de ‘mandarijn’ wel.

Het heeft dus heel lang geduurd maar uiteindelijk groeide er liefde voor de ‘mandarijn’ :-). In het voorjaar heb ik haar weer verpot, naar nog een maat grotere pot (nu een pot van 30 liter inhoud), met verse potgrond/zand/perliet en biologische voeding. En ze kreeg een mooi plekje naast de kas, in de zon en lekker warm. En ze groeide tot wel 60 centimeter hoogte. En ze bloeide dat het een lieve lust was, met heerlijk geurende witte bloempjes. En het enige mandarijntje dat ze droeg werd rijp.

Tenminste, dat dacht ik. Want het was op een gegeven moment fel en egaal oranje van kleur. Ik heb het geplukt en doorgesneden en geproefd: het had weinig sap en veel schil en vlees, met een sterke mandarijngeur en -smaak. Maar het was wel heel zuur. Misschien doordat ze toch een zware winter had gehad, of doordat ze nog jong was, doordat ze in pot stond, misschien toch te vroeg geplukt, misschien….. geen idee. Maar ik schreef het al, ik hou van zuur, dus ik vond het erg lekker.

In het najaar van 2021 heb ik de pot in de kas gezet, op een tafeltje, zodat ze niet op de koude grond stond. Ondertussen hingen er wel een stuk of 40 ‘mandarijntjes’ in, leuk!! Maar ze waren wel erg klein, gemiddeld zo’n 3 centimeter groot, soms iets groter, soms iets kleiner, allemaal donkergroen van kleur.

En heel langzaam begonnen vanaf november de mandarijntjes te verkleuren, elke week leken ze iets minder groen en iets meer oranje te worden. Zou het kunnen dat ik ergens in het voorjaar van 2022 rijpe minimandarijntjes zou kunnen oogsten?

En toen plaatst ik dus de foto op instagram en facebook, en kreeg ik de reactie van Annita dat het geen mandarijn maar een calamondin moest zijn. Ja, dat is het!! Maar wat is dan een calamondin? De informatie is soms nog wel wat verschillend maar de Latijnse naam zou Citrus x mitis zijn en ze zou een kruising zijn tussen een mandarijn (Citrus reticulata) en kumquat (Citrus japonica). Ze komt uit China (en afhankelijk van de plaats kan het in China toch ook behoorlijk koud worden). De struik kan ruim 2 meter hoog worden, ze is bladhoudend, met ongeveer 3 centimeter grote vruchtjes met de smaak van een heel zure mandarijn. Ze houdt van een losse grond (met dus flink wat zand/perliet erdoor) zodat de diepe penwortel niet te nat blijft. De vruchtjes ontwikkelen zich in de zomer en rijpen vanaf de late winter tot ze rond april-juni oogstrijp zijn. Tot zover klopt het allemaal.

Op de Nederlandstalige websites vind ik alleen maar informatie dat ze in de winter vorstvrij moet overwinteren. Maar mijn calamondin heeft toch echt probleemloos een week -10 tot -18 graden overleefd, in een pot, met een vrij droge kluit. Als ik in de Engelse taal googel vind ik wel wat meer websites die zeggen dat ze temperaturen tot -6 graden kan verdragen, ik las zelfs ergens tot -10 graden. Ik ben trots op mijn calamondin want ze heeft dus nog veel meer vorst verdragen!

Mocht er nu nog strenge vorst komen ga ik haar met liefde naar huis dragen, en daar mag ze blijven tot de vorst voorbij is. Want ik ga de gok nu even niet meer nemen; nu ze eenmaal zo groot is, nu ik weet wat ze is, hoe ze smaakt, hoeveel opbrengst ze geeft, etc. Ik zie dat ze duur is als je er een plant van wilt kopen. Ik heb dus gewoon geluk gehad dat ik Ruud ‘ook een plantje gunde’ :-).

En nu wil ik dus ook kinderen van haar, heel soms geeft ze zaden. Hoe bijzonder zou dat zijn, zelf gezaaide calamondinnetjes. En ik wil haar gaan stekken, als een soort back-up. Zodat ik de moederplant in een nog grotere pot kan zetten en die op de volkstuin mag blijven en jaarrond in de koude kas mag blijven staan (als ze de extra warme zomertemperaturen in de zomer verdraagt).

De grote vraag is dus: zijn er citrussoorten die veel koude kunnen verdragen? Kumquat schijnt redelijk veel kou te kunnen verdragen, en hetzelfde geldt voor yuzu. En natuurlijk de Poncirus trifoliata, dat is een bekende winterharde struik/boom met helaas veel zeer scherpe stekels en ‘citroenen’ die wel heel zuur maar niet heel smaakvol zouden zijn. Vooral de stekels hebben me tot nu toe tegengehouden. Maar bij het zoeken naar meer informatie over calamondin en de vorstgevoeligheid van citrus vond ik deze pagina op de website van Kwekerij De Zoetewei. Ze verkopen (voor zover ik weet) geen planten maar ze veredelen ze en wat ik op de website zie lijkt me geweldig; uiteindelijk zoeken ze naar citrusfruit dat een Nederlandse/Belgische winter kan overleven. Ik ben heel benieuwd naar de ontwikkelingen in de komende jaren!!

En dan nog even. Ik kreeg de vraag wat ik met de vruchtjes ga doen wanneer ze (hopelijk) de winter overleven en in het voorjaar rijp zijn. Ik denk aan calamondinlikeur, en aan calamondinmarmelade. Ik kan ze ook in zout inleggen (zoals Marokkaanse ingelegde citroenen). En ik kreeg de tip van een Indonesische mevrouw om er sambal van te maken (in Indonesië wordt er een sambal gemaakt met (hele of stukjes) limoen, ik ben nog op zoek naar een goed recept).

Genoeg inspiratie, en als ik googel op calamondin en de prachtige foto’s bekijk verheug ik me al op het komende maanden en jaren met deze (voor mij) nieuwe citrusvrucht!