Rozemarijn

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/tips/foto’s zoeken over/van  rozemarijn:

• Synoniemen:     –
• Latijnse naam:     Rosmarinus officinalis
• Engelse naam:     Rosemary
• Duitse naam:     Rosmarin
• Franse naam:     Romarin

Wat mij betreft een onmisbaar kruid in de tuin! Ze is zeer bekend in de Italiaanse keuken, maar tegenwoordig wordt ze in heel veel gerechten gebruikt; in sauzen, heerlijk in aardappelgerechten, past prima bij vlees, zeker varkens- en lamsvlees, in marinades, etc.. De smaak is zeer kruidig (daarom moet je wel altijd een beetje oppassen met de dosering), warm, zonnig, zwaar. Het aroma zit in de hoek van tijm, salie en oregano, deze kruiden passen allemaal goed bij elkaar, zowel qua smaak als ook in de teelt en verzorging.

Ik vind haar lekker in gerechten, maar niet alleen dat; deze wintergroene heester geeft jaarrond een gevoel van een mediterrane tuin, in de zomer geurt ze heerlijk, in het voorjaar bloeit ze met kleine lila of paarse bloempjes en lokt ze de eerste bestuivers. Als er (wat mij betreft) één geweldige plaats voor rozemarijn in de tuin is, dan zou ik zeggen; een grote pot of verhoogde bak dichtbij het terras.

TEELT

Rozemarijn is eigenlijk geen plant maar een heester; afhankelijk van het ras kan ze wel ruim een meter hoog worden. Ze kan jaren oud worden, maakt houtige stelen waar langs de geurige kleine grijsgroene naadjes zitten (en daartussen zitten de blauwig lila of meer roze/paarse bloempjes tijdens de bloei in het vroege voorjaar).

Helaas is rozemarijn niet helemaal goed winterhard. Toch kan ze hier soms jarenlang overleven, mits de winter niet al te steng is. Dat komt dan mede door de omstandigheden die je zelf aan kunt passen. De winterhardheid van rozemarijn heeft minstens zoveel te maken met de grond waarin ze groeit als met de vorst. Ik heb hier rozemarijn zien overleven na -10 graden in vrij droge grond, en ik heb haar dood zien gaan bij -5 in natte (klei)grond. En 10 nachten van -5 graden is gevaarlijker voor haar dan 2 nachten van -10 graden. En vorst na een kletsnatte regenperiode is dus gevaarlijker voor haar dan vorst terwijl de wortels in relatief droge grond staan. Lees voor tips m.b.t. winterhardheid en bescherming even de rest van de tekst op deze pagina.

Rozemarijn vermeerder je door stekken, of je koopt een plant in een tuincentrum. Je kunt haar ook zaaien maar dat is een zeer langdurige kwestie. De zaden kiemen trouwens bij kamertemperatuur wel binnen een week of 3 tot 4. Maar omdat het al bijna een heel tuinseizoen duurt voor je zaailingen van 10 centimeter hoog hebt (en je die zaailingen dan dus binnenshuis moet overwinteren omdat ze nog veel te jong zijn voor een winter buiten) wordt zaaien niet vaak gedaan, uiteraard wel voor de veredeling (er bestaan tegenwoordig een aantal rassen). Kijk bij het stukje over de opkweek hieronder voor de uitleg en foto’s hoe je rozemarijn kunt stekken.

RASSEN

Er bestaan een aantal rassen, die kun je overigens alleen als plant kopen. Bastin bijvoorbeeld heeft een aantal mooie en/of bijzondere of nuttige rassen (en dat zijn dan vooral rassen die wat hoger of lager zijn, meer of juist minder winterhard zijn, of een andere bloemkleur hebben).

Een bijzondere rozemarijn en daarom even apart te benoemen is de ‘kruip-rozemarijn’, Latijnse benaming Rosmarinus officinalis Prostratus. Ook dit is een heester maar in plaats van verticaal groeien deze houtige takken horizontaal, kunnen zelfs hangen. En dat is dan wel heel mooi in een pot. Ik moet er helaas wel bij vermelden dat deze hangende vorm hier wel gevoeliger is gebleken voor strenge vorst, zo eens per 3 of 4 jaar moet ik een nieuwe plant kopen omdat de huidige plant de winter niet heeft overleefd.

Ik heb in 2019 Rosmarinus officinalis lavandulaceus Capri gekocht, die kruipt net als de Prostratus mooi over en langs een pot of muurtje. Deze lavandulaceus Capri zou winterhard zijn tot -10 graden. Ik heb haar in een middelgrote pot op de volkstuin, in potgrond met wat grof zand en ook wat grind erdoor (voor de luchtigheid). Ik ga deze pot in november in de koude kas zetten voor de overwintering en hopen dat ik zo jarenlang plezier van haar kan hebben.

STANDPLAATS / BEMESTING

Rozemarijn is een mediterrane plant; en dan kun je dus al bedenken welk klimaat daarbij hoort en wat ze dus fijn zou kunnen vinden. En dat zijn dan een zonnige en warme standplaats, droge en arme grond, en zeker niet teveel mest.

Zelf hebben we 2 planten (een rechtopgaande die beschut in de volle grond in de achtertuin staat en de al eerder genoemde lavandulaceus Capri in een pot). Door onze vette klei hebben rozemarijnplanten het hier niet altijd even goed naar hun zin – door de vette klei die in de winter lang kletsnat blijft maar ook in de zomer vast blijft, niet luchtig is, slecht draineert.

Ze doet het een stuk beter in een verhoogde bak, in een pot, of door de grond sterk te verbeteren (en dat is eigenlijk juist verarmen want we hebben de grond vermengd met compost, grof zand, wat grind en hydrokorrels).

Ik geef niet veel voeding, meestal kies ik voor een klein handje groene Culterra, of wat koemestkorrels, of een organische kruidenmest. Rozemarijn groeit van nature in gebieden waar er weinig voeding in de zanderige grond zit, dus geef vooral niet teveel (maar niets geven is ook geen optie, zeker niet als je toch regelmatig takjes oogst voor in de keuken, dan zul je ook moeten zorgen dat de planten wel weer nieuwe takken kan maken).

Rozemarijn in pot? Natuurlijk, juist in een pot kan rozemarijn het heel goed doen, want je kunt een grondmengsel gebruiken waarvan je weet dat rozemarijn het prettig vindt (dus potgrond gemengd met brekerzand of speciale mediterrane grond). Bovendien warmt een pot beter op dan de volle grond, en dus staat de plant in pot warmer (uiteraard op een zonnige plek). En je kunt water geven wanneer je wilt, en dat is dus minder vaak dan dat het regent in Nederland.

Helaas is daar nog wel 1 nadeel; de pot warmt in de zomer flink op, maar in de winter is de kans op bevriezing dus ook groter. Het voordeel van een pot is dan wel dat je haar onder een afdak kunt zetten zodat de grond droog blijft. En bij echt strenge vorst kun je een pot ook vrij makkelijk tijdelijk in een schuur of garage zetten. En tot slot; zo kun je ook op een balkon of dakterras of wat dan ook rozemarijn in pot houden. Gebruik een pot met een diameter van minimaal 30 centimeter want een plant die ruim 1 meter hoog kan worden plant je uiteraard niet in een klein potje.

OPKWEEK

Zoals ik eerder al schreef is zaaien een langdurige kwestie, en kun je beter een plant in pot kopen (elk tuincentrum verkoopt in het voorjaar en de zomer wel rozemarijnplanten in pot). En anders kun je haar zeker ook zelf stekken (handig bij bijvoorbeeld een bijzonder ras met bijvoorbeeld blauwe of lilaroze bloemen, of de kruip-rozemarijn.

Hoe stek je rozemarijn? Met een hieltje. En een hieltje is een schuin stukje van de tak dat blijft zitten als je het takje niet afknipt maar van de hoofdtak ‘af trekt.

Op de foto zie je een tak van de Rosmarinus officinalis Prostratus die ik eens heb gestekt. Je ziet dat het nog een vrij jonge tak is, zeker nog niet helemaal verhout. Bedenk dat je vrij snel zult moeten werken want deze afgesneden tak is natuurlijk ten dode opgeschreven, ze krijgt geen voeding en vocht meer. Zorg dus dat je een mesje, potjes met daarin een mengsel van potgrond met 1/5e deel brekerzand, en stekpoeder klaar hebt staan. Stekpoeder is een poeder dat ervoor zorgt dat een stekje makkelijker en sneller worteltjes maakt, je kunt in bijna elk tuincentrum onder deze naam kopen.

En gebruik dus gezonde takken, en je stekt bij voorkeur in de lente en/of zomer. Stekken in najaar en winter is lastiger, omdat er dan sneller kans is op rotting, luis, en andere ellende. Jonge, krachtige takken met een gezonde en sterke sapstroom hebben gewoon meer kans van slagen dan oude, vermoeide takken die richting de winterrust gaan.

Je ziet aan de tak op de foto veel zijtakjes zitten; dat zijn de takjes die je stekt.

En dat is dan zo’n takje. Ik heb het voor de foto even in een plasje water gelegd, ook weer omdat zo’n takje zoals het er nu bij ligt ten dode is opgeschreven. Het bovenste topje heb ik eraf gehaald, ik wil niet dat ze daar haar energie stopt maar eerst in het maken van worteltjes en daarna in het maken van zijtakjes. En je ziet onderaan het ‘hieltje’.

Hier nogmaals het hieltje, maar dan in close-up; Ik heb het takje net onder een knopje afgebroken en dan met een beweging naar boven van de steel getrokken, en zo blijft er dus een soort van ‘flapje’ aan de stek zitten. En dat flapje = hieltje zorgt ervoor dat er meer weefsel is van waaruit worteltjes kunnen worden gemaakt.

Na deze foto heb ik het hieltje en nog iets erboven in de stekpoeder gedoopt en het teveel aan stekpoeder afgetikt. En zo in een gaatje (wat je eerst met je vinger maakt) in het potgrondmengsel laten zakken (je wilt dat er nog zoveel mogelijk stekpoeder aan de onderkant zit). En zo zien een paar stekjes er dan uit:

Uiteindelijk heb ik in elk potje 3 of 4 stekjes gezet en heb ik van deze 4 potjes 3 gezonde gewortelde plantjes overgehouden. Niet alles overleeft dus, maar dat calculeer je in en met 8 stekjes kun je dus de helft aan planten overhouden.

En zo ziet een stek er na enkele maanden uit:

TEELTZORGEN

Geef jonge planten met een nog klein wortelgestel natuurlijk nog wel regelmatig wat water, maar zeker niet teveel. Oogst bij voorkeur in het eerste jaar nog niet veel blaadjes, laat de plant voor ze haar eerste winter in gaat eerst voldoende wortels en blad maken. Als takjes erg lang en hoog worden kun je een topje eraf plukken om de vorming van zijtakken te stimuleren. Vanaf het 2e jaar ga je meer topjes plukken, des te meer zal de plant zich vertakken en uiteindelijk krijg je dan een gezonde, bossige, volle plant, mooi om te zien en genoeg om van te oogsten.

Wel heel belangrijk is het beschermen van de planten in de winter. In een pot kun je die pot in de wintermaanden onder een afdakje zetten, of tegen het relatief warme huis aan. Je kunt de pot omwikkelen met bijvoorbeeld jute, of een vuilniszak die je opvult met stro, zo kan de pot niet bevriezen. Bij strenge vorst kun je de pot verzetten (in de schuur bijvoorbeeld), maar je kunt bij planten in volle grond of in een verhoogde bak bijvoorbeeld ook denken aan het draperen van een vliesdoek over de plant (voor het einde van de middag zodat onder het vliesdoek de warmte van de zon nog lang kan blijven hangen). Je kunt de grond in de pot bedekken met wat takken of stro om die grond niet te snel te laten bevriezen. En zo kun je in een periode met strenge vorst de temperatuur net een paar graden hoger te houden. Geef uiteraard in zo’n periode geen water (in de winter geef je sowieso geen of weinig water). En zorg dat je planten of potten niet helemaal afdekt met plastic want dan kunnen de planten verstikken.

OOGST / BEWAREN

Pluk takjes wanneer je wilt, zo kort mogelijk voor je haar gaat gebruiken in de keuken. Je kunt de takjes nog wel een paar dagen fris houden, door ze losjes in wat papier te rollen en zo in de koelkast te bewaren.

Omdat je bijna jaarrond kunt oogsten vries ik eigenlijk nooit rozemarijn in. Je kunt haar wel drogen maar het aroma is heel teer en gaat op hogere temperaturen snel verloren, gewoon vers plukken is en blijft gewoon het lekkerste.