De verzorging in de kas

Er is me al wel vaker gevraagd of ik eens iets zou willen schrijven  over de verzorging in de kas.

Daar is geen kant-en klaar antwoord op te geven. Want dat hangt af van je kas, de standplaats, grondsoort, wat je er mee wilt, wat je er in teelt, hoe intensief je de kas gebruikt, etc.. Dit wordt dus zeker geen kort en bondig blog, en wellicht wordt het ook misschien nog wel een wat warrig verhaal (vrees ik, terwijl ik dit schrijf). Het gaat over de manier waarop wij de grond in onze kas verzorgen, er zijn uiteraard ook andere manieren en meningen.

Om te beginnen, ik heb een paar jaar geleden al eens 2 pagina’s over de kas geschreven:

• de aanschaf van een kas, wat is er te  koop en waar zou je op kunnen letten
• het gebruik van de kas (over waterafvoer, paden, etc.)

En daarnaast schrijf ik al een paar maanden zo af en toe een blog over de Winterkas, waarbij we dit jaar zoveel mogelijk groenten in de kas hebben gezaaid en geplant om in de herfst en/of winter en/of voorjaar van te oogsten. Die blogberichten kun je vinden via deze link

Nou, daar gaan we dan…….

Een kas is kostbaar. Zo kostbaar dat we er heel intensief in tuinieren, zoveel mogelijk soorten zaaien/planten, en elk plekje benutten. Dat betekent dat we veel van de grond vergen. Om die reden is een goede voeding heel belangrijk; je kunt niet verwachten dat ze jaar in jaar uit ervoor zorgt dat alles goed groeit en je flink kunt oogsten zonder er iets voor in de plaats terug te geven. Alles wat groeit en/of arbeid levert heeft voeding/eten nodig.

Waar je de grond in de kas mee wilt voeden is een persoonlijke voorkeur: er zijn mensen die kunstmest gebruiken, mensen die liever biologisch voeden, mensen die zelf plantenaftreksels maken, etc. Zelf vinden we de groene Culterra altijd een prettige en organische samengestelde meststof (met een NPK van 10-4-6 = dus 10% N = stikstof, 4% P = fosfor en 6% K = Kali).

De hoeveelheid kali in die meststof vinden we voor de vruchtgewassen in de kas net iets te laag en vullen aan door in de late lente nog wat kali te geven. Samengevat: wij geven in maart, enkele weken voor het uitplanten van de zaailingen,een gemiddelde hoeveelheid samengestelde meststof (voor een goede groei). En vervolgens geven we eind mei nog een kleine hoeveelheid kali (voor stevige en sterke planten, een goede vruchtzetting en veel vruchten met een goede smaak en houdbaarheid).

Nu we in september/oktober met de winterkas zijn gestart hebben we op dat moment uiteraard nagedacht over of, en welke voeding we dan zouden kunnen geven. Want de voeding die we dit voorjaar gaven is ongetwijfeld afgelopen zomer door de komkommerplanten, tomaten, pepers, etc. verbruikt. Maar een stikstofrijke voeding in de donkerste maanden van het jaar zorgt voor een hoog nitraatgehalte en dat willen we voorkomen. We hebben daarom vlak voor het zaaien/uitplanten van de wintergroenten, alleen een minimale hoeveelheid koemestkorrels gegeven (waar slechts ongeveer 2,5% stikstof in zit). Afhankelijk van de ontwikkelingen komende winter/lente zullen we in februari/maart (wanneer de dagen weer langer en lichter worden) gaan bedenken wat er dan nog aan groenten staat, of we daar een voedingsgebrek zien en wat we dan aan voeding willen geven (ik gok dat de weeuwenteelt kolen eind februari wel wat samengestelde voeding zullen willen).

De uitleg over wat welke meststof in de NPK samenstelling doet kun je hier vinden: Bemesting

Of en wat je ook geeft, het is altijd belangrijk om de grond en alle planten die in je kas groeien en bloeien goed te observeren. Als je goed kijkt en logisch nadenkt kun je vaak al zien/bedenken dat iets niet goed gaat, ook al begrijp je dan misschien nog niet wat of waarom. Denk aan een gebrek aan voeding (bijvoorbeeld geel blad) of vocht (neusrot), of aan ziekten en plagen. Ik ben slecht in ziekten en plagen, herken het meestal ook niet, maar ik zie wel wanneer er iets niet goed gaat, en dan kan ik verder zoeken wat de oorzaak en remedie zouden kunnen zijn. Op tijd signaleren kan veel ellende voorkomen.

Ook belangrijk: bedenk dat een kas een half gesloten systeem is. Het waait er niet, er is geen regen, geen sneeuw, etc. Dat betekent dat een ziekte of plaag die buiten heerst de planten in de kas vaak overslaat. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de aardappelziekte Phytophthora die in de zomer de buitentomaten volledig kan verwoesten maar de tomaten in de kas niet kan bereiken (omdat het er niet waait en het tomatenblad in de kas droogt blijft). Dat klinkt heel mooi (en dat is het ook) maar er is een keerzijde: als er in de kas eenmaal een ziekte of plaag heerst kan die  zich binnen korte tijd door de hele kas verspreiden. Een voorbeeld daarvan is meeldauw; als de komkommerplanten in de kas eenmaal zijn aangetast door deze schimmel zien we vaak dat ze al snel daarna overslaat naar meloenplanten en/of aubergines (die allebei ook bevattelijk voor meeldauw zijn). Om die reden planten we die soorten het liefst zo ver mogelijk bij elkaar vandaan en scheiden we die nog eens extra door er bijvoorbeeld paprikaplanten en tomaten tussen te zetten (die wat minder bevattelijk zijn).

En om aardappelziekte en meeldauw, maar bijvoorbeeld ook een luizenplaag te voorkomen (wat kunnen luizen zich in een kas toch explosief vermenigvuldigen) zorgen we ervoor dat het blad van de planten in de kas droog blijft, en dat de luchtvochtigheid in de kas niet te hoog is. Dat doen we door bijvoorbeeld in de warmste maanden de ramen (en deur) verder open te zetten, blad te verwijderen, water te geven bij de voet van de plant en niet op het blad, een goede plantafstand aan te houden, aangetaste bladeren zo snel mogelijk te verwijderen (en bij een vermoeden van Phytophthora/aardappelziekte de hele plant te verwijderen). Dus gaat het ook weer om opletten, in een vroeg stadium een verandering constateren en vervolgens bedenken wat de volgende stap is.

Wij tuinieren op kalkrijke kleigrond maar in de kas verzuurt de grond langzaam (buiten trouwens ook maar daar iets minder snel), door de toevoeging van potgrond (bij het uitplanten van zaailingen),  etc. We kijken goed naar de grond, zeker in het najaar, en als de grond groen uitslaat geven we wat kalk, vaak is dat zo eens per 3 jaar. Soms is het minder duidelijk te zien en testen we het met een pH-testertje (te koop in vrijwel elk groter tuincentrum).

En niet onbelangrijk: we koesteren onze huisdieren 🙂 . We hebben al meer dan tien jaar een aantal padden in onze kas. En die eten heel veel slakken en andere ongewenste dieren (ook wel eens wel gewenste dieren als wormen trouwens). We zorgen voor ze door geen chemische middelen te gebruiken, en in elke kas houden we een plekje extra vochtig en staat een bak ondersteboven waar ze bij droogte en zon onder kunnen schuilen.

Dan de vruchtwisseling. Oei, dat is een heikel punt. En wil ik hier dan een algemeen geldend advies geven of ga ik eerlijk zijn? Ik kies voor het laatste. Wij houden nauwelijks een vruchtwisseling aan in de kas. Hoe zouden we dat moeten doen? Veel van de soorten die we in de kas telen zijn min of meer familie van elkaar. Of ze zijn gevoelig voor ongeveer dezelfde ziekten. En uiteindelijk groeit er een beperkte hoeveelheid aan soorten in de kas. Een vruchtwisseling van 1 op 2 zou ik met moeite nog wel aan kunnen houden maar 1 op 4 jaar of 1 op 6 jaar is, gezien wat wij willen telen, simpelweg onmogelijk. De komkommerplanten en meloenplanten zetten we wel elk jaar op een andere plaats in de kas. Maar tomaten, paprika’s, pepers, aubergines, etc. zetten we zoveel mogelijk door elkaar gemengd in de kas. Zo af en toe gebruik ik een andere methode; plant ik eens wat pepers in potten in plaats van in de volle grond, zaai ik Afrikaantjes of Goudsbloemen tussen de groenteplanten in, etc.

In het verleden hebben we nog wel eens per 5 jaar 1 spade diep de grond uit de kas verwijderd en vervangen door grond uit de moestuin. Maar dat was veel werk en eigenlijk was dat ook maar schijn, want buiten staan toch ook links en rechts vruchtgewassen in de moestuin. En 1 spade diep de grond uit de kas is zeker niet voldoende om ziekten of schimmels die in de grond zitten te verwijderen, want die zitten vaak dieper dan 1 spade. Ik sprak eens met iemand die al vanaf 1984 op ons volkstuinencomplex tuinierde en vertelde dat de tomaten al die (tientallen) jaren zonder problemen op dezelfde plaats stonden. Sindsdien (en dat is nu zo’n 10 jaar geleden) zijn wij ook gestopt met het vervangen van de grond in de kas. Maar we letten altijd goed op, en grijpen in waar nodig. Bij een vaag vermoeden van een tomatenplant met aardappelziekte ruk ik de plant zonder twijfel en per direct uit de grond. En we zijn op onze manier schoon in de kas. Dat wil niet zeggen dat er geen onkruid groeit, juist wel (want onkruid is een goede graadmeter hoe gezond en voedzaam je grond is). Schimmels overleven vaak op oude plantenresten en als we in de herfst opruimen verwijderen we de hele plant, inclusief gevallen bladeren, afgevallen rotte vruchten, etc..

We letten ook heel goed op wat we in de kas gebruiken, zoals dus welke meststof in welke hoeveelheid. Bestrijdingsmiddelen gebruiken we in de kas zelden of nooit, maar als het helemaal niet anders kan kies ik voor een ‘huismiddeltje’ als een plantenaftreksel of groene zeep.

Ik kende vroeger iemand die de planten in de kas tegen slakken beschermde door rond elke plant een kringetje van keukenzout te strooien. Er waren inderdaad geen slakken maar na een paar jaar groeiden de groenteplanten steeds minder goed en werd de oogst ook minder, de grond sloeg wit uit; natrium is slecht voor de meeste planten, en omdat het in de kas niet regent hoopte het natriumgehalte op. Ik heb bij iemand anders gezien dat verse koeienmest in de kas niet verteerde en jarenlang als droge plakkaten bleef liggen (wat verder trouwens niet erg was). Ik heb ook eens bij iemand gezien die een geconcentreerde kunstmeststof in de kas gaf dat binnen enkele dagen alle planten dood gingen. Ook dat spoelt niet uit (uiteindelijk wel, na meerdere keren ‘spoelen’ door de grond heel veel water te geven, maar toen was het al te laat voor de planten). Soms leer je van je eigen fouten, soms ook van de fouten van anderen.

Verzorgen: naast opruimen en voeden en observeren is het verzorgen van de grond belangrijk. Dat doen we in principe in de herfst, winter of vroege lente, want in de zomer is de kas vol en willen we geen wortels beschadigen. We hebben zeker 20 jaar lang de grond in de kas gespit. En bij dat spitten (bij voorkeur vóór de winter) spitten we paardenmest onder. Op die manier voedden we de grond, niet voldoende om de planten er van te laten groeien, maar we voegden zo wel veel organisch materiaal en sporenelementen  toe. Onze vette klei werd er luchtiger van, maar mest verbetert ook zandgrond. Want eigenlijk is mest waar stro in zit ook een soort compost in een voorstadium. Hetzelfde geldt dus ook voor compost; het levert humus, bodemleven, mineralen, sporenelementen, het maakt de grond levend. Nu onze grond na al die jaren mest en spitten zoveel verbeterd is, zijn we een paar jaar geleden gestopt met spitten. De laatste jaren voegen we compost toe, laten dat in de winter bovenop de grond rusten en werken dat in het voorjaar door de bovenlaag van de grond door die om te woelen met een grelinette.

Daarnaast strooien we sinds een paar jaar elke herfst lavagrit in de kas, ook dat zorgt voor luchtigheid, vochtvasthoudendheid, mineralen, etc. In hoeverre het werkt durf ik niet te zeggen, ik heb er vooral heel veel goeds over gelezen dus houden we het er maar in 🙂

Oh ja, we hebben ook nog wel een paar jaar geprobeerd om de grond te bedekken in de kas, soms met stro, of met halfrijpe compost of met karton. We waren daar niet altijd even positief over, soms groeiden planten niet goed (omdat het materiaal composteerde en daarvoor stikstof uit de grond haalde), of de grond bleef heel lang koud. Ongetwijfeld zijn er mensen met andere ervaringen. Sinds een paar jaar gebruiken wij zwart gronddoek, dat verbruikt geen voeding uit de grond, het gaat jaren mee, het gaat verdamping tegen en het  houdt de grond dus langer vochtig, en het warmt de grond wat sneller op (en houdt die warmte vervolgens ook vast). Komend jaar gaan we dat zeker weer gebruiken (sterker nog, het ligt nu in repen in de kas waar rijtjes met veldsla, rucola, worteltjes, radijs, etc. groeien).

Tot zover iets over hoe wij de grond en de planten in de kas verzorgen. Dit is vast geen compleet verhaal, aanvullingen en ervaringen met andere methoden zijn van harte welkom, al is het maar voor de mensen die informatie zoeken over dit onderwerp (en zelf leer ik er ook altijd weer van).

Het was wellicht wel een wat droge stof, daarom nu alsnog wat foto’s uit de afgelopen jaren uit onze kassen. En daaronder vind je dan nog wat meldingen (van bijgewerkte en nieuwe pagina’s, etc.).

In de herfst kan het hier ook nog wel een een ravage zijn, na een drukke zomer, foto van 2017:

We beginnen dan bij het begin; opruimen, schoonmaken, bladresten weg en compost erover verdelen (dat we vervolgens in het voorjaar met de grelinette door de grond mengen). Één kant klaar:

Een foto van de kas in april (in 2010, wat gaat de tijd toch snel, zo lang geleden alweer): vol met zaailingen, voor buiten of om in de kas uitgeplant te worden, en nog wat restjes groenten zoals sla en andijvie die we er in februari zaaiden:

Een foto van april 2012, ook hier is de kas alweer gevuld met zaailingen, maar nu zijn ook de ramen weer eens gezeemd; schone ruiten = meer licht en een betere groei dus uiteindelijk ook een grotere of iets vroegere opbrengst.

Het kan in de kas in het voorjaar wel eens vol zijn:

En uiteindelijk is dit elk jaar weer ons doel, een kas vol met gezonde planten en genoeg oogst (foto 2010):

En bijna 10 jaar later is het niet anders:

Hè, ik krijg bij het uitzoeken van de foto’s alweer voorzichtig zin in het nieuwe jaar, ik ga dit weekend gelijk met de planning beginnen 🙂

Tot slot nog even de mededelingen. Allereerst excuses dat ik niet meer op elke reactie antwoord, ik zal keuzes moeten maken en op dit moment wil ook gewoon zoveel mogelijk schrijven en pagina’s bijwerken, foto’s plaatsen, etc.. En dit blog was ook nog wel een zware bevalling die veel tijd kostte.

En ik heb op de website van Pokon ook nog een blog geschreven, over Een extra pittige reuzenradijs: Winterrammenas. Even een foto ter illustratie, eigenlijk zijn ze toch heel mooi:

En hieronder nog even een rijtje met de veranderingen op de website:

• Ik heb een recept geplaatst van een overheerlijke Appelcake met pecannoten
• En een recept van een machtige maar ook erg lekkere Pindakaaskoek met jam
• En ik heb een inmaakrecept geplaatst van Jam van pompoen met gember, citrusfruit en rum
• En een inmaakrecept van Groene currypasta (op de manier zoals ik ook bouillonpasta maak)
• En ook gelijk die van Rode currypasta

En tot slot heb ik een heel nieuwe pagina geschreven, over de teelt van gember

Excuses als er nog wat typfouten of onduidelijke zinnen in dit grote blog (2627 woorden!) staan, volgende week beloof ik een kort blogje 🙂

Tot slot nog 1 foto, van de Calendula officinalis Snow Princess die hier in de tuin nog steeds bloeit!