Vijg

Eerst even dit, mocht je internationale informatie over vijgen zoeken:

• Latijnse naam:     Ficus carica
• Engelse naam:     Fig
• Duitse naam:     Feige
• Franse naam:     Figuier

 

De vijg is een boom; in ideale omstandigheden (ze komt oorspronkelijk uit landen rond de Middellandse zee en nog wel zuidelijker) kan ze wel ruim 8 meter hoog worden. Haar afkomst verraadt gelijk ook dat ze niet de meest winterharde boom is, ze kan temperaturen rond de -15 graden Celsius prima verdragen maar dat hangt uiteraard ook af van de omstandigheden (gezondheid, leeftijd, het ras, de grondsoort, vocht, etc.).

Hier doen vijgen het heel goed; we hebben zelf jarenlang een vijg in de kas gehad maar die hebben we er uiteindelijk uitgehaald omdat de vijg makkelijk een hele zijkant van de kas in beslag nam, de takken uit de ramen groeiden en het wortelgestel meters breed en diep groeide. Ze is dus een zeer groeikrachtige boom!

Als je daar plaats voor hebt is dat niet erg, ze maakt ook in Nederland uiteindelijk een boom van ruim 4 meter hoog en met een kroon die ruim 5 meter doorsnede kan worden: onze volkstuinbuurman heeft al ruim 20 jaar een vijgenboom in de tuin en daar zien we dat ze zo heel groot kan worden. Het is een prachtig gezicht, met de grote ingesneden bladeren geeft ze een mediterraan uiterlijk aan de tuin, en de opbrengst van grote sappige vijgen is ook best groot (voor een grote boom).

Wij hebben er de plaats niet voor. Om die reden hebben we gekozen voor een vijg in pot, of eigenlijk is het een grote speciekuip met een inhoud van 60 liter. Want een vijg heeft wel ruimte nodig om genoeg wortels te maken (en zo ook bovengronds voldoende te kunnen groeien voor de aanmaak van bladeren en vruchten.

Door de vijg in een grote kuip te houden beperken we de wortelgroei en daardoor wordt de boom meer een struik (uiteraard ook mede dankzij een goede snoei), en de krapte van de pot stimuleert de vijg om vruchten te maken.

De meeste vijgenrassen zijn zelfbestuivers, z heeft dus geen bestuiving van een andere vijg nodig. (Er zijn echter wel enkele uitzonderingen, houd daar rekening mee als je een vijg koopt).

De vruchten kunnen per ras in kleur verschillen; de schil is groenig, geelachtig, lichtbruin of donkerbruin, het vruchtvlees kan wittig maar ook framboosroze zijn of alles daartussenin of juist nog een tint donkerder tot bijna paarsachtig bruin.

Vijgen zijn niet heel sappig; het vruchtvlees is heerlijk zoet, bijna exotisch, en vlezig, en ze bevat heel veel heel kleine eetbare pitjes (in de verte een beetje vergelijkbaar met een kiwi waarvan de pitjes ook een beetje tussen je tanden knisperen).

Ik heb op internet eens gelezen dat ook het blad van vijgen eetbaar is, het wordt wel gebruikt om bijvoorbeeld thee van te zetten of ijs van te maken en zelfs ook als verpakking (net als in bananenblad kun je er voedsel in verpakken, het pakketje stomen en dan de vulling opeten, en wellicht zelfs ook het gestoomde blad). Het blad zou het aroma hebben van honing en noten. Ik heb het zelf eens geprobeerd en er thee van getrokken; het was heel vies, erg bitter, het smaakte naar verbrande noten 🙂 . Maar daar moet ik bij melden dat ik 2 grote bladeren in een halve liter kokend water liet trekken, zoals het recept aangaf. Het was wellicht teveel blad, of te groot blad, en het waren ook 2 bladeren die ik pas in oktober plukte, direct nadat ik de tip van het eetbare blad las. Ik ga het zeker nog eens proberen want de thee smaakte inderdaad nootachtig, maar de volgend jaar gebruik ik kleinere en vooral ook jongere bladeren, in de lente, en ik laat het wat korter trekken. Ik heb het idee dat de oudere en grotere bladeren (met dikke nerven waar het bittere witte sap in zit) voor de vieze smaak zorgden. Ik zal het hier zeker melden wanneer ik het opnieuw probeer en het me dan beter bevalt!

 

BODEM

Zoals gezegd hebben vijgen een enorme groeikracht. Om die in te perken en tegelijkertijd te zorgen dat toch ook rijpe vruchten kunt oogsten kun je haar een beetje ‘plagen’ door heer wortels te beperken. Geef de planten uiteraard een zonnige en beschutte standplaats. Je kunt vijgen als struikvorm snoeien, of haar meer op stam laten groeien en er zo een boom van te maken. Je kunt haar ook in waaiervorm snoeien; ze neemt zo als boom veel minder plaats in beslag, alle takken en vruchten krijgen op die manier evenveel zon, de planten en vruchten drogen sneller op na regen, etc..

Vijgen houden van een neutrale of iets kalkrijke grond (de ideale pH is 6,0), op zure gronden is het daarom belangrijk om elk jaar wat kalk te strooien.

Vijgen groeien van nature in schrale droge grond in mediterrane gebieden. Het is handig om die omstandigheden zo goed mogelijk na te bootsen. Dus kies voor de volle grond een plekje dat niet te nat is, waar de grond wellicht iets verhoogd is (zoals in een verhoogde bak of op een ’terp’). Vooral in de winter kan dat helpen tegen problemen met vorst en te natte grond.

Als je haar gewoon als flinke boom wilt groeien kun je de vijg planten in een flink plantgat dat je hebt opgevuld met potgrond. Als je haar in alles wat kleiner wilt houden kun je na het graven van een flink gat daar eerst een soort bekisting in maken (bijvoorbeeld met grote tegels); je maakt op die manier een soort van begrenzer (al groeien de wortels uiteindelijk door de kleinste kiertjes, toch helpt het wel wat om de groeikracht in te perken. Deze bak (waarvan de zijkanten bij voorkeur iets boven de grond uitsteken zodat de wortels er niet gemakkelijk overheen kunnen groeien) vul je ook met potgrond, voor een goede start en wortelontwikkeling.

Ook als je haar in pot wilt telen (gebruik dan een extra grote maat pot, zoals een speciekuip met een inhoud van 60 liter) vul je die bij voorkeur met potgrond.

Je kunt in vollegrond, begrenzende bak of pot de potgrond wat luchtiger maken door er wat grof brekerzand en/of vermiculiet of perliet door te mengen.

 

BEMESTING

Vijgen hebben in de volle grond weinig voeding nodig, in een beschermde bak/begrenzer is wat meer voeding nodig en in pot zul je uiteraard voldoende voeding moeten geven omdat de wortels die niet zelf ergens kunnen gaan zoeken/ophalen.

Wij geven zelf aan de 3 vijgen die we in kuipen hebben in het voorjaar een matige hoeveelheid samengestelde organische meststof voor fruit (met niet teveel stikstof want dat zorgt voor veel groei en blad) en juist wel wat extra kali (want dat zorgt voor een goede vruchtontwikkeling en smaak).

In juli geven we nogmaals een matige hoeveelheid van dezelfde meststof zodat de vruchten goed kunnen groeien en rijpen. Zelf geven we wat groene Culterra maar er zijn verschillende merken te koop, al dan niet organisch en/of biologisch. Je kunt ook overwegen om wat koemestkorrels en een handje kali te geven. In de volle grond volstaat alleen wat kali (tenzij je op zeer arme zandgrond tuiniert).

 

PLANTEN EN RASSEN

Van 1 vijgenstruik haal je zeker een goede opbrengst. Maar mocht je, net als wij, meerdere vijgen willen zetten, zorg dan voor een platafstand in de volle grond van minimaal 4 tot 5 meter.

Er zijn steeds meer rassen verkrijgbaar die ook geschikt zijn voor het koele Nederlandse klimaat, maar er zijn dus ook nog veel rassen die meer warmte nodig hebben en in Nederland vooral geschikt zijn voor de teelt onder glas. Daarnaast zijn er vroege en late rassen, kleinvruchtige en grootvruchtige rassen, in verschillende kleuren, en er zijn zelfs rassen die meer geschikt zijn als sierboom en weinig vruchten geven (of vruchten die niet goed rijpen of niet heel lekker zijn). Verdiep je vooral in de eigenschappen van de verschillende rassen voor je een vijgenras koopt, en/of vraag advies aan de kweker.

Wij hebben zoals gezegd zelf 3 vijgen in kuipen: een Brown Turkey met laat in het seizoen grote en donkere vruchten, een Peretta Twotimer die vroeger rijpt, met wat kleinere vruchten in een lichtere kleur. En tot slot een Signora, met extra groot en mooi blad en donkere vruchten (in de achtertuin, deels voor sier maar geeft door de extra beschutte standplaats ook prima vruchten).

De Brown Turkey is het meest bekende en verkrijgbare ras, met een goede oogst van extra grote en heerlijk zoete vijgen,  en doet het in Nederland heel goed, ook in de volle grond, mits ze warm en beschut staat

Andere bekende rassen zijn:

• Madeleine des deux saisons
• White Marseilles
• Bornholm Diamant
• Kadota
• Nero (minder winterhard)
• Nazareth
• Verdino
• Col de Dame Blanche
• denieuwetuinl

Koop een vijg in pot (ze zijn wortelecht, niet geënt) en plant ze uit bij niet vriezend weer, het liefst in het voorjaar (tussen eind maart en eind mei, wanneer de grond wat minder koud wordt).

Vijgen zijn ook heel makkelijk zelf te stekken, of beter nog; af te leggen. Laat daarvoor een jong tak die laag geplaatst is op de grond rusten en zorg dat ze contact houdt met de grond (door er bijvoorbeeld een krammetje overheen te zetten die je in de grond steekt). Geef regelmatig water en dan zal ze na enkele weken worteltjes gaan maken. Na enkele maanden zal ze voldoende wortels hebben en kun je haar voorzichtig uitgraven, los knippen van de moederplant en in een ruime pot met potgrond oppotten.

Plant gekochte of zelf gestekte planten net zo diep als ze in de pot stonden; te diep geplante planten kunnen opslag van veel kleine, dunne korte twijgen geven.

 

BESCHERMEN

De eerste rijpe vijgen oogsten we hier vaak rond eind juli. Helaas is dat ook de tijd dat de wespen verschijnen. Zeker als de vruchten barsten na een regenbui zijn ze zeer gewild. Niet alleen wespen vinden ze lekker, er zijn ook wel wat vogels die van rijpe vijgen houden. Ik heb het zelf nooit gezien maar ik gok dat er hier nog wel eens wat halsbandparkieten van de vruchten snoepen (omdat ze nooit de hele vrucht eten maar er één grote hap uit nemen, maar ik kan me vergissen). Of zouden het ratten zijn? ik durf het niet met zekerheid te zeggen.

Je kunt de oogst eventueel beschermen door er een fijnmazig net overheen te draperen, zorg dan wel dat het goed en hermetisch afgesloten is en vogels er niet in verstrikt kunnen raken.

 

 

SNOEIEN

Bedenk wat je wilt met je vijg; een struik, een boom, in pot, in de volle grond, als waaier. En omdat er zoveel keus is, is het lastig om uit te leggen hoe je kunt snoeien. Gelukkig is een vijg zo groeikrachtig dat als je een verkeerde tak wegknipt er zeker later weer nieuwe takken verschijnen die als vervanger kunnen gaan dienen.

Snoei in ieder geval nooit in de groeimaanden want vijgen kunnen hevig bloeden, met een melkwitachtig sap. Snoei daarom ergens tussen november en februari, bij niet vriezend weer.

Als je een boom wilt snoei je de onderste takken weg, maar zorg wel dat er voldoende takken overblijven om op te groeien. Uiteindelijk wil je een goed vertakkende boom maken. Top de onderstam op bijvoorbeeld 75 centimeter (of wat hoger of lager, naar gelang je eigen wens). Houd daarbij net onder de top 3 of 4 mooi recht groeiende maar ruim van elkaar staande takken aan. Deze takken snoei je in november van het jaar erop tot de helft terug, op een naar buiten gerichte knop. En dit herhaal je het jaar erop zodat je een mooi egaal gevormde boom krijgt, met niet te lange takken maar veel vertakkingen waar dan later de vijgen aan gaan groeien.

Voor een waaier gaat het in beginsel hetzelfde als bij de lage boom, maar je topt de stam op zo’n 50 centimeter en houdt dan 2 recht tegenover elkaar staande takken aan die iets schuin naar boven staan. Langs die 2 takken maak je dan een hekwerk, of je spant draden aan 2 palen (op een afstand van zon’n 30 centimeter van elkaar). Later kun je de takken aan de draden of hekwerk aan gaan binden.

Zoals ik eerder schreef hebben we jaren geleden (ik denk rond 1994) een paar jaar een vijg in de kas gehad. Ik vond nog een oude foto waarop je wellicht kunt zien hoe we haar hebben gesnoeid en geleid:

 

Snoei een beetje op gevoel; je wilt takken die niet te dicht op elkaar zitten, geen kruisende takken, geen dode takken, en geen takken die uit de richting groeien. Je wilt (zeker wanneer ze in pot staat) veel vertakkingen want dat zorgt voor kortere maar meer takken en meer takken = potentieel ook meer vruchten. Daarom snoei je vooral de eerste jaren de meeste takken tot ongeveer de helft terug zodat de vorming van een nieuwe takken wordt gestimuleerd.

 

OVERIGE TEELTTIPS

Afhankelijk van de standplaats is water geven uiteraard belangrijk. De vijg die hier bij de buurman in de volle grond staat krijgt nooit water, zelfs niet in een droge zomer, maar dat heeft ook wel te maken met de vette vochtvasthoudende klei en het is natuurlijk een volwassen boom van 20 jaar oud. In een beschermende bak en vooral bij de teelt in pot zul je regelmatig water moeten geven. Bedenk dat bij extreme droogte jonge vruchtjes af kunnen vallen en dat wil je voorkomen.

In de praktijk komt het erop neer dat wij in de herfst en in de winter onze vijgen in kuipen zelden of nooit water geven. In de lente en zomer geven we gemiddeld zo’n 2 keer per week water, al is dat ook deels  afhankelijk van de leeftijd van de vijg (onze jongste Signora-vijg met een nog relatief jong en klein wortelgestel krijgt wat vaker water dan onze oudere Brown Turkey-vijg waarvan de wortels al onderuit de pot groeien). En in een regenachtige periode slaan we het water geven ook nog wel eens één of twee weken over.

Wellicht ook belangrijk bij de teelt in pot: elk jaar halen we de kuipen even van hun plaats. Dat is handig om gelijk even eronder schoon te maken en aan te vegen, maar vooral ook om te kijken of de vijg niet vast groeit in de grond. Want daar is ze heel goed en (en dus sterk voor). We hebben al vrij vaak gezien dat de wortels door de afwateringsgaten van de speciekuip groeiden, en zich langs tegels en richeltjes toch nog in de grond wisten te boren. Onderschat de kracht van de wortels van een vijgenboom dus niet!

Er wordt geadviseerd om in de herfst de middelgrote vijgen die niet meer kunnen rijpen weg te halen zodat ze geen schimmels kunnen bevatten en verspreiden. De kleine ‘erwtjes-grote’ vijgjes verwijder je niet maar laat je vooral zitten; als het niet te streng vriest kunnen ze de winter overleven en al in de zomer uitgroeien tot volwaardige vijgen die als eerste rijpen.

 

OOGST EN BEWAREN

Vijgen in de winkel zijn duur; dat heeft vast te maken met het feit dat het delicate zachte vruchten zijn, ze moeten handmatig en voorzichtig worden geoogst, naast elkaar worden gelegd en vervoerd (op elkaar gelegd kneuzen ze al snel), en zelfs dan zijn ze niet lang houdbaar. Oogst vijgen vooral pas als ze goed rijp zijn, mijn ervaring dat iets te vroeg geoogste vijgen nog wel narijpen maar dat als vijgen echt 2 of 3 dagen te vroeg worden oogst ze niet meer rijpen en oneetbaar bleek, hard en korrelig blijven.

Eet rijpe vijgen dezelfde dag nog op (of bewaar ze hooguit 1 of 2 dagen, naast elkaar op een donker en koele maar niet koude plaats. Je herkent een vijg die gaat rijpen aan het feit dat ze zachter wordt, een beetje gaat hangen en flink opzwelt (soms wel tot 2 keer de onrijpe grootte). Daarnaast zie je vaak dat de vijg van kleur verandert (afhankelijk van het ras), en je ziet dat aan de onderkant van de vijg een wat honingachtige siroop verschijnt. Dan zijn ze op hun lekkerst 🙂 .  Als je een vijg overrijp laat worden zal ze uiteindelijk barsten/scheuren en zullen vooral de wespen haar weten te vinden.

Je zult dus in de oogsttijd niet alles in één keer kunnen oogsten maar elke 2 of 3 dagen weer nieuwe verse rijpe vijgen kunnen plukken.  Wij eten ze vaak gelijk van de boom; warm van de zon; de vijgen zijn heel zacht en je scheurt ze heel gemakkelijk met je vingers voorzichtig open; dan kun je het vruchtvlees eruit happen. Dat vinden wij het lekkerst maar je kunt ze ook inclusief de zachte schil eten.

De vijgen die we hier mee naar huis nemen gaan vaak in een salade, (met blauwaderkaas), of ik rooster ze, maar bij een wat grotere oogst maak ik er een overheerlijke jam van. En als ik geen tijd heb vries ik ze in, in een luchtdicht zakje zodat ik er in de winter alsnog jam van kan maken want voor recepten waarin ze rauw moet worden verwerkt is ze dan niet lekker genoeg meer (het wordt een klomp vijgenmassa in de vriezer).

Uiteraard kun je vijgen ook drogen, in een droogapparaat of anders in een oven op 50 graden met de deur op een kier. Afhankelijk van het formaat van vijgen duurt het drogen wel zo’n 6 tot 10 uur.

 

---

RECEPTEN MET VIJGEN:

• Tomatentaart met vijgenjam en blauwe kaas
• Gegrilde vijgen met serranoham

 

 

INMAAKRECEPTEN MET VIJGEN:

• ‘Boter’ van vijgen en peren
• Jam van vijgen met sinaasappel en pijnboompitten 
• Jam van vijgen met sinaasappel, chocolade en hazelnoten
• Jam van vijgen met rum en rozijnen