De houdbaarheid van moestuinzaden

In de winter vind ik het altijd heerlijk om te zoeken naar leuke groenten, bloemen en kruiden voor het volgende jaar. Soms kan ik in mijn enthousiasme nog wel eens wat teveel soorten bestellen. En soms twijfel ik of zaden van soorten die ik al één of enkele jaren in huis heb nog kiemen.

Oftewel: ik heb altijd veel zaden, van verschillende oorsprong (zelf geoogst, gekocht, geruild, gekregen, uit Nederland, of bijvoorbeeld uit Italië, Duitsland, etc.). En dus zijn ze ook van verschillende kwaliteiten en ven verschillende jaren. Er zitten nieuwe zaden tussen maar soms zijn ze ook al 1 of enkele jaren oud, en soms zijn ze ook echt flink ouder dan dat. Ik probeer wel altijd elk zakje te voorzien van het jaar van oogsten.

Op de foto zie je zakjes gekochte zaden, heerlijk om plaatjes te kijken, zaden te controleren, een planning te maken en je te verheugen op een nieuw jaar vol groenten en kruiden en bloemen!

Maar hoe lang kun je zaden eigenlijk bewaren?

Die vraag is niet zo heel makkelijk te beantwoorden, want het hangt af van een flink aantal factoren.

1. De conditie van zaden

Hoe oud zijn de zaden, waar heb je ze gekocht of heb je ze zelf geoogst, in welke verpakking zitten ze, etc.. Zaden die je koopt zijn soms vers maar dat zijn ze zeker niet altijd; soms liggen de zaden bij de verkoper ook al wel een jaartje of langer te wachten (hopelijk onder goede omstandigheden). Kijk dus goed naar de houdbaarheidsdatum op de verpakking en houd daar rekening mee in je planning. Soms zijn zaden verpakt in gewoon papier maar soms ook ’onder beschermende atmosfeer’ (in een wat dikker en vaak wit zakje dat van binnen een metaalachtig laagje heeft – op de foto hierboven zie je trouwens zo’n metaalachtig zakje). Als je zaden koopt die in zo’n geseald binnenzakje zitten, maak dat dan vooral niet open want daarmee verbreek je die beschermende atmosfeer en worden de zaden wat minder lang kiemkrachtig dan op de verpakking staat aangegeven. Lastig, ik weet het, het is verleidelijk om even open te maken om te kijken hoe de zaden eruit zien, hoeveel het er zijn, etc..

Op deze foto zie je een mengsel van verschillende soorten zaden, zoveel vormen en groottes leveren evenveel verschillende soorten planten op. Je ziet onder andere zaden van kool, rucola, tuinkers, Oost-Indische Kers, radijs, goudsbloemensla, andijvie en boomspinazie.

2. Zaden bewaren

Bedenk dat zaden levende ‘wezens’ zijn. Ze slapen, en wachten op de juiste omstandigheden om te kiemen. In die slapende toestand hebben ze, al is het maar heel weinig, zuurstof nodig om te ademen. Voeding hebben ze genoeg, dat zit binnen de zaadhuid opgeslagen, het wordt endosperm of ook wel kiemwit genoemd (en het bevat dus vaak eiwitten en/of vetten en/of zetmeel waardoor een zaadje kan kiemen en de eerste worteltjes en blaadjes kan maken).

Omdat een zaadje dus heel langzaam en oppervlakkig ‘ademt’ zou een papieren zakje het beste bewaarmiddel zijn. Toch kies ik zelf vaak voor plastic gripzakjes, klein, handzaam, doorzichtig zodat ik kan zien hoe het met de zaden gaat, en ben daar eigenlijk altijd prima tevreden over, mits de zaden maar in goede conditie en droog zijn.

Je bewaart zaden, van welke soort dan ook, bij voorkeur donker, droog, en koel. Een mooie plaats vind ik zelf een kast op een onverwarmde slaapkamer op het noordenoosten, waarbij er weinig of geen zon op de kast kan schijnen.

Warmte, zon(licht) en vocht zijn in principe funest voor een lange bewaarbaarheid van zaden. Logisch ook want juist die 3 factoren zijn essentieel voor een zaadje om te kiemen. Je zoekt dus naar een plaats die het tegenovergestelde biedt.

In de koelkast kun je ook heel goed zaden bewaren, daar is de temperatuur niet alleen koeler maar vooral ook constanter koel. Maar afhankelijk van de soort en hoeveelheid zaden die je wilt bewaren en het formaat van je koelkast is dat wellicht geen optie. Ik heb het zelf wel eens geprobeerd met 3 jaar oude peperzaden die ik voor een prikkie kon kopen en van de zaden die in de koelkast lagen kiemden er inderdaad meer dan van de zaden die in een slaapkamer lagen.

Er zijn zelfs mensen die zaden extreem lang bewaren in een diepvries, en als reden opgeven dat de wereldzadenbank in Spitsbergen dat zo ook doet. Bedenk dan dat de zaden die in Spitsbergen liggen wel onder heel andere en vooral constante omstandigheden zijn verpakt en worden gecontroleerd en bewaard. Rijpheid van zaden, vochtgehalte in de zaden, gezondheid, licht, lucht, etc. hebben allemaal invloed. En als er lucht en vocht bij zelf ingevroren zaden kan komen is de kans groot dat de zaden het niet gaan overleven (of als de vriezer kapot gaat of er een stroomstoring is). Dus zaden in een diepvries bewaren kan, maar dat is zeker niet voor alle soorten geschikt en er zijn altijd risico’s.

Samengevat: hoe koeler, droger en donkerder de zaden bewaard worden, des te dieper slapen de zaden, en des te langer kun je ze dus bewaren.

Op deze foto zie je zaden die ik zelf oogst van knoflookbieslook (Allium tuberosum), ze zijn goed rijp maar moeten nog nadrogen. En dan nog zijn ze slechts 1 tot hooguit 2 jaar kiemkrachtig.

3. De soorten

Het laatste belangrijke punt bij het bewaren van zaden is de soort zelf. Er zijn nu eenmaal planten die maar een paar maanden kiemkrachtig blijven, en planten die jarenlang kiemkrachtig blijven. Hoe goed en rijp en gezond de zaden ook geoogst, gedroogd, verpakt en bewaard zijn, elke soort heeft een eigen levensduur (dat geldt ook voor een volwassen plant, die heeft ook niet het eeuwige leven, net als een zaadje). Misschien is het een absurde vergelijking maar bedenk dat een eendagsvlieg een andere levensduur heeft dan een muis, mens of schildpad. Elk levend organisme op de wereld heeft z’n eigen tijd, en dat geldt dus ook voor zaden. Bij zaden wordt de duur van ‘het levensvatbaar zijn’ het kiemvermogen genoemd. Als je dus ergens bij een soort ziet staan dat het kiemvermogen 4 jaar is, dan zijn de zaden dus vanaf het moment van oogsten nog 4 jaar kiemkrachtig.

Hieronder volgt een rijtje van veelgebruikte groentezaden plus hun kiemvermogen. Misschien handig bij je planning of als je zaden gaat bestellen en/of je oude voorraad nakijkt.

Het kiemvermogen van groentezaden (mits dus droog, donker en koel bewaard):

BLADGEWASSEN

PEULGEWASSEN

WORTELGEWASSEN

VRUCHTGEWASSEN

KOOLGEWASSEN

OVERIGE GROENTEN

Dit zijn natuurlijk richtlijnen, zoals ik al eerder schreef is het kiemvermogen voor een deel ook afhankelijk van de omstandigheden bij het oogsten van de zaden en de bewaring. Mocht je twijfelen over de kiemkracht doe dan een testje: zaai een paar zaden, warm en vochtig (ik kies er altijd een plekje voor op een modem, tussen 4 laagjes nat keukenpapier in een dichtgebonden boterhamzakje of afgesloten plastic bakje). Kijk om de 2 dagen even of er iets gebeurt; als er binnen 3 weken zaden kiemen weet je dat een deel van de zaden in ieder geval nog levensvatbaar is.

En tot slot: elk zaadje verdient het om gezaaid te worden, hoe oud het ook is. Niet geschoten is altijd mis. Ter illustratie; ik vond eens een flinke zak zelf geoogste papaverzaden op zolder, veel te warm bewaard en zeker 8 jaar oud. Met het idee dat er niets meer van zou kiemen heb ik de zak met zaden gewoon maar langs de slootkant gestrooid (een flinke zak met tienduizenden zaden). Wie weet, misschien zouden er nog 1 of 2 kiemen. Dit was het resultaat: