Pastinaak

Eerst even dit, mocht je internationale informatie zoeken of bijvoorbeeld zaden van pastinaken in een niet-Nederlandstalige webwinkel:

• Synoniemen:     Pinksternakel
• Latijnse naam:     Pastinaca sativa
• Engelse naam:     Parsnip
• Duitse naam:     Pastinak
• Franse naam:     Panais

Pastinaak hoorde tot een paar jaar geleden nog een beetje bij de groep ‘Vergeten Groenten’. Maar ze heeft vanaf ongeveer 2010 een enorme comeback gemaakt. En terecht, want de pastinaak is een erg leuke groente met flink wat voordelen (zowel in de teelt als in de bewaring alsook in de smaak).

Als ik een omschrijving zou moeten geven van de smaak, dan is dat lastig, maar het lijkt op iets als een kruising tussen een vastkokende aardappel en een zoete zomerwortel plus een vleugje anijs. En dat maakt het in ieder geval al wat makkelijker om te verzinnen wat je er mee zou kunnen doen (koken, stoven, bakken maar ook lekker in ovenschotels, roosteren, in soep natuurlijk, etc.).

Zelf maken we regelmatig groentespaghetti. Courgette staat erom bekend dat ze lekker is als groentespaghetti. En dat vinden wij ook, maar bij het doorwarmen van courgettespaghetti in de saus wordt die nat en zacht. Spaghetti die we maken van pastinaken (met een spirelli-snijder/spiralizer) blijft stevig en wordt niet zo nat. Wij koken die sliertjes niet eerst voor maar maken de spaghettisaus en warmen de pastinaakspaghetti daar een kleine 4 minuten door.

TEELTWIJZEN

De teelt van pastinaken (dus van zaadje tot oogst) duurt minimaal  24 tot 25 weken, dus bijna een half jaar. Dat betekent dat er geen voorjaarspastinaken bestaan. Wij zaaien pastinaken al vroeg (in maart) voor de oogst in de zomer/nazomer. De pastinaken zijn dan wat kleiner, en de smaak is fris, knapperig, anijsachtig maar niet zo zoet. We gebruiken deze pastinaken voor salades en als groentespaghetti.

Daarnaast zaaien we nog wat rijtjes pastinaken in april-mei. Die pastinaken kunnen in de herfst, winter of zelfs het vroege voorjaar worden geoogst. De smaak van die pastinaken voller, warmer en zoeter want kou zorgt voor de omzetting van zetmeel in suikers. Die pastinaken gebruiken voor soepen, roosteren, stamppotten, ovenschotels, etc..

Zoals gezegd kunnen pastinaken behoorlijk wat vorst verdragen. Je kunt ze dus gewoon in de grond laten zitten en in de winter oogsten wanneer we ze nodig hebben.

RASSEN

Er waren tot voor kort niet zoveel verschillende rassen in pastinaken. ‘Lange Witte Holkruin’ en ‘Halflange Witte’ waren de weinige bekende rassen. Maar met de toenemende populariteit kwamen er bijvoorbeeld ook Engelse rassen. En dat zijn rassen zoals ´Tender and True’, ‘White Gem’ en ‘Arrow’.

Ondertussen groeit het aantal rassen nog steeds en zie je ook steeds meer F1-hybriden met namen als Pinnacle F1, Gladiator F1, Countess F1, etc.. Zij beloven een betere resistentie tegen mogelijke ziekten, een betere winterhardheid, meer uniforme groei, etc. Wellicht de moeite waard, maar wel ook een ander prijskaartje. Ik heb ze zelf nog niet geprobeerd maar ik kan wel zeggen dat de teelt van rassen als Tender and True en de Lange Witte Holkruin hier ook prima gaat, met weinig problemen.

BODEM

Pastinaken houden van een losse structuur; en daar schort het hier op onze vette klei nogal aan. Toch groeien pastinaken hier vaak wat beter dan zomerwortelen, de wortels zijn wat groter, dikker en daardoor blijkbaar wat sterker.

Maar het liefst groeien pastinaken natuurlijk in een lichte, wat zanderige grond. Onze klei is dus eigenlijk te zwaar, te vet en te nat maar door het verbeteren van de grond met compost wordt de grond elk jaar wat luchtiger en lijken pastinaken het hier over het algemeen best goed naar de zin te hebben. Uiteindelijk blijkt de beste opbrengst hier in een verhoogde bak: sinds we ze daarin telen gaat het elk jaar prima (waarschijnlijk door de combinatie van de wat luchtigere toplaag met daaronder toch ook de voedzaamheid en vochtvasthoudendheid van de kleigrond).

Op een meer luchtige, zanderige grond kunnen de pastinaken trouwens wel mooi lang en recht in de grond groeien, hier op de vette klei zijn ze vaak korter en meer stomp van vorm, of met wat dikke vertakte wortels.

Op de foto hierboven zie je de oogst uit de volle grond. Je kunt het niet heel duidelijk zien maar het zijn heel grote wortels geworden, een flinke winterpeen is er echt een kleintje bij. En kijk vooral ook even naar de pastinaken rechts op de foto, daar zie je 3 voorbeelden van pastinaken die het toch zwaar hebben gehad, de meest rechtse is kort en bol en met 3 ‘benen’ eronder. Daarnaast een grote bol die heeft gevoeld dat hij beter breed kon groeien dan proberen een mooie verticale wortel in de klei te maken. En daarnaast een pastinaak die het heeft opgelost door gewoon maar veel vertakkingen te maken. Maar alles bij elkaar genomen vind ik ze toch niet slecht. Anders is dat met deze pastinaken die onze tuinbuurvrouw eens oogstte:

Dit zijn pastinaken die duidelijk niet alleen voeding tekort zijn gekomen maar die ook in een natte zomer/herfst in vette klei groeiden: kort, klein, hevig vertakt. Je kunt er bijna dieren en andere vormen in herkennen, maar om nog te eten is het wel heel lastig schoonmaken en de opbrengst is natuurlijk amper noemenswaardig.

BEMESTING

Pastinaken maken duidelijk meer blad dan worteltjes en moeten om die reden ook wel van verder van elkaar in de rij worden gezaaid. Om de groei van teveel blad een beetje te beperken en de groei van de wortels te stimuleren geef je weinig stikstofrijke mest en juist redelijk veel kalirijke mest.

Wij geven geen stalmest, uiteraard wel compost. En daarnaast geven we in het vroege voorjaar de hele tuin een normale hoeveelheid algemene moestuinmest (zoals groene Culterra of een andere organische NPK-houdende voeding). En in de zomer, rond juni/juli, wanneer de planten eenmaal goed groeien, geven we nog wat kali, voor de ontwikkeling van de wortels.

STANDPLAATS

Pastinaken houden van een zonnig plekje, dat is goed voor de ontwikkeling en de smaak van de wortel. Hier heb ik nog nooit wortelvlieg in de pastinaken gezien/gehad, maar het schijnt sporadisch wel voor te komen.

In een vruchtwisselingsschema plan je pastinaken bij voorkeur in in het vak van de wortelgewassen, en dat is omdat ze dezelfde voedingsbehoefte heeft als wortels, bietjes, etc..

ZAAIEN

Allereerst het belangrijkste; pastinaakzaden hebben maar een kort leven. Er wordt gezegd dat de zaden 2 jaar kiemkrachtig blijven (en dat is al veel korter dan veel andere zaden). Maar onze ervaring is dat de kiemkracht na 1 jaar al vaak zo slecht is dat er het jaar daarna nog maar een paar zaailingen opkomen van een heel zakje. Wij gokken het er niet meer op en bestellen en zaaien elk jaar gewoon vers gekochte zaden.

Ook pastinaken zaaien we, net als worteltjes, ter plaatse. Dat gaat wel veel makkelijk dan bij worteltjes. Worteltjes hebben heel kleine zaden, dat maakt het moeilijk om mooi verdeeld te zaaien. Pastinaakzaden zijn wel bijna een halve centimeter groot, plat en daardoor kun je veel gemakkelijker ter plaatse, op elke 10 tot 12 centimeter 1 zaadje zaaien.

Net als alle schermbloemige groenten (zoals peterselie en worteltjes) hebben ook de zaden van pastinaken wel 2 tot 3 weken nodig om te kiemen (afhankelijk van zaaitijd/grondtemperatuur).

Zelf zaaien we door een lange steel (van bijvoorbeeld een hark of bezem) op de grond te leggen en we drukken dan met onze voet de steel iets in de grond, je hebt dan een mooie lange rechte 1 centimeter diepe geul.

Daar zaaien we dus elke 10-12 centimeter een zaadje in. We dekken het geultje dan af met wat zand: dat is fijn voor de zaden om doorheen te komen bij het kiemen, en een mooie markering want dan weten we waar de zaden liggen. Omdat de zaden wel 3 weken over de kieming kunnen doen moet er soms al voorzichtig onkruid gewied worden en is zo’n streep zand waar zaden onder liggen makkelijk te herkennen en te ontwijken.

Als je toch iets te dicht op elkaar gezaaid hebt, dun dan zo vroeg mogelijk uit, want je wilt natuurlijk graag grote dikke pastinaken oogsten, en dan is voldoende ruimte tussen de pastinaken een voorwaarde.

In 2023 heb ik toch de stoute schoenen eens aangetrokken en pastinaken en worteltjes voorgezaaid, omdat ik zelf eens wilde zien waarom dat niet kan. In dit blog kun je daar meer over lezen: Lekker puh

En het kan dus wel, maar er zijn inderdaad consequenties. En de belangrijkste daarvan is dat de pastinaken (en worteltjes en winterpeen en schorseneren, de soorten die een penwortel maken en daarom het best ter plaatse kunnen worden gezaaid) ondanks extra zorg (vaker water geven, zeker in de eerste weken na het uitplanten) veel meer ‘gevorkt’ worden. Een foto maakt het veel meer duidelijk:

En dit komt dus voor een groot deel door het voorzaaien en uitplanten, ik heb er meer over geschreven in het blog dat ik na het probeersel met voorzaaien en uitplanten van worteltjes en pastinaken schreef: Daarom dus

En daarbij wil ik dan dus wel nog even opmerken dat ik ontevreden was over de pastinaakoogst (niet schoon te maken, dit soort pastinaken op 7 benen 🙄😄, veel verlies van oogst), maar dat het me bij de worteltjesoogst eigenlijk helemaal niet tegenviel en het zelfs wel voor herhaling vatbaar is. Nog een opmerking: wij tuinieren op vette kleigrond, ook al is die in de afgelopen 35 jaar flink verbeterd met compost, mest, bladaarde, etc., ik kan me voorstellen dat de pastinaken die op lossere zandgrond worden geteeld er wat minder last van hebben.

ZAAITABEL / OOGSTEN / PLANTAFSTAND

VERZORGING

Zorg, zeker tijdens het kiemen en de jonge groei, voor regelmatig en voldoende vocht. Als de zaden tijdens het kiemen regelmatig droog liggen duurt de kieming niet alleen langer maar zullen ook niet alle zaden kiemen en een pastinaak opleveren.

Wied heel voorzichtig, zodat je geen jonge pastinaakzaailingen ‘nekt’.

Je kunt eventueel op ruggen telen (eerst rijen van opgehoopte  grond maken), dat zorgt er in natte periodes op zwaardere gronden voor dat er wat minder wateroverlast is en de wortels wat beter kunnen groeien. Zelf hebben we dit eerlijk gezegd nog nooit geprobeerd, sinds we een aantal verhoogde bakken hebben zijn we over de teelt van pastinaken helemaal tevreden.

Desalniettemin is het misschien op zware grond zonder verhoogde bak het proberen waard: om op ruggen te telen maak je een week of 2 voor het zaaien van een rij een ongeveer 25 centimeter hoge heuvel. Op die verhoogde rij zaai je de pastinaken. De pastinaken komen zo dus niet diep in de grond maar voor een deel in de verhoging die bij voorkeur uit mooie, losse grond bestaat (de losse structuur geeft een betere groei van de wortels, voert overtollig water wat gemakkelijker af, en de grond warmt wat sneller op).

OOGST

Duw een spitvork naast de rij pastinaken recht in de grond, schuin naar boven halen en met de hand trek je de pastinaken dan aan het loof uit de grond. Slinger ze dan even door een ton met water zodat ze alvast wat schoner zijn, en draai vervolgens het loof van de pastinaken af. Neem ze mee naar huis en eet ze vooral dezelfde week nog.

BEWAREN

Zelf hebben we daar geen goede ervaring mee. Het bewaren (in een donkere koele schuur) gaat 2 tot 3 weken goed. Maar onze ervaring is dat bij het te lang (meer dan 3 weken) bewaren van pastinaken er bij de bereiding wel verschil is te merken; de pastinaken smaken wat vezelig, taai, gewoon veel minder lekker dan vers.

En waarom zou je ze willen bewaren? Pastinaken kunnen behoorlijk wat vorst verdragen, je kunt ze dus net als winterprei, boerenkool en aardperen de hele winter laten staan. Onthoud wel de plaats waar de pastinaken staan, of zet en een stokje bij, want in de winter verdwijnt het groen onder de grond en oogst je dus de pastinaken die zonder loof onder de grond rusten. En pas wel op voor een zeer natte winter; in het verleden hebben we daardoor wel eens flink wat rotte pastinaken onder de grond gevonden. Ook dat is voorbij sinds we de pastinaken in een verhoogde bak telen.

Wij vriezen (al dan niet per ongeluk teveel geoogste) pastinaken altijd in. Rauw in blokjes gesneden en ingevroren zijn ze nog prima te gebruiken voor soep, stamppot en puree. Voor het roosteren, bakken, etc. oogsten we uiteraard verse wortels uit de grond.

Op de foto hierboven zie je pastinaakplanten die na de winter weer uitlopen. Dit is het moment om de laatste pastinaken te oogsten en op eten of in te vriezen. Want pastinaken zijn tweejarige planten, in de komende weken wordt de eetkwaliteit steeds minder; vezelig, minder stevig, en met een bittere kern. Dat komt omdat de plant zich gaat voorbereiden op de bloei. Ze bloeit wat later in het voorjaar met mooie gele bloemen, zeker de moeite waard om eens 1 of 2 planten in bloei te laten komen. Maar dan is de wortel dus niet eetbaar meer. En de plant zal na de bloei zaden maken en afsterven.

ZAADTEELT

Van pastinaken kun je eenvoudig zaden oogsten, al duurt het wel een tijdje. Want pastinaken zijn dus tweejarig. Oftewel: je zaait ze in april, oogst wat je wilt in herfst en winter, maar laat een paar pastinaken in de grond. Rond eind maart gaan de pastinaken weer uitlopen (zie foto en tekst hierboven). En je kunt de rijpe zaden dan uiteindelijk in de zomer oogsten.

Bedenk dat pastinaakzaden maar kort kiemkrachtig blijven, zoals ik al eerder schreef, meestal niet veel langer dan 1 of hooguit 2 jaar.