Broccolini

Allereerst: dit ‘zusje’ van de bekende broccoli is onder zoveel namen (al dan niet geregistreerd als merknaam) bekend dat het leuk is om die even op te sommen:

• Broccolini (en zo blijf ik haar op deze pagina maar noemen, voor alle duidelijkheid)
• Aspergebroccoli
• Spruitbroccoli
• Bimi (merknaam)
• Babybroccoli
• Sprouting broccoli
• Winterbroccoli

Misschien zijn al die verschillende namen verwarrend. En dat ze nog niet één vaststaande naam heeft komt ongetwijfeld doordat deze groente pas sinds enkele decennia in Nederland bekend is. Ik heb wel eens gelezen dat broccolini een kruising tussen broccoli en kailaan is. Aan de andere kant lees ik soms ook dat de teelt van vooral de winterbroccolini al ‘eeuwenoud’ is. We zien haar hier in de groentewinkels en supermarkten nog niet zo lang. En pas sinds de laatste jaren wordt ze bijvoorbeeld hier op het volkstuinencomplex vaker geteeld (en dat komt ongetwijfeld mede doordat er steeds meer rassen verkrijgbaar zijn met positieve eigenschappen zoals een grotere oogst, een vroegere oogst = voor het begin van de winter, bestendigheid tegen kou, etc.).

De teelt van bloemkool is één van de lastigste in de moestuin. De teelt van broccoli is iets makkelijker. De teelt van broccolini is nog wat makkelijker (en zekerder). Dat is de volgorde :-). Al zijn er uiteraard uitzonderingen. En ik wil ook gelijk opmerken dat broccolini soms wel een heel lange teeltduur heeft (maar dus niet altijd), zie daarover meer bij de alinea Teeltwijzen.

Eigenlijk zijn alle bovengrondse delen van broccolini eetbaar, dus ook de bladeren en de stelen. Broccoli en bloemkool kunnen vrij snel doorschieten maar broccolini maakt nog wat makkelijker en sneller bloemen (omdat de roosjes al kleiner en losser van vorm zijn). Als ik voldoende heb geoogst probeer ik altijd (tenzij ik ernstig ruimtegebrek in de moestuin heb) om de planten nog een paar weken te laten staan: de laatste broccoliroosjes schieten dan al snel in bloei; de vrolijke gele bloempjes lokken veel bestuivers, je kunt de bloempjes eten (ze hebben een poederige zachte koolsmaak) en ze blijven ook nog eens een week mooi in een vaasje op de terrastafel (en ook dan komen er nog flink wat hommels op af).

Broccolini bevat, net als broccoli, veel vitamines en mineralen, en juist omdat de roosjes klein zijn is ze niet alleen lekker om ‘gewoon’ te koken maar ook zeer geschikt om te wokken, stomen en te gebruiken in bijvoorbeeld een salade, etc.. Bedenk dat broccolini veel sneller gaar is dan bloemkool en broccoli (ik stoom ze vaak slechts 2 of 3 minuten om daarna in een salade te verwerken). Ik laat ook veel meer van de steel aan het roosje want de stelen zijn ook heerlijk mals, groen en fris koolachtig van smaak).

De teelt van broccolini heeft hier dus vrijwel altijd de voorkeur boven die van bloemkool (op weeuwenteelt bloemkool na, dat is ook een aanrader) en broccoli. Hoewel ik in 2021 weer eens ouderwets gewone groene zomerbroccoli ga zaaien :-).

TEELTWIJZEN EN RASSEN

Ik heb een paar keer een berichtje gekregen van menen die broccolini in april of mei zaaiden en het jaar erop in februari of maart de grote planten uit de grond haalden en weggooiden, met het idee dat de planten gewoon geen oogst wilden geven. Als zijnde mislukt dus (zoals bloemkool ook wel mislukt en geen bloemkool wil maken). En dat was dan erg jammer want die planten zijn dan vlak voor de uiteindelijk oogst verwijderd. De teelt van broccolini kan lang duren, mede afhankelijk van het ras en omstandigheden als temperatuur, standplaats, voeding en vocht. Er zijn rassen die je voor de oogst in de zomer en/of herfst zaait en rassen die je voor de oogst in het voorjaar erop zaait (waarbij de planten dus in de tuin overwinteren en de broccoliroosjes zich pas na de winter in de lente ontwikkelen). Er worden voor deze teeltwijzen vaak nog steeds de Engelse termen ‘summer sprouting broccoli’ en ‘winter sprouting broccoli’ gebruikt.

Voor de teelt van sprouting broccoli is het belangrijk om wat meer planten te zetten, De planten maken over een langere periode telkens weer nieuwe losse broccoliroosjes. De opbrengst is prima maar omdat die over een aantal weken wordt uitgespreid kun je vaak per plant slechts enkele roosjes tegelijkertijd oogsten. Door meerdere planten te zetten kun je toch per keer voldoende broccoliroosjes oogsten voor een complete maaltijd. Zelf zetten we vaak een stuk of 6 planten en daar kunnen we meerdere keren ruim voldoende van oogsten.

RASSEN

Je kunt de groep dus grofweg onderverdelen in de zomer-/herfstteelt (zomerbroccolini = summer sprouting broccoli) en de winterteelt (winterbroccolini = winter sprouting broccoli). Zomerbroccolini zaai je in het voorjaar (bij voorkeur niet te laat zodat er genoeg tijd is om te groeien en oogst te geven, rond de maand maart), de oogst valt dan in de zomer of herfst, afhankelijk van het ras, de omstandigheden en het moment van zaaien. Winterbroccolini (winter sprouting broccoli) zaai je in de late lente of vroege zomer en oogst je dus pas in het voorjaar van het jaar erop.

Voorbeelden van rassen:

Zomerbroccolini (summer sprouting broccoli), voor oogst in hetzelfde jaar:

• Early Purple Sprouting (paars)
• Summer Purple (paars)
• Pozo F1 (paars)
• Rudolph (paars)
• Green Sprouting (groen)

Winterbroccolini (winter sprouting broccoli), voor oogst in het voorjaar na het jaar van zaaien:

• Burbank F1 (crèmekleurig)
• Ninestar Pernennial (crèmekleurig)
• Apollo F1 (kan bij vroeg zaaien ook al in november oogst geven)
• Mendocino (paars)

Het is dus (altijd maar zeker in het geval van broccolini) heel belangrijk om bij de aankoop van een ras de beschrijving te lezen en de aanwijzingen voor het zaaien te volgen, want dat maakt het verschil tussen vroeg of laat oogsten, winterbroccolinirassen zijn wat beter bestand tegen vorst, etc..

STANDPLAATS / BODEM / BEMESTING

Ook nu kun je onderscheid maken tussen de zomer- en winterteelt. Zomerbroccolini zal vlot moeten groeien en al in hetzelfde jaar oogst moeten geven. Winterbroccolini maakt in het jaar van zaaien eerst een forse plant (soms wel tot meer dan een meter hoog) die sterk de winter in moet gaan. Zomerbroccoliniplanten zijn daardoor vaak wat ranker en slanker dan winterbroccoliniplanten. Beide hebben voldoende voeding nodig maar winterbroccolini heeft vooral een constante voeding over een langer periode nodig (en heeft dus in het voorjaar weer wat voeding nodig om uit te lopen en broccoliroosjes te maken).

Alle kolen zijn in principe slokoppen, bijvoorbeeld bloemkool wat meer dan spitskool, maar ze hebben allemaal een goede bemesting nodig. De grond moet vochtig zijn maar liever niet kletsnat. Zorg dus voor veel organisch materiaal (zoals compost en oude stalmest) zodat vocht wordt vastgehouden maar ook kan worden afgestaan en er veel actief bodemleven is. Soms gebruiken we zelfs ook wel wat mest van enkele maanden oud (waar veel stro in zit) als bodembedekking tussen de planten (het houdt onkruid tegen, houdt vocht vast, verbetert de grond, stimuleert het bodemleven, geeft een klein beetje voeding maar vooral veel sporenelementen/mineralen).

Zelf geven we de jonge planten een samengestelde organische meststof (zoals bijvoorbeeld groene Culterra of iets vergelijkbaars). Wanneer de planten eenmaal halverwege in de groei zijn geven we de planten dan nog wat extra kali. Bij de teelt van winterbroccolini geven we dezelfde voeding bij het planten, en ook wat kali in de zomer, maar geven we vervolgens in februari nogmaals wat samengestelde moestuinvoeding (wanneer de planten na de overwintering vanaf maart verder moeten groeien om broccoliroosjes te kunnen gaan produceren).

OPKWEEK

Je kunt natuurlijk buiten op een zaaibed zaaien, maar ik zaai liever voor. Ik zaai dan in een tray, in de kas of buiten, afhankelijk van het ras en dus de zaaiperiode (voor de zomerbroccolini in het vroege voorjaar in de kas, voor de winterbroccolini in de late lente of zomer liever buiten – omdat het dan in de kas al wel erg warm is voor kool die van koele omstandigheden houdt).

Zaai liever niet in huis, kool kan behoorlijk veel kou verdragen en bij het zaaien in huis (waar het altijd relatief donker en warm is, zelfs in een zonnig raamkozijn) is de kans groot dat de zaailingen heel lang en dun en iel worden.

De zaden van alle koolsoorten kiemen behoorlijk snel, bij temperaturen rond de 10 tot 15 graden al binnen 1 tot 2 weken (middenin de zomer vaak binnen 5 of 6 dagen). Zelf verspeen of plant ik de trayplugjes met koolzaailingen na het kiemen (als ze hun 3e blaadje en dus 1e echte blaadje na de 2 kiemblaadjes krijgen) uit in 9-centimeter potjes. Dat hoeft niet perse maar de zaailingen kunnen in de potjes met potgrond in enkele weken uitgroeien tot forse, sterke zaailingen die na het uiteindelijke uitplanten de beste start hebben.

Plant de zaailingen vervolgens vrij diep uit (tot aan de onderste blaadjes) en geef ze de eerste tijd regelmatig water. Kool houdt van een plekje waar de zon voldoende schijnt maar het hoeft geen volle dag zon te zijn: halfschaduw mag ook. De plantafstand hangt enigszins af van het ras en de standplaats maar je kunt grofweg een planafstand van 50 x 50 centimeter aanhouden (volg vooral de aanwijzingen op de verpakking van de zaden). En, uiteraard mede afhankelijk van de plaats waar je de zaailingen uitplant, zul je ze direct moeten gaan beschermen tegen vogelvraat, want vooral vogels zijn gek op jonge malse koolblaadjes en kunnen die zaailingen in één avond tot op de nerf opvreten waardoor ze niet meer kunnen groeien en uiteindelijk dood gaan. Zie daarover meer hieronder bij de alinea ‘Verzorging’.

VERZORGING

Naast de algemene verzorging als wieden, en water geven bij droogte, is het vooral op zandgronden handig om koolkragen te maken en te gebruiken: je knipt dan van rubber of plastic of wat dikker karton rondjes of vierkantjes van 10 x 10 centimeter, met aan één zijde een inkeping tot de helft en een klein rond gaatje in het midden. Deze lapjes vouw je om de voet/steel van de koolplant. Op deze manier voorkom je dat de koolvlieg eitjes legt, net onder de grond, bij de voet van de koolplant (waarna de larven aan de wortel van de koolplant gaan vreten). Wij hebben dit jarenlang gedaan maar zijn er op een gegeven moment mee gestopt omdat we bij tuinburen zonder koolkragen zagen dat er geen problemen met koolvliegen waren. Later lazen we dat de koolvlieg een flinke voorkeur heeft voor koolplanten in losse zandgrond en niet zo snel eitjes legt in de vette klei waarop wij tuinieren. Kijk dus goed naar je grond en bedenk of je koolkragen wilt gebruiken en hoe je dat wilt gaan doen (die van plastic of rubber gaan bijvoorbeeld jaren mee, die van karton maar 1 tuinseizoen maar verteren vanzelf en het is dus een natuurlijker materiaal (mits je ongebleekt bruin karton zonder opschrift = inkt gebruikt).

In onze moestuin is het heel belangrijk om de planten (van alle koolsoorten) direct na het uitplanten te beschermen tegen vogelvraat. Hier hebben we vooral last van duiven maar er zijn zeker ook andere vogels die van de jonge koolblaadjes houden en de zaailingen heel kort na het uitplanten al om zeep kunnen helpen. Er zijn meerdere manieren om de zaailingen te beschermen, bijvoorbeeld door bewegende mobielen rond de planten te zetten. Of plastic kraaien. Of door de zaailingen tussen allerlei andere groenten te planten waardoor ze minder opvallen.

Zoals je op de foto ziet hielpen zelfs 2 plastic kraaien hier niet eens om wat koolrabizaailingen te beschermen 🙂 . Uiteindelijk is de meest zeker manier het afdekken van de zaailingen door een ‘kooi’ te bouwen, bijvoorbeeld van elektriciteitsbuizen, en de zaailingen vervolgens af te dekken met een net of gaas. Zelf planten we tegenwoordig koolplanten tussen allerlei andere groenten en kruiden in en dat helpt enigszins (het is altijd makkelijker en veiliger voor vogels wanneer er veel van dezelfde soort planten bij elkaar staan; hoe meer moeite ze moeten doen, des te groter de kans dat ze de koolplanten wellicht overslaan). Stokken met bijvoorbeeld glinsterende dvd’s of fladderende linten kunnen ook helpen, afhankelijk van het formaat, de vorm en de indeling van je tuin.

Het beschermen (op welke manier dan ook) kan vrij lang nodig blijven. Wanneer de zaailingen ondertussen jonge maar stevige en sterke planten zijn geworden kan de bescherming worden verwijderd. Als de dag erop vraatschade aan de planten te zien is waren we te vroeg en gaat de bescherming weer terug. Er zijn jaren dat de koolplanten al in het jonge planten-stadium niet meer worden aangevreten maar er zijn ook jaren dat zelfs volwassen planten nog moeten worden beschermd. Het hangt allemaal af van de soorten kool, de hoeveelheid vogels, het weer, storende factoren (waardoor de vogels zich niet veilig genoeg voelen, denk aan bewegingen of katten, etc.), het seizoen (er is meer kans op vraat in het voorjaar dan in de zomer), en natuurlijk wat er verder aan voedsel in de omgeving te vinden is. Bij de winterbroccolini (en ook andere kool die in de winter blijft staan, zoals palmkool en winterbloemkool) zien we vaak dat de planten in de herfst en winter niet worden belaagd maar juist in het vroege voorjaar weer wel (omdat er dan weinig ander eten is):

Het kan dus nodig zijn om in het voorjaar de volwassen planten weer te beschermen. Dat gaat wel iets makkelijker: wij steken vaak verschillende formaten stokken schuin in de grond naast en over de planten heen zodat de vogels niet op de planten kunnen landen (want ze eten nooit aan de onderkant maar altijd aan de jonge groei bovenin de plant).

Bij een eventuele vruchtwisseling houd je bij koolgewassen 1 op 6 jaar aan (waarbij je dus na het telen van koolgewassen in principe 6 jaar wacht voor je weer kool in dat vak plant).

OOGST / BEWAREN

Het is belangrijk om op het juiste moment te oogsten; en dat is soms best lastig want er zijn rassen die een beperkt aantal relatief grote broccoliroosjes maken maar ook rassen (zoals bijvoorbeeld de Burbank F1) die juist heel veel kleine broccoliroosjes maken.

En bedenk dat het uiteindelijk onvolgroeide bloemknoppen zijn: als je een paar dagen te lang wacht worden de roosjes al wat losser en nog enkele dagen later kunnen ze al gaan bloeien (de wat lossere roosjes zijn trouwens ook nog steeds prima eetbaar). Controleer daarom rond de oogsttijd elke paar dagen even en snijd af wat je kunt oogsten (ook omdat dit de aanmaak en groei van nieuwe roosjes bevordert). Van broccolini kun je wat meer van de vlezige stengel aan de roosjes laten zitten omdat die ook heel mals en lekker zijn.

Eet broccolini vooral dezelfde dag, dan is ze het lekkerst. Je kunt haar wel enkele dagen in de koelkast bewaren (in een afgesloten zakje of bakje in de groentelade) maar ze wordt al snel wat zachter en slapper. Ik vries de roosjes zelf ook wel in; rauw, gewassen, uitgelekt, in vacuüm zakjes. We vinden ze dan niet lekker meer om te roerbakken maar bijvoorbeeld prima voor in een curry.

ZADEN OOGSTEN

Zaad telen van de meeste koolsoorten, en dus ook van broccolini, is niet moeilijk maar wel riskant. Ze is een kruisbestuiver en kruist met broccoli maar ook met nog wat andere koolsoorten. Bovendien zijn het soms F1-hybriderassen waarvan je beter geen zaden oogst omdat ze in de volgende generatie andere eigenschappen laat zien.

Mocht je het willen proberen, zorg dan dat je dus een zaadvast ras gebruikt en dat er geen andere koolsoorten in de buurt bloeien. En dan zie je dat na de vrolijke gele bloempjes langwerpige ‘stokjes’ worden gevormd. Als die peultjes droog en dor zijn kun je er de donkerbruine ronde zaadjes uit oogsten. Broccoli-zaden blijven 4 jaar kiemkrachtig, mits donker en droog en koel bewaard.