Temperatuur

Nou, wat valt daar nou over te vertellen. Inderdaad niet zo heel veel.
Je zou zeggen dat temperatuur een vast gegeven is, waar je niets aan kunt doen.
En dat is gedeeltelijk waar, maar niet helemaal. En voor zover je er niets aan kunt veranderen moet je gebruik maken van de kennis die je hebt over planten en temperatuur.

In Nederland zitten we in zone 7 à 8. In Zuidwest Nederland ligt het dichterbij zone 8 (minder koud in de winter), in Oost Nederland ligt het dichter bij zone 7 (kouder in de winter).

En dan heb ik het over de klimaatzone-indeling die je in de meeste tuinboeken/tuinencyclopedieën terugvindt. Hieronder een plaatje waarin redelijk duidelijk te zien dat Nederland in een gematigd (zee)-klimaat ligt (roze). In goede tuinboeken staan bij die zones ook de minimum- en maximumtemperatuur vermeld.

Je kunt je vast al voorstellen dat planten die van nature in de donkerbruine zone (Tropisch Klimaat) voorkomen, het hier wel erg koud vinden. Helaas zullen we ons erbij neer moeten leggen dat er in Nederland nou eenmaal temperaturen van -12 tot -17 graden als minimumtemperatuur mogelijk zijn, al komen ze lang niet elk jaar voor.

En misschien kun je je ook voorstellen dat zaden van leuke soorten groenten en bloemen, die je op vakantie in bijvoorbeeld Brazilië koopt, op het zakje een zaai-advies krijgen die je niet direct moet volgen. En misschien doen dat soort planten het in Nederland niet eens goed. Een vroege tomaat in Zuid-Amerika is niet ook direct een vroege tomaat voor Nederland. Misschien ook wel, maar bedenk dat planten en zaden uit andere landen in Nederland anders reageren. Google vooral op plantennamen, rassen, etc. om uit te vinden hoe je zo’n plant in Nederland zou moeten behandelen voor het beste resultaat.

Overigens is niet alleen de temperatuur belangrijk.
Zeker bij het Tropisch Tuinieren leer je dat sommige planten beter tegen 1 nacht van -10 graden kunnen, dan 10 nachten van -5 graden. En vervolgens is de grondsoort van belang en hoeveel vocht daar in zit. Een aantal vorstgevoelige Salvia-soorten kunnen beter tegen koude temperaturen op droge lichte grond, dan minder vorst, maar dan op zware natte grond.

En tenslotte heeft de zomer voorafgaand aan de winter een grote invloed. Als de plant in een warme zonnige zomer constant in de volle zon heeft gestaan, heeft hij veel meer reserves op kunnen doen om de winter te overleven dan wanneer de plant op een schaduwrijke plaats in een druilerige zomer heeft gestaan.

Zo, en dat alles alvast over het klimaat, toch meer over te vertellen dan je zou denken.

En dan naar Nederland zelf; in Nederland zie je ook toch al tamelijk grote verschillen tussen Oost, Noord, Zuid en West. Hier aan de kust is het in de zomer koeler dan in het Oosten van Nederland. Daarentegen is het in de winter hier aan de kust juist minder koud dan in Zuidoost Nederland. Het Noorden krijgt weer wat invloed vanuit Scandinavië.

Hier in Zuidwest Nederland heeft het allemaal te maken met de zee, die een grote invloed op ons klimaat heeft. In de winter voert ze relatief zachte lucht aan, in de zomer relatief koele lucht.  Iedereen weet ook dat als er in de winter een Oostelijke stroming staat (met een Oostenwind), er koude lucht aankomt. Met een Westelijke stroming komt die zachte lucht weer vanaf zee (vaak helaas gepaard met nattigheid).

Afhankelijk van de plaats waar je woont kun je inspelen op, of rekening houden met die temperatuursverschillen in Nederland. De zwager van onze tuinbuurman woont in Groningen en heeft daar een volkstuin. Als hij zijn zwager bezoekt komen ze altijd even naar de volkstuin kijken en verbaast hij zich erover dat hier de aardappelen bijvoorbeeld al 40 centimeter hoog zijn, en ze op zijn tuin in Groningen pas net boven komen. Hij zaait standaard alles wat in de volle grond gezaaid kan worden dan ook een week of 2 later dan wij, simpelweg omdat daar de nachten wat langer kouder blijven.

Een paar gegevens die je wellicht bij het tuinieren kunt gebruiken:

• hoger gelegen tuinen zijn warmer dan laag gelegen tuinen
• donkere of zwarte grond neemt meer warmte op dan lichtgekleurde grond
• droge grond warmt sneller op dan natte grond
• in natte grond kan de warmte beter worden verspreid dan in droge grond
• kale grond is sneller warm maar koelt ook weer sneller af dan bedekte (beplantte)grond
• lichte grond warmt in het voorjaar sneller op dan zware grond
• bij helder weer is er meer kou dan bij bewolkt weer
• bij windstil weer mengt koude onderlaag zich niet met warmere bovenlaag en blijft het dus kouder dan wanneer er wind staat

Zelf hebben we geprobeerd om in onze achtertuin een warm microklimaat te creëren. Dat betekent dat je op een zonnige en warme plaats zorgt dat er niet te veel koude bijkomt. Door schuttingen, takkenwallen, coniferen of wat dan ook rond je tuin te plaatsen, houd je de warmte min of meer vast in je tuin. Wel eens gelezen dat dit wel 2 graden kan schelen met de ruimte buiten je tuin.

Wat kunnen we doen om planten te beschermen tegen koude:

Leg in de winter stro, takken, bladeren, etc. op de plant, die zich heeft teruggetrokken onder de grond, het isoleert en houdt de warmte ‘binnen

Zorg voor een goede afwatering, te natte grond (zoals vaak op onze vette klei) in combinatie met vorst kan funest zijn voor vorstgevoelige planten. Dit kun je bijvoorbeeld doen door voor het planten wat kiezels of steengruis door de grond te werken, hetgeen voor een betere afwatering zorgt

Zorg voor een goede standplaats en grondsoort voor een plant; daar waar een plant zich thuis voelt en goed groeit en bloeit zal ze ook meer vorst kunnen verdragen dan op een plaats waar ze al veel energie moest verbruiken om in de zomer te kunnen groeien en bloeien.

Je kunt bladeren van bijvoorbeeld palmen of andere vorstgevoelige planten tijdelijk bij vorst inpakken met vliesdoek, eventueel met stro (pas wel op met plastic want volledig afdekken met plastic zorgt voor verstikking!)

Op de foto zie je in onze achtertuin de Musa basjoo in de winter. Er is isolatiemateriaal rond de plant gezet, van binnen opgevuld met stro. Bovenop hebben we een emmer ondersteboven gezet zodat het niet ‘kan inregenen’ (waardoor wortels kunnen rotten). Het blijft er dus droog, iets warmer dan buiten en beschut tegen koude wind, sneeuw, hagel, storm, etc. Eind maart halen we elk jaar het isloatiemateriaal weg, en kijken we wat er nog leeft. We knippen dat terug tot op het ‘leven’, de plant krijgt dan gelijk wat voeding en water zodat ze weer een de groei kan komen. Tot december – dan pakken we haar weer in.

Sneeuw isoleert trouwens ook. Laat sneeuw liggen als er vorst wordt verwacht. Probeer wel de sneeuw weg te halen als je dooi verwacht, anders wordt de grond erg nat en als er dan weer matige vorst komt kan dat ook funest zijn voor een plant.

Als het om zaaien gaat:

Bedenk dat de bodemtemperatuur niet hetzelfde als de luchttemperatuur! De luchttemperatuur kan al aardig oplopen terwijl de grond nog erg koud is door een koude periode eerder in de maand

Je kunt de bodem opwarmen door er zwart landbouwplastic over te spannen. Op een zonnige dag kan de grond flink opwarmen en ’s nachts wordt deze warmte onder het plastic vastgehouden.

Mest en compost geven warmte af. In mei kun je bijvoorbeeld komkommerplanten, courgettes of pompoenen op een hoop planten waarbij je onder de grond mest hebt toegevoegd. “Op broeimest planten” wordt dit ook wel genoemd.

Zie foto; bedenk wel dat je de planten niet in de mest zelf kunt planten (mest is zo scherp dat plantwortels ‘verbranden’, maak dus een 30 centimeter diepe kuil in de mesthoop die je opvult met grond; zo staan de planten in grond, maar wel op een verhoging van composterende (en dus warmte-afgevende) mest/stro.

En tot slot kun je het klimaat kunstmatig beïnvloeden door middel van glas en plastic: een kas, een platte bak, etc. Maar zo prijzig hoeft het niet eens te zijn. Een stukje perspex op 4 lage paaltjes boven bijvoorbeeld een meloenplant kan al extra warmte en wat drogere omstandigheden bieden. Tomaten hebben vooral last van natte zomers; door doorzichtig plastic op palen boven hen te spannen kun je teveel regen op het blad (met daardoor koud en nat blijvende planten en een grotere kans op Phytophtora) tegen gaan. Je kunt dure cloches kopen om op je jonge vroege slaplantjes te zetten, maar je kunt er ook half doorgesneden petflessen voor gebruiken.

Zelf hebben we 3 kasjes. Mocht je ook een kas hebben, bedenk dan dat de zuidzijde of zuidwestzijde naast de kas een geweldige plaats is. Zo met de kas in de rug is er meer warmte, het is er wat meer beschut, de grond warmt er wat meer op: ideaal voor een paar vroege tomatensoorten, misschien een vroege aubergine, of juist die Salvia die het ergens anders te koud vindt, etc. Maak vooral gebruik van je eigen omstandigheden: misschien heb je geen kas maar wel een muur op het Zuidwesten; ook erg geschikt voor planten om lekker warm tegen te worden.

Een tip voor het binnen zaaien: we hebben zelf een elektrische propagator om warm in voor te zaaien (foto).

Als je die niet hebt, of niet wilt/kunt kopen is zeker niet alles verloren hoor. Zorg in ieder geval voor een kamer op het Zuiden of Zuidwesten natuurlijk, lekker warm in de zon. Maar je kunt de temperatuur nog wat opschroeven door te zaaien in potjes waarop je een plastic zakje zet (onder het plastic wordt een extra warm maar ook extra vochtig micro-microklimaat gecreëerd). Ook handig: die doorzichtig plastic doosjes die je zomaar gratis krijgt als verpakking van aardbeien, druiven, tomaten, etc. In de winter spaar ik ze, in de late winter prik ik wat gaatjes onderin zodat water weg kan lopen en dan gaat er zaaigrond in en zaai ik er erin; het ‘dekseltje’ kun je gemakkelijk open en dicht klikken. Ik neem ze zelfs mee naar de volkstuin; door er heel vroeg bijvoorbeeld spitskool in te zaaien zaai ik dus in een minikasje in de kas (dubbelop); erg warm en spitskool kiemt dan vaak (de zon moet natuurlijk wel af en toe schijnen) al binnen een paar dagen.

Wat kun je doen om de temperatuur in je koude kas een beetje hoger te maken tijdens koude dagen/nachten in het voorjaar

Vaak zijn die koude dagen wel zonnig (door een hogedrukgebied is het helder, zonnig maar koud, en vooral koude nachten. Door gieters of emmers water in de ochtend te vullen en naast planten te zetten in de kas warmt het water op (als je water geeft, geef je dus lauwig water in plaats van ijskoud water). Maar het warme water koelt in de nacht af maar straalt daarbij wel wat warmte af aan de planten rondom de gieter/emmer.

Ramen van een kas mogen nooit helemaal dicht zijn, zodat wind in en uit kan waaien, maar je kunt de ramen natuurlijk wel op maar een klein kiertje houden. En de deur dicht houden zodat de kas overdag flink opwarmt als reserve voor de nacht.

Vorstgevoelige planten kun je ook nog beschermen met bijvoorbeeld wat vliesdoek. Overdag warmt het in de kas onder vliesdoek flink op, en die warmte blijft, wanneer het koude wordt in de avond en nacht, nog een tijdje hangen.

Zo kun je, met of zonder kas, zelf misschien ook wel een aantal dingen zelf voor je tuin bedenken die zorgen dat je tuin wat meer aan je behoefte voldoet. Tuinieren in ons klimaat maakt een mens inventief 🙂