Kousenband

De Latijnse naam voor kousenband is Vigna unguiculata ssp. sesquipedalis, nogal een mondvol. Maar dan is het ook gelijk  duidelijk dat ze geen familie is van de boon, snijboon of pronkboon (waarvan de Latijnse naam Phaseolus is).

Kousenband wordt ook wel aspergeboon genoemd, in het Engels kun je googelen op de naam Long Bean of Yard Long Bean, of op Asparagus Bean. In Nederland kennen we haar zelf eigenlijk alleen onder de naam kousenband. Ze werd en wordt op ons tuinbouwcomplex vooral onder glas geteeld maar ik ben er in 2020 achter gekomen dat ze in een mooie zomer zeker ook een kans van slagen heeft.

Kousenband heeft veel warmte nodig. Ze groeit in tropische gebieden en het Nederlandse klimaat is niet erg geschikt voor de teelt van kousenband. Maar met wat kunst- en vliegwerk kun je de kans op een leuke oogst verhogen (zie verder op deze pagina). Maar je zult altijd mede van een mooie zomer afhankelijk blijven.

Kousenband geeft zeer lange stevige peulen van wel 30 tot soms wel meer dan 50 centimeter lang (afhankelijk van ras en omstandigheden). Ze smaken een beetje als sperziebonen maar de smaak is wat sterker en de structuur is steviger. Van onze Surinaamse buurvrouw heb ik geleerd dat je kousenband niet hoort te koken – ze wordt gebakken en vervolgens gestoofd, soms met vlees, vis, andere groenten en kruiden.

PLANT

Kousenband is net als onze stokboon een eenjarige slingerplant. Ze klimt langs bijvoorbeeld bamboestokken of een gaaswerk omhoog. Soms heeft ze bij de ‘eerste slag’ een klein beetje hulp nodig om zich vast te maken. De planten kunnen uiteindelijk ruim 2 meter hoog worden, in de kas zelfs wel 2.50 tot zelfs 3 meter, als ze daarvoor de kans krijgt. Stokbonen groeien graag schuin naar elkaar toe en daarvoor zet je de stokken dus schuin tegen elkaar of in een wigwamvorm. Maar ik heb geleerd dat kousenband daar juist niet van houdt: ze groeit veel liever aan stokken die loodrecht staan. Soms grijpen de planten bovenaan de stokken alsnog in elkaar maar de opbrengst is lager als je de stokken laat kruisen.

Kousenbandplanten bloeien met lila-creme lipbloemen waarna de lange peulen zich ontwikkelen. In de kas gaan de bloemen nauwelijks open (dat is ook niet nodig, het zijn zelfbestuivers die vaak in de knop al worden bevrucht). Zo zien de bloemen in de kas eruit, en al vlot na dit stadium valt de bloem af:

In de buitenteelt gaan de bloemen juist wel open, dat is dus blijkbaar afhankelijk van de temperatuur:

Ik merkte weinig verschil in de uiteindelijke opbrengst in buiten- en kasteelt, dus met bloemen in knop of open bloemen.

De planten kunnen geen vorst verdragen en bij temperaturen onder de 12 graden groeien de planten niet meer en wachten op warmere tijden. Zoals altijd is de grondtemperatuur daarbij net zo belangrijk als de luchttemperatuur. Om in de buitenteelt die temperatuur te halen (en lang genoeg vol te houden voor zowel groei en bloei als oogst) is in de volle grond heel lastig. De kans op succes is wat groter als je planten in een verhoogde bak kunt zetten (want dat scheelt enkele graden). En nog beter gaat dat in een grote pot (of bijvoorbeeld speciekuip), omdat die makkelijker opwarmt maar je daarin bijvoorbeeld ook meer controle over vocht, voeding en standplaats hebt.

TEELTWIJZEN

Er is dus de teelt onder glas en de teelt buiten. Twintig jaar geleden heb ik eens geprobeerd om kousenband buiten ter telen en dat mislukte volledig: de grond te nat en te koud. En eerlijk is eerlijk: te weinig kennis :-). Ik had de redenatie dat ze als peulvrucht en warmteliefhebber vast van dezelfde omstandigheden als stokbonen zou houden. Maar ze groeit dus niet graag schuin maar recht naar boven. En ze houdt van een warme grond maar ook van wat meer voeding en vooral ook meer vocht dan stokbonen. In de kas plant ik kousenband in de volle grond, buiten staat ze hier op een warm en beschut plekje (in de volle zon maar dat mag ook in de halfschaduw zijn) in een speciekuip die ik heb gevuld met een mengsel van potgrond, compost en wat grof zand voor een goede afwatering. Ook in de speciekuip zet ik de stokken (7 in totaal in een kuip van 60 liter) rechtop. In de kas houd ik een plantafstand van ongeveer 20 x 40 centimeter aan.

In de kas worden de planten ruim 2 tot 2,5 meter hoog, en ook buiten halen de planten in kuip wel een hoogte van 2 meter. Zet er dus vooral stokken bij die lang genoeg zijn.

OPKWEEK

Zaai kousenband tussen eind april en eind mei voor, op een warm en licht en zonnig plekje, in huis of in de kas. Zorg voor een potgrond die je luchtiger maakt door er wat grof brekerzand en/of vermiculiet door te mengen. Zaai de zaden 2 keer zo diep als dat ze dik/groot zijn (en dat is dus ongeveer anderhalve centimeter diep). Houd de grond vochtig maar zeker niet kletsnat; net als bij ‘gewone bonen’ zijn de zaden gevoelig voor rotten in te natte grond. De zaden kiemen binnen 7 tot 10 dagen (afhankelijk van de temperatuur). Zelf vind ik het zaaien in vermiculiet ook zeer geschikt voor het zaaien van alle soorten bonen, inclusief kousenband: zie Zaaien in vermiculiet

Houd de zaailingen in potjes of trays op een warme plaats tot half mei (IJsheiligen); dan morgen de zaailingen naar de kas. In de kas kunnen ze direct uitgeplant worden bij bijvoorbeeld bamboestokken want daar is de grondtemperatuur al flink gestegen. In de buitenteelt is dus handiger om de planten in een verhoogde bak of speciekuip te planten. De grond in een verhoogde bak kun je een week of 3 voor het planten wat opwarmen door er zwart plastic over te spannen. Voor de teelt in potten kun je de zak met potgrond eerst in huis wat op laten warmen. Bij twijfel plant je de zaailingen buiten 1 of 2 weken later uit dan de planten die je in de kas zet. Zet bij het uitplanten direct bamboestokken waar de planten langs kunnen gaan klimmen.

RASSEN

Er zijn helaas geen rassen die beter geschikt zijn voor de teelt in een koel klimaat. Er zijn wel rassen die bijvoorbeeld verschillen in kleur, herkomst, lengte van de peul, etc..

• Yardlong: extra lange peulen, tot wel een halve meter
• Chinese Red Noodle: paarse peulen die ook bij het roerbakken hun kleur behouden
• Chinese Green Noodle; zou wat vroeger zijn dan andere soorten en daardoor meer geschikt voor buitenteelt maar daar heb ik zelf weinig van gemerkt
• Mosaic: kouseband in een mooie gemarmerde donkerroze-paarse kleur

BODEM / BEMESTING

Bonen hebben over het algemeen weinig voeding nodig. Kousenband hebben juist wel wat voeding nodig; niet bijzonder veel maar ze groeien hier goed als ik de planten wat groene Culterra of een andere samengestelde organische meststof geef. Je kunt bedenken dat de planten in Suriname in omstandigheden groeien die warm en vochtig zijn, met een hoge luchtvochtigheid en in een grond die veel organisch materiaal bevat. Stikstof in voeding zorgt voor voldoende groei (vroeger gaf ik geen voeding en werd het blad vaak geel en gaf de plant ook minder opbrengst). Kali in samengestelde voeding zorgt voor een goede bevruchting, stevige peulen en een goede weerstand.

STANDPLAATS

Zoals al eerder gezegd; plant de kousenbandplantjes zo warm, zonnig en beschut mogelijk, indien mogelijk in de kas, of anders buiten in een grote pot, kuip of verhoogde bak. Als je rekening wilt houden met een vruchtwisseling, denk dan aan een vruchtwisseling van 1 op 4 jaar, op het veldje van de peulgewassen. Tegelijkertijd hoef je in een vruchtwisselingsschema geen rekening met andere peulvruchten te houden want ze is geen familie van bonen, doperwten, tuinbonen of sojabonen. In het geval van kousenband zijn de omstandigheden die je kunt bieden (warm, beschut, in ware vochtige grond die niet koud en nat blijft) belangrijker dan de vruchtwisseling.

TEELTZORGEN

Kousenband heeft dus voldoende voeding, vocht en warmte nodig. Geef vooral in het voorjaar (wanneer het water uit kraan of sloot nog heel koud kan zijn) water dat iets is opgewarmd. Hier staan altijd wat gieters vol met water in de kas zodat ze kunnen opwarmen in de zon en we die aan de meest tropische soorten kunnen geven. Soms is het handig om de jonge planten even op weg te helpen bij het klimmen en ze losjes aan de stok vast te binden. Als de planten groter worden winden ze zichzelf gemakkelijk rond de stokken.

Buiten zorgt de wind voor de bestuiving, in de kas is het handig om elke dag even tegen de stokken te tikken waar de planten langs groeien (door het tikken zorg je dat het stuifmeel in de bloem op de stamper in dezelfde bloem valt).

In de buitenteelt kun bij verwacht slecht weer (zoals een zomerstorm of verwachte koude nacht) de pot of kuip beschermen door die tijdelijk te verzetten of af te dekken met bijvoorbeeld wat vliesdoek.

OOGST / BEWAREN

Oogst de peulen op tijd. Ze kunnen zich soms in 1 of 2 dagen van een kleine peul van een paar centimeter ontwikkelen tot een volwassen lange peul die je moet oogsten: als je een paar dagen te lang wacht is de peul niet meer op haar lekkerst: heel snel na het oogstrijpe stadium worden de peulen dik en zacht/taai en ontwikkelen zich de zaden in de peulen.

De oogst van kousenband is zeker niet te vergelijken met de grote oogst van bijvoorbeeld stoksperziebonen. Dat neemt niet weg dat je van een paar planten kousenband regelmatig een aantal lange peulen kunt oogsten. De oogst van de peulen in de buitenteelt ligt wat lager dan die van planten in de kas, en dat ligt dan vooral aan het feit dat je er in de kas langer van kunt oogsten dan van de buitenplanten. Onder de goede omstandigheden (dus voldoende vocht en voeding en een warme grond) kun je wel 2 keer per week peulen oogsten.

De peulen kun je na de oogst wel een paar dagen in de koelkast bewaren (tot je bijvoorbeeld zoveel hebt kunnen oogsten dat je voldoende hebt voor een maaltijd). Zelf snijd ik ze vaak in stukjes van een paar centimeter en vries ze dan rauw in. Als we ze in de wintermaanden willen eten verhit ik eerst een pan met wat olie en doe daar dan de nog bevroren kousenband stukjes in en vervolgens de andere ingrediënten/kruiden, etc.. Uiteraard is vers het lekkerst maar dit is best een goede manier om de kousenbandoogst te bewaren en gebruiken.

ZAADTEELT

Kousenband is een zelfbestuiver en kruist niet met snijbonen, pronkbonen en sperziebonen. Zaden kun je heel gemakkelijk zelf oogsten door een paar peulen aan het einde van het seizoen te laten hangen tot ze lichtbruin verkleuren en verdorren. Je ziet dan de zaden dan al in de dikke, taaie en half verdroogde peulen zitten. Een beetje afhankelijk van het ras zitten er wel 10 tot 20 zaden in 1 peul. Haal de zaden uit de peulen en laat ze goed drogen. De zaden blijven ongeveer 3 jaar kiemkrachtig.