Lange en dunne zaailingen

Elk jaar krijg ik, vooral in het vroege voorjaar, behoorlijk wat vragen van mensen die in huis hebben gezaaid en zich afvragen of het wel goed is dat de zaailingen na het kiemen zo lang en dun worden. Waarom doen ze dat, komt het nog goed, hoe kun je de zaailingen nog redden, etc..

Het is dus een probleem dat vaak voorkomt. Terwijl het niet nodig is, want het is prima te voorkomen. En het is zeker niet altijd even makkelijk om het probleem op te lossen als de zaailingen eenmaal al te lang en te dun zijn; als je te lang wacht is de kans groot dat ze uiteindelijk ten dode opgeschreven zijn. Oftewel: je wilt dit probleem graag voorkomen. En als dat niet is gelukt, dan wil je het in een zo vroeg mogelijk stadium herkennen en oplossen. Op de bovenste foto zie je zaailingen die wat lang en dun worden maar zeker nog te redden zijn. Hieronder zie je een foto van auberginezaailingen in een elektrische propagator (27 graden) die ik op zaterdag wilde verspenen, dat lukte echter door afspraken niet, en zondag kwam het er ook niet van. Dan kunnen zaailingen die 2 dagen te lang te donker en te warm er dus zo uitzien:

De steeltjes zijn heel lang geworden en de zaailingen strekken zich naar het licht (in dit geval staat het raam dus aan de rechterkant van de foto :-)). Dit is nog prima te doen, ik heb de zaailingen maandagochtend gelijk verspeend en ze wat dieper dan ze stonden opgepot. Daarover later meer.

Ik probeer hieronder de oorzaken, symptomen en oplossingen aan te geven. Dat was me niet gelukt zonder de hulp van lezers van deze website; Ik heb zelf wel wat foto’s die ik kan gebruiken maar vooral dankzij de foto’s die zij me stuurden kan ik hieronder laten zien wat er fout gaat bij de zaailingen (vandaar ook de verschillende formaten foto’s op deze pagina). Mijn hartelijke dank!!

Waarom worden zaailingen lang en dun?

Om te kiemen hebben de meeste zaden tijd, vocht en warmte nodig, maar om te groeien hebben de zaailingen ook licht nodig. Elke plant heeft zijn eigen behoefte aan warmte, licht en voeding en zijn eigen kiemtijd. Pepers hebben bijvoorbeeld vrij veel warmte en tijd nodig om te kiemen en te groeien. Daarentegen kiemt en groeit bijvoorbeeld rucola snel en al bij veel lagere temperaturen.

Je moet je dus vooral even verdiepen in de soorten die je wilt zaaien (op mijn website kun je van elke bekende groente een teeltpagina vinden, met tips m.b.t. standplaats, voeding en dus ook het wanneer, waar en hoe zaaien). Er zijn soorten die je beter binnen (warm) kunt zaaien en soorten die je beter koeler kunt zaaien. Voor alle soorten die je in huis zaait geldt dat ze wel voldoende licht moeten krijgen. Zelfs in een raamkozijn op de lichtste en zonnigste kamer is het nog niet zo licht als buiten. En de soorten die je vroeg zaait krijgen ook nog te maken met korte dagen (het verschil in aantal lichturen tussen januari en maart is al bijna 3 uur per dag!), en ook nog vaak grijs weer en minder zon.

De oorzaak van lange en dunne zaailingen is een verstoring in de balans tussen licht en warmte. Hoe warmer – des te sneller zullen zaailingen groeien. Maar als daar niet ook de juiste hoeveelheid licht is zullen de zaailingen zich rekken en strekken naar het licht. En dat rekken en strekken zorgt ervoor dat de zaailingen makkelijk omvallen, maar ook dat ze sneller ziek worden, minder goede wortels maken, etc., etc..

Voorbeeld 1:

In maart in huis gezaaide sla:

Heel lang en dun en hoog, rechts zie je zelfs al wat zaailingen omvallen; de dunne, lange, slappe stengels kunnen het topje niet meer dragen, de worteltjes zijn nog veel te klein om kracht te kunnen geven. Je kunt ook zien hoe dun en doorschijnend, bijna waterig de stengeltjes eruit zien. Deze slazaailingen hebben nagenoeg geen kans van slagen.

Sla houdt niet van warmte, ze kiemt en groeit graag bij koele temperaturen. Je kunt sla in maart prima onder glas of beschut buiten zaaien.

Ook sla, maar dan in april buiten gezaaid:

Deze zaailingen zijn kort, gedrongen, bijna als een soort rozetje, de blaadjes ontwikkelen zich al dicht bij de grond. En de blaadjes zorgen ervoor dat de zaailingen vocht en voeding kunnen opnemen = een sterk wortelgestel maken = verder kunnen groeien.

Voorbeeld 2:

Dit zijn zaailingen van rode bieten. In huis gezaaid (ik denk ook nog eens in een propagator, met dus nog een extra filter tegen licht en wat extra warmte onder de kap).

De rode stengeltjes zijn te lang, en ook nu maar 2 blaadjes, te weinig om voeding te kunnen opnemen om te groeien. Een slechte combinatie van te veel warmte en te weinig licht.

Zo staan hier de bietjes-zaailingen erbij wanneer ik ze hier begin maart in de kas zaai (maar iets later in maart buiten zaaien geeft hetzelfde resultaat):

Ook hier zie je weer een rozetje van meerdere blaadjes, laag bij de grond, gezond, gedrongen groeiend.

Een mooi voorbeeld is dit:

Meerdere zaailingen op een te donkere plaats bij waarschijnlijk huiskamerwarmte:

Het is leerzaam om te zien hoe de verschillende zaailingen op deze omstandigheden reageren: de broccoli houdt van een koele opkweek en zijn het langst van alle zaailingen in de bak (is ongetwijfeld ook als eerste gekiemd). Taget. staat denk ik voor Tagetes = afrikaantjes en ook die hellen al wat over maar toch minder erg dan de broccoli. En links zie je de peper, en die heeft van deze 3 soorten het meest behoefte aan warmte en ziet er nog het best uit. Dat neemt trouwens niet weg dat de hele bak met alle zaailingen zo snel mogelijk in een zo licht mogelijk raamkozijn moeten worden gezet. De broccoli ziet eruit alsof ze nog lastig te redden is (al is elke poging het natuurlijk waard), de Tagetes en de pepers hebben zeker nog een goede kans van slagen.

Nog een voorbeeld, dit keer wat ,minder erg: doperwten die in huis zijn gezaaid:

Ik denk dat het een koele kamer is, maar ik zie ook veel ‘kozijn’ van een deur of raam waar de zaailingen achter staan. Kozijnen of gordijnen, een boom in de buurt van een raam, etc., het zorgt allemaal voor weer net wat minder licht. Doperwten kunnen heel goed tegen kou, sterker nog; na het kiemen kunnen ze prima lichte tot zelfs matige vorst verdragen. Ik zaai doperwten altijd begin februari in een koude kas voor, onze tuinbuurman zaait ze wat later in februari zelfs gewoon buiten in een tray voor. Hier staan doperwtenzaailingen er in februari zo bij:

Ook weer korter, groener, gezonder en steviger.

Is er nog iets aan te doen wanneer je zaailingen zo lang en dun groeien? Mits je er op tijd bij bent en de zaailingen nog niet zo dun en lang zijn dat ze al omvallen of het waterige stengeltje al heel dun wordt en gaat knakken. Als je het in een vroeg stadium herkent kun je maatregelen nemen. En die maatregelen zijn vrij simpel; zet de zaailingen lichter en koeler. Niet direct naar buiten want dan is de overgang te groot. En het hangt natuurlijk ook af van de soort. Bij bijvoorbeeld sla of bietjes of peultjes kun je denken aan een koude kas, platte bak of tunneltje. Maar als je dat niet hebt kun je de bak met zaailingen wellicht overdag buiten zetten en ’s avonds in een koele garage of schuur of zolder, het liefst in een licht en zonnig raamkozijn. En na een paar dagen ‘afharden’ kunnen de zaailingen dan buiten blijven en alleen bij vorst tijdelijk koel en licht in huis worden gezet.

Voor warmtegevoelige soorten als aubergines, pepers, tomaten, vorstgevoelige bloemen, etc. is dat natuurlijk geen optie en zoek je vooral in huis naar een plek waar de wisselwerking tussen licht en warmte iets meer geschikt is voor die soorten: dus veel lichter, iets koeler (maar niet zo koel dat de zaailingen stoppen met groeien).

Tot slot is er altijd nog een oplossing en dat is een groeilamp. Die zijn tegenwoordig veel beter verkrijgbaar en ook niet meer zo duur als vroeger. Maar bedenk dat een groeilamp heel veel licht geeft en verder niets: je zult nog steeds de meest ideale combinatie moeten zoeken tussen licht en warmte. En dat is iets dat in elk huis anders is en je dus zelf zult moeten uitvinden in de verschillende kamers in je eigen huis. Ik schreef eens een blog over het verspenen van de peperzaailingen en het plaatsen onder de groeilamp die ik sinds 2021 heb: Verspenen

Wat kun je doen wanneer je zaailingen al behoorlijk lang en dun zijn?

Je kunt de zaailingen die zich al flink naar het licht hebben uitgestrekt heel voorzichtig (want de steeltjes breken heel snel en gemakkelijk en de zaailingen hebben maar heel weinig worteltjes) verspenen en dan dieper oppotten in een nieuw potje. En daarmee bedoel ik dat je zeker een derde deel tot de helft van het steeltje dan onder de grond ‘begraaft’. Of de zaailingen dat overleven is niet helemaal zeker en hangt vooral af van de soort (op deze pagina kan ik me voorstellen dat de sla op dunne steeltjes op deze pagina dat niet overleeft (doordat de stengeltjes zo dun en waterig zijn dat ze beschadigen bij het oppotten) maar er is zeker nog een kans van slagen voor de broccoli in het voorbeeld. Het is hoe dan ook altijd het proberen waard (en uiteraard zet je de verplante/opgepotte zaailingen gelijk wat minder warm en vooral veel lichter).

Voorbeeld: deze Helianthus (zonnebloemen) zaaide ik zelf en werden wat te lang en dun (ja, het gebeurt dus ook hier nog af en toe hoor :-), bijvoorbeeld in een sombere/donkere week of als het heel koud is en we de verwarming wat hoger zetten of langer aan laten staan). Ik had dit keer niet eens te vroeg gezaaid maar wel in vermiculiet in een afgesloten kweekbakje in een raamkozijn in huis (is toch net wat minder licht en juist extra warm). En ik had die week geen tijd om de zaailingen uit het bakje te halen en op te potten:

Te lang en te dun, de twee kiemblaadjes zoeken naar het licht. Ik heb de zaailingen zodra ik het zag uit de zaaitray gehaald en opgepot in potjes met potgrond (met wat brekerzand erdoor gemengd voor wat meer luchtigheid). Ik heb ze ruim een derde dieper gezet dan dat ze in de trays stonden. Nog dieper zetten (zo diep dat ze er bijna uitzien als een ´normale´ zaailing) durfde ik in dit geval niet, omdat ik bang was dat er dan teveel van het steeltje onder grond zou worden bedolven en dat steeltje zou gaan rotten.

Uiteindelijk is het met deze zaailing nog helemaal goed gekomen, ik heb haar afgehard en naar de kas gebracht. En daar groeide ze gezond verder. Begin mei zag ze er na het uitplanten zo uit:

En zo kwam het toch nog goed met deze zonnebloem…….

En in 2022 zaaide ik Amaranthus in een raamkozijn in de huiskamer. Maar omdat ik bang was dat onze kat de hele tray zou omgooien (of de zaailingen zou opvreten :-)) zette ik de tray op een kast als we niet thuis waren. En bij elkaar opgeteld waren dat teveel uren met te weinig licht:

Uiteindelijk heb ik de zaailingen ook weer wat dieper opgepot en in het volle licht van de koude kas gezet, en zo kwam het nog helemaal goed met ze.

Tot slot nog even de tips op een rijtje:

• Zaai soorten die best wat kou kunnen verdragen niet te vroeg binnenshuis, kijk achterop het zakje zaden en zaai volgens de richtlijnen (of kijk naar de bekende zaaitabellen). Beter even wachten en in maart of april buiten zaaien, dan dat je te vroeg te warm en dus altijd ook te donker in huis zaait en het mislukt.
• Als je het toch wilt proberen of geen andere mogelijkheid hebt; zaai dan op de meest koele plaats in huis, direct in een raamkozijn op het westen of zuiden. Voor alle duidelijkheid: ik heb het dan niet over warmteminnende pepers, tomaten, etc. (want die zaai je wel warm – en ook zo licht mogelijk), maar over sla, andijvie, koolsoorten, krootjes, uien, prei, knolselderij, koolrabi – al die soorten die het bij een graad of 10 tot 15 al prima naar hun zin hebben en kunnen kiemen.
• Houd zaailingen in de gaten, zodra je ziet dat ze iets te lang en dun worden kun je nog prima ingrijpen en een betere standplaats zoeken. Hoe langer je wacht, des te lastiger wordt het om de zaailingen nog te redden.

Nou, ik geloof dat dit het wel is :-). Ik heb het in dit verhaal alleen over de bekende groenten gehad. Maar bedenk dat hetzelfde kan gebeuren bij bijvoorbeeld Calendula (goudsbloemen) die je in februari in huis zaait (terwijl ze liever tussen half maart en eind april in een koude kas of buiten wordt gezaaid). Ook voor eenjarige en vast bloemen en planten geldt dat er soorten zijn die veel tijd en warmte nodig hebben, maar ook soorten die best wat kou kunnen verdragen, sneller kiemen en liever wat later en dus lichter worden gezaaid.

Tot slot dan nog 1 heel sneue foto die ik op internet vond:

Ach, iemand die zo z’n best doet om zo’n lange, dunne zaailing te redden door er een stokje schuin onder te steken verdient het eigenlijk wel om er een mooie plant aan over te houden. Maar ik vrees dat deze zaailing het niet heeft gered. Je ziet dat het stengeltje al zo slap is dat het knakt. Ook voor dieper oppotten is het in dir geval hoogstwaarschijnlijk te laat. Ik vind de pot grond er trouwens ook niet heel goed uitzien maar dat is weer een ander verhaal. Er moet voor elke soort, warmteminnend of koudebestendig dus altijd een goede balans zijn tussen de hoeveelheid licht en hoeveelheid warmte.

Ik hoop dat iemand iets aan de informatie en foto’s op deze pagina heeft, en het in de eigen situatie zo kan voorkomen, of herkennen en snel op kunnen lossen. Tot slot nog 1 foto, ook weer één die helaas meer zegt dan woorden dat zouden kunnen. Ik heb niet veel hoop voor deze zaailingen in een hoge onderbak, op een ongetwijfeld te warme en donkere plaats.