Tijm

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/zaden/tips/foto’s zoeken over/van tijm:

• Latijnse naam:     Thymus vulgaris (+ andere soorten)
• Engelse naam:     Thyme
• Duitse naam:      Thymian
• Franse naam:      Thym

Tijm is wat mij betreft zowel in de tuin als in de keuken onmisbaar. Ze is bekend in mediterrane gerechten, vooral in Frankrijk wordt tijm in heel veel gerechten gebruikt. Heerlijk in sauzen, bij aardappelgerechten en vleesgerechten, stoofschotels, etc.. De smaak is zeer kruidig en zonnig en zit in dezelfde hoek als de smaak van rozemarijn, salie, oregano, etc.. Deze kruiden hebben niet alleen in de geur en smaak overeenkomsten maar zeker ook in de wensen qua standplaats en verzorging.

PLANT

Tijm is een kleine plant/(half)heester en ze is helaas niet heel winterhard. Ze kan zeker een winter in Nederland overleven maar dat moeten de omstandigheden wel goed zijn. Ik heb helaas vaker dan eens tijmplanten verloren in een winter waarin het bijvoorbeeld eerst een periode flink regende en daarna vroor, de combinatie van vorst en kletsnatte grond kan soms funest zijn en helaas is onze vette kleigrond (die kletsnat worden en dat ook lang kan blijven) niet heel geschikt voor de teelt van tijm. Om die reden teel ik haar graag in een verhoogde bak of in een pot. Een verhoogde bak is wat minder nat dan onze vette klei, en een pot is handig omdat die verplaatsbaar is en in de winter al dan niet tijdelijk beschut tegen regen, in een koude kas, schuur of garage kunt zetten.

Tijm houdt van een grond die luchtig is, niet te lang nat blijft en niet veel voedingsstoffen bevat. Hier mengen we voor het planten 5 delen potgrond met 1 deel (grof) brekerzand of een mengsel van brekerzand en perliet: dat maakt de grond minder rijk, vast en ‘plakkerig’ en beter waterdoorlaatbaar.

Ik heb helaas door schade en schande ondervonden dat tijm wel voldoende vocht nodig heeft. Het is soms lastig om in te schatten hoe vaak je wel of juist geen water moet geven, en dat hangt ook nog eens af van het soort en/of ras dat je teelt. Want er zijn heel veel tijmsoorten (zie alinea Soorten en rassen) die allemaal wat meer behoefte aan droge grond of juist wat meer vocht en voeding hebben. Ik heb zelf wel eens tijm in een pot gehad die ik in een droge zomer verloor doordat ik haar 2 of 3 weken geen water gaf. Ik heb nog geprobeerd om te dompelen, terug te knippen, etc. mar het mocht allemaal helaas niet meer baten:

Zoals gezegd is tijm een kleine plant, heester of halfheester (afhankelijk van de soort); het onderste gedeelte kan verhouten. Boven die verhoutte delen maakt de plant kleine takjes met donkergroene blaadjes (ook weer afhankelijk van soort en ras). Voor het gebruik in de keuken oogst je die kleine takjes met groene blaadjes; je rist de blaadjes van de takjes, of je gebruikt het hele takje in een gerecht waarbij je aan het einde van de (stoof)tijd het takje weer verwijdert.

In het late voorjaar bloeit tijm ze met kleine witte, lilawitte, lilaroze of soms zelfs paarse bloempjes (afhankelijk van soort en ras). De bloempjes lokken hier heel veel bestuivers, vooral hommels en solitaire bijtjes. Maar ik kreeg ook eens een heerlijk zomers filmpje van Simone (waarbij ik de geur van tijm bijna kan ruiken :-)) die meldde dat in haar tuin vooral vliegen massaal op de tijmbloemen afkwamen:

TEELT

Tijm is, zoals al eerder gezegd, een kleine en niet volledig winterharde plant/(half)heester; door die eigenschappen is ze zeer geschikt voor de teelt in potten en bakken. Je oogst de blaadjes zodra dat kan (afhankelijk van de soort en de temperatuur lopen de takjes vanaf ongeveer maart/april voorzichtig weer uit). En je kunt de blaadjes oogsten tot ze rond oktober/november haar winterrust in gaat (al zijn er dus ook soorten die in de winter geheel of gedeeltelijk groen blijven).

Je kunt tijm zaaien, al heb je daar wel geduld voor nodig. Ik heb zelf 2 keer geprobeerd om tijm te zaaien, het gaat prima maar de zaailingen groeien langzaam (zie verder bij de alinea ‘Opkweek’). Het duurt lang voordat een plant volwassen is, in het eerste jaar zul je er nog niets of niet veel van kunnen oogsten en de eerste winter zul je haar waarschijnlijk nog extra moeten beschermen.

Zaaien vind ik daarom heel geschikt als het om een bijzonder soort of ras gaat maar van ‘gewone’ tijm (die ik zelf uiteindelijk vaak toch wel het handigst voor gebruik in de keuken vind) koop ik liever een plantje zodat ik er gelijk dat jaar al volop van kan oogsten. Of ik ruil met iemand een ‘stekje’. Zie meer over het zelf zaaien of stekken van tijm bij de alinea ‘Opkweek’).

SOORTEN / RASSEN

Ik noemde het al: er is een groot aantal soorten en rassen verkrijgbaar, al zul je die wellicht zelf moeten zaaien of ervoor naar een gespecialiseerde kijker moeten gaan. De meest gangbare tijm is keukentijm (met de Latijnse naam Thymus vulgaris), en die kun je prima in een tuincentrum kopen. Meer bijzondere soorten en rassen kun je bijvoorbeeld bij Bastin en bij de Hessenhof vinden. Voorbeelden van meer bijzondere soorten/rassen zijn:

• Citroentijm (Thymus citriodorus)
• Sinaasappeltijm (Thymus vulgaris Fragrantissimus)
• Grote wilde tijm (Thymus pulegioides)
• Kruiptijm (Thymus serpyllum)
• Lavendeltijm (Thymus thracicus)
• Wol-tijm (Thymus pseudolanuginosus)

En zo zijn er dus nog veel meer soorten en rassen met een andere bloemkleur, of meer of juist minder winterhard, hoger of juist lager, een sterkere of mildere geur/smaak, etc.). Op deze pagina van Wikipedia las ik dat er uiteindelijk wel 350 soorten bestaan!

STANDPLAATS / BEMESTING

Vrijwel alle soorten tijm houden van een zonnige en warme standplaats en niet teveel vocht en voeding.

Omdat onze vette kleigrond daar niet aan kan voldoen (vooral in een natte en koude herfst/winter) houd ik mijn tijmplanten in potten en in een verhoogde bak. In een verhoogde bak heb je er net iets minder omkijken naar dan in een pot omdat de haarwortels in een verhoogde bak nog wel op zoek kunnen gaan naar vocht. In een pot zul je meer moeten letten op niet teveel maar wel voldoende water..

Ik heb de verschillende soorten tijm niet alleen voor het lekker maar zeker ook voor het mooi en het nut: als ze bloeien doen ze dat in verschillende weken (maar wel bijna allemaal in de late lente of de zomer) en in verschillende kleuren, ik vind de planten mooi, er komen veel bestuivers op af, en ik kan enorm genieten van de verschillende geuren als ik zachtjes over de blaadjes/planten wrijf.

Hier groeien de planten het best op een zonnige plek, al doen ze het ook goed in de halfschaduw. Ik geef de planten in een verhoogde bak en in potten in het voorjaar wat voeding maar zeker niet teveel: meestal kies ik voor een (klein) handje samengestelde organische meststof of biologische ‘kruidenmest’. Tijm groeit van nature in gebieden waar er weinig voeding in de zanderige grond zit. Geef dus vooral niet teveel (maar niets geven is ook geen optie; als je toch regelmatig takjes en blaadjes oogst voor in de keuken zul je ook moeten zorgen dat de planten genoeg takjes en blaadjes kunnen maken).

De teelt in een pot is ook een aanrader omdat een pot sneller opwarmt (het nadeel is dat ze in de winter wel ook sneller afkoelt en kan bevriezen). En in een pot kun je een grondmengsel gebruiken waarvan je weet dat tijm het prettig vindt (bijvoorbeeld 5 delen potgrond gemengd met 1 deel brekerzand/perliet, of speciale grond voor mediterrane planten). Bovendien kun je water geven wanneer de plant het nodig heeft, en dat is dus buiten de zomer om vaak minder vaak dan dat het in Nederland in de volle grond regent. Op meer zanderige gronden zou ik tijm zeker ook wel in de volle grond durven telen, omdat de grond daar minder nat blijft. En dan is ze vast een geweldige plant voor voorin een border en langs paadjes zodat je de geur kunt ruiken.

Helaas blijft er dus wel dat ene nadeel: in de winter is er bij strenge vorst kans op bevriezing en afsterven. In de volle grond of een verhoogde bak kun je de planten beschermen door er bijvoorbeeld tijdelijk wat vliesdoek over te draperen, of wat herfstbladeren. Een pot met tijm kun je onder een afdak zetten zodat de grond droog blijft, of de pot omwikkelen met bijvoorbeeld stro en jute en een ‘cloche’ over de plant zetten (een doorzichtige kap die wat kou en vooral vocht tegenhoudt), of één of een paar nachtjes in een schuur of garage zetten. En zo kun je dus ook op een balkon of dakterras tijm houden. Gebruik een pot met een inhoud van minimaal 10 liter, maar persoonlijk zet ik liever 2 of 3 planten in een nog wat grotere pot; dat staat leuker, is minder gevoelig voor extreme droogte, vorst, etc. en het geeft een overdadig gevoel (en geur), zo’n grote pot met lekker veel tijm.

OPKWEEK

KOPEN: Zoals ik al eerder schreef is zaaien een langdurige kwestie, en kun je, als je er ook snel van wilt gaan oogsten, beter een plant in pot kopen. Elk tuincentrum verkoopt in het voorjaar en de zomer wel tijmplanten in pot, en soms kun je zelfs ook nog wel kiezen tussen gewone tijm, kruiptijm en citroentijm, voor meer bijzondere soorten en rassen kun je beter naar een gespecialiseerde kweker gaan.

STEKKEN (eigenlijk is het meer delen dan stekken): zoek een mooie gezonde plant die goed groeit. Tussen de houtige takjes onderin de plant zoek je de plekjes waar de plant de grond in gaat. Met een scherp mes snijd je tot diep in de grond de takjes en worteltjes door. Het is wel belangrijk dat je direct na het snijden het plantje oppot in goede potgrond die je mengt met wat brekerzand. En geef direct ruim water. Zet het plantje dan minimaal 2 weken op een licht verwarmde plek maar niet in de volle zon, en geef regelmatig water. Tot je duidelijk kunt zien dat ze aanslaat, en gaat groeien. Wacht met het uitplanten van de nieuwe plant zeker nog een maand, ze moet eerst voldoende nieuwe wortels maken. De beste tijd voor het afsnijden van zo’n stukje is de late lente (wanneer de moederplant al voldoende nieuwe groei heeft) of vroege zomer (want er moet nog genoeg tijd zijn om te groeien en sterk te worden voor de eerste winter).

Eventueel kun je ook tijm nog proberen te stekken door in het voorjaar een groeiend maar niet bloeiend, en nog niet verhoutend takje af te snijden, de onderste blaadjes te verwijderen en ze dan bij kamertemperatuur voorzichtig in potjes met potgrond (gemengd met 1/5e deel brekerzand/perliet) te stekken. Gebruik eventueel wat stekpoeder, en zet de stekjes in een propagator of plaats een doorzichtig plastic zakje over de stek (daardoor verhoog je de luchtvochtigheid). Na een week of 2 zie je of en welke stekjes het hebben overleefd, kan het plastic worden verwijderd en kun je de stekjes verder op een lichte, zonnige plaats bij een temperatuur van rond de 15 tot 18 graden verder opkweken.

ZAAIEN: mocht je liever tijm willen zaaien, doe dat dan vooral in het vroege voorjaar (februari). Zaai de kleine zaden in zaai- en stekgrond, of in potgrond die je flink hebt verluchtigd met minimaal 1/5e deel brekerzand en/of perliet. Bij kamertemperatuur kiemen de zaden binnen 2 tot 3 weken. Zaai vooral gelijk 4 of 5 zaden verspreid in een potje van bijvoorbeeld 9 x 9 centimeter; de zaailingen zijn heel klein en lastig te verspenen – als je ze gelijk in een potje zaait kunnen ze daar wekenlang in blijven staan tot ze voldoende gegroeid zijn om te verpotten. Zorg dat er voldoende voeding is (na 5 weken is de voeding in potgrond uitgewerkt en zul bij moeten gaan voeden). De zaailingen mogen rond april naar een grotere pot worden overgeplant (mits ze voldoende worteltjes hebben) en begin mei mag ze als potplant naar buiten. Afhankelijk van soort/ras, de groei en het weer kun je de jonge plant in de zomer buiten uitplanten of de eerste winter binnen overwinteren, of in een koude kas of platte bak (zodat ze na een koele overwintering in het voorjaar (rond april/mei) uiteindelijk op haar definitieve standplaats kan worden uitgeplant.

VERZORGING

Geef jonge planten met een nog klein wortelgestel natuurlijk nog wel regelmatig wat water, maar zeker niet teveel, en zorg dat overtollig water goed weg kan lopen. Ook volwassen planten hebben in de zomermaanden voldoende vocht nodig, maar geef niet teveel en te vaak water, zorg dat het water niet kan blijven ‘staan’ waardoor wortels kunnen rotten.

Heel belangrijk is het beschermen van de planten in de winter, zie bij de alinea Standplaats en bemesting.

Pas op met wieden, verwijder onkruid het liefst met de hand want bij het gebruik van scherp gereedschap zoals een schrepel kun je makkelijk worteltjes beschadigen.

Snoeien: sommige soorten tijm verhouten makkelijker dan andere. Bij de soorten die verhouten (zoals keukentijm/Thymus vulgare) kun je het beste na de bloei (n de vroege zomer) de planten wat terug knippen en wat vocht en voeding geven zodat ze weer fris uitlopen. Knip nooit te ver in het verhoutte deel terug en snoei/knip ook niet in de wintermaanden; beide kunnen ervoor zorgen dat de planten niet meer uitlopen en uiteindelijk afsterven.

OOGST / BEWAREN

Pluk takjes of blaadjes wanneer je wilt, zo kort mogelijk voor je haar gaat gebruiken in de keuken. Je kunt de takjes nog wel een paar dagen fris houden, door ze losjes in wat licht vochtig keukenpapier te rollen en in een open zakje in de groentelade van de koelkast te bewaren.

Drogen is een optie voor een langere bewaarbaarheid. In een droogapparaat gaat dat heel gemakkelijk (gebruik dan wel een lage temperatuur, rond de 30 tot 35 graden, bij hoge temperaturen verlies je veel van het aroma en de smaak). Omdat tijm heel kleine en stevige blaadjes maakt kun je ze ook zonder droogapparaat drogen: in een bosje maar liever nog door takjes naast elkaar op een bord te leggen en die op een schone, luchtige en warme plaats (maar niet in de zon) te drogen tot je de droge brosse blaadjes van de takjes af kunt wrijven. Bewaar gedroogde tijm in een afgesloten potje op een niet zonnige en niet te warme plaats.

Op de foto zie je de bloempjes van Thymus pulegioides op een siliconen plaatje voor ik ze in een droogapparaat droogde. Na het drogen heb ik de bloempjes en blaadjes bewaard en in gerechten gebruikt maar ook een deel van de gedroogde takjes met bloem en blad 8 weken lang in een laagje amandelolie laten ’trekken’ voor een zachte en geurige olie die je voor een gevoelige en droge huid kunt gebruiken (en door de antiseptische werking ook voor oppervlakkige schaafwondjes, etc. kunt gebruiken).

Bedenk dat er tijmsoorten zijn die in de winter geheel of gedeeltelijk groen blijven (zoals wol-tijm en de grote wilde tijm). In dat geval kun je dus ook in de winter af en toe wat takjes/blaadjes oogsten (zorg wel dat er genoeg blad aan de planten blijft om de winter sterk door de te komen).