Citroengras

Eerst even dit, mocht je internationale informatie/foto’s/tips over citroengras zoeken:

• Synoniemen:     Sereh, Serai
• Latijnse naam:     Cymbopogon citratus
• Engelse naam:     Lemon grass, Citronella, Citron grass
• Duitse naam:     Zitronengras
• Franse naam:     Citronelle, Vervein des Indes

 

In Nederland is citroengras bijna nog bekender onder de naam sereh. Ik zal vanaf nu ook de naam sereh aanhouden. Op de bovenste foto zie je eigen oogst sereh, gewonnen van 3 stengels gekochte sereh.

Sereh is een zeer geurig en smaakvol grasachtig kruid en geeft een sterke citrusgeur en – smaak af. Ze is een tropisch gewas, komt oorspronkelijk uit Zuidoost Azië maar wordt ondertussen ook in landen als India, Afrika en Australië verbouwd. Dat ze in die landen wordt geteeld geeft al aan dat ze van veel warmte houdt. En de herkomst verraadt haar gebruik; onmisbaar in Thaise curry’s, heerlijk in Indonesische stoofschotels, erg lekker in Vietnamese gerechten, etc.. Maar er wordt ook in Europa ondertussen flink mee geëxperimenteerd; ze wordt gebruikt in sauzen, marinades en dressings, zelfs in desserts (ik heb zelf wel eens sereh-ijs gemaakt) en ook siroop van citroengras is erg lekker. Ook een zelfgemaakte en houdbare currypasta is een aanrader. En natuurlijk heerlijk in thee (als een vervanger van verveine/citroenverbena). Mijn ervaring is dat de smaak van zelf geteelde serehstengels nog sterker van geur en smaak is dan die van gekochte stengels.

Sereh is geen gemakkelijke teelt en geeft niet automatisch een goede oogst: ze is nu eenmaal een tropisch gewas. En dat betekent dat de buitenteelt in Nederland wat onzeker is (je bent zonder kas altijd afhankelijk van het weer). Maar met wat aanwijzingen is het zeker de moeite waard om eens te proberen. Al is het maar omdat de plant in een pot zeker decoratief is, en omdat de smaak veel sterker is dan van gekochte sereh). Met de teelt onder glas is de oogst zekerder maar ook dan moet je nog wel bedenken dat je bijvoorbeeld vroeg genoeg moet beginnen.

Citroengras is trouwens niet alleen heel erg lekker: de geur van het blad kan helpen om ongewenste insecten als muggen op afstand te houden (in bijvoorbeeld etherische oliën). Daarnaast is het een gezond kruid (op internet kun je veel informatie vinden over het gebruik bij verkoudheid, de antibacteriële werking, positieve invloed op maag-darmstelsel, etc.).

Ik vind de teelt zelf gewoon heel erg leuk; om al vroeg in het jaar met (binnen)tuinieren te beginnen. Daarnaast vind ik sereh heel erg lekker (maar ik vind dan ook alles met citroen en limoen lekker 🙂 ).

 

PLANT

Sereh is een meerjarig, tropisch en dus niet winterhard gras. De planten worden onder ideale omstandigheden zo’n 50 tot wel ruim 1 meter hoog. De breedte hangt af van de groei van het gewas want de wortels (en dus stengels) breiden zich rondom de plant uit. In haar natuurlijke omgeving kan sereh nog wel twee keer zo hoog en breed worden, in Nederland (in de kas) heb ik haar nog nooit veel breder dan zo’n 60 centimeter zien worden (en dan gaat het over de breedte van de overhangende grasachtige bladeren).

Zoals gezegd houdt sereh van veel warmte, zowel bij de opkweek als tijdens de groei. Ik heb zelf 2 keer in mijn leven sereh gezaaid, beide keren kiemden de zaden rond februari-maart bij 20 tot 25 graden binnen een week of 3. Maar in september waren het nog steeds vrij kleine plantjes. Leuk om eens te doen maar bedenk de oogst in het najaar hoogstwaarschijnlijk kleiner is dan wanneer je vanuit stekken start. Want sereh wortelt gemakkelijk in water en daarmee win je dus heel veel tijd, en dat maakt de kans op een leuke oogst veel groter. Lees vooral onderaan deze pagina ook nog even de reacties van mensen, daar staan wat ervaringen met betrekking tot het zaaien van sereh.

Omdat sereh een niet winterharde vaste plant is kun je overwegen om haar in pot te telen. Een pot biedt niet alleen meer controle over voeding en vocht, en warmt sneller op maar het biedt ook nog eens de kans om de pot in de herfst naar binnen te halen en als kuipplant of zelfs kamerplant te laten overwinteren.

 

OPKWEEK

Zoals eerder gezegd is het heel veel makkelijker en sneller om sereh vanuit een stengel op te kweken dan vanuit zaden. En omdat sereh een tropisch gewas is en een lang seizoen nodig heeft begin je dus al vroeg.

Zelf start ik vaak eind januari al maar de hele maand februari of begin maart kan ook nog prima. Ga eerst op zoek naar goede kwaliteit serehstengels. En dat zijn stengels die vers zijn, waar nog veel leven in zit. Dat leven kun je herkennen aan het feit dat het blad nog groen is, sterk geurt en terug veert als je er voorzichtig in drukt. Oude sereh begint bovenin al lichtbruin te worden, geurt minder en is ook niet sappig meer, voelt droog en hard aan. Tegenwoordig kun je sereh op veel plaatsen kopen; markten, toko’s maar ze zit ook in het  standaard assortiment van de meeste supermarkten. Allemaal goed, als ze maar vers zijn.

 

Als je mooie, verse stengels hebt gevonden en gekocht, vul dan glazen met zo’n 8 centimeter water. Ik vind het zelf prettig om elke stengel een eigen glas te geven zodat eventuele schimmels of ziektekiemen niet over kunnen gaan van de ene stengel naar de andere.

Als je naar de onderkant van de serehstengel kijkt zie je dat ze van de plant is afgesneden en dat dat snijvlak verdroogd is. Zelf vind ik het heel nuttig om van dat onderkantje een heel dun plakje af te snijden, met een scherp mesje, een plakje van 1 tot 3 millimeter eraf. Zeker niet teveel want dan zit je al boven de plaats waar ze wortels moet gaan maken. Het doel is dat het verdroogde snijvlak weer een vers snijvlak is, meer niet – ze loopt daar makkelijker op uit dan op een verdroogde onderkant.

 

Zorg dat je voldoende overhoudt van het gedeelte onder de stengel, want juist van daaruit loopt de stengel uit:

 

Zet de serehstengel in het glas water (ik stek er altijd een stuk of 5, in de hoop dat een stuk of 3 of 4 wortels gaan maken en overleven). En geef het glas of de glazen vervolgens een plaats bij kamertemperatuur. Ze hoeft nu nog niet licht te staan, mag wel, maar ze moet eerst wortels maken. En omdat ze in een glas of pot of vaasje staat is ze heel gemakkelijk te verzetten, bijvoorbeeld overdag in een zonnig raamkozijn, in de avond wat dichter bij de verwarming.

Ververs het water in het glas elke 2 dagen. Doe dat wel trouw, want het ietwat lauwe water (van zon of verwarming) is een bron van bacteriën en schimmels, beide gedijen er prima in en kunnen de stengel dus aantasten.

 

Binnen 1 tot 2 weken (afhankelijk van de temperatuur) zie je de eerste kleine worteltjes of uitstulpingen aan de onderkant van de stengels verschijnen.

Op de foto hieronder zie je dat er al flink wat worteltjes zijn gemaakt. En die worteltjes komen dus altijd uit het onderste deel van de stengel rond de inkeping.

 

Blijf het water elke 2 dagen verversen tot er een moment komt dat je vindt dat er genoeg worteltjes aan de stengels zitten. Hoeveel wortel dat moet zijn kun je natuurlijk zelf ook een beetje bepalen, maar op de foto hieronder kun je zien wat ik voldoende wortels vind om de stengels op te gaan potten.

Iets eerder had ook gekund, maar nog veel langer wachten heeft in ieder geval niet heel veel nut. De stengel heeft een beperkte hoeveelheid voeding in zich, dat wat ze kan gebruiken om wortels en blad te maken. Er komt altijd een moment dat de voeding in de stengel op is, dan zal de stengel nog niet direct dood gaan maar ze zal ook geen energie meer hebben om nog meer wortels te maken. Ze heeft nu gewoon voeding nodig. En dus mogen de stengels uit het water worden gehaald en in potgrond worden opgepot.

 

Heel soms maken de stengels naast wortels ook al een zijscheut. Je kunt nu al zien hoe ze groeit, in de komende maanden zullen er steeds meer zijscheuten worden gemaakt die zullen groeien en in de herfst als serehstengel kan worden afgesneden/geoogst:

 

VERDERE OPKWEEK

Ondertussen is het al half februari tot misschien wel half maart. De planten zul je nog tot 12 mei (IJsheiligen) in huis moeten houden, maar mogen nu wel zo groot mogelijk worden. En dus gebruik ik daar een potje voor dat een maatje groter is (12 centimeter doorsnede vind ik zelf een prettig formaat) . Sereh houdt van een vruchtbare vochtige bodem. En dus vul ik potjes met goede potgrond die ik heb gemengd met ongeveer 1/6e deel brekerzand/vermiculiet (voor luchtigheid en de mogelijkheid om vocht vast te houden en tegelijkertijd teveel vocht weg te laten lopen).

Plant de stengels nu in het potgrondmengsel, 1 stengel per potje. Zorg er uiteraard voor dat de wortels niet kunnen breken bij het overplanten, plant de stengels niet te diep (niet veel meer dan de onderkant van de stengel – het afgesneden snijvlak – zo’n 3 centimeter onder de grond zit). En geef uiteraard direct water. En nu is het wel belangrijk dat de opgepotte serehstengel in het volle licht wordt gezet, want nu mag de stek gaan groeien. Zorg wel nog steeds voor een warme standplaats. Een plekje in een zonnig raamkozijn is fijn, helemaal als de kamer in de avond ook nog verwarmd wordt.

De foto hieronder is van begin maart. Je kunt zien dat de buitenbladeren verkleuren en verdrogen maar dat erboven fris groen nieuw blad wordt gemaakt. Oud blad verwijder ik altijd pas wanneer het helemaal los zit/hangt, ik pel er zelf niets vanaf. Je ziet ook dat 3 van 5 stekken al zijscheuten hebben gemaakt.

 

Bedenk dat er in potgrond voldoende voeding zit voor ongeveer 6 tot 7 weken. Er van uitgaand dat het nu begin maart is kun je dus uitrekenen dat planten tot het moment van naar buiten gaan in deze potjes mogen blijven maar wellicht tegen het einde van april wat voeding nodig hebben tot ze in mei kunnen worden uitgeplant of naar een grotere pot kunnen. Zelf geven we rond half april wat organische samengestelde meststof voor de moestuin. Wees voorzichtig met voeding en geef niet teveel, het is om slechts enkele weken te overbruggen, maar geen voeding geven zorgt voor het geel worden van bladeren, de groei stopt en de planten kwijnen dan heel langzaam weg. Wij geven zelf gewoon wat korrels groene Culterra of koemestkorrels of iets vergelijkbaars (die korrels leggen we gewoon op de potgrond, de voeding wordt dan vanzelf opgenomen wanneer we water geven).

En dan zien de stekken (ondertussen zijn het jonge planten) er half tot eind april al zo uit:

 

VANAF MEI

Vanaf 12 mei (IJsheiligen) mogen de planten naar buiten. Als je een kas hebt kunnen ze al een weekje eerder daar naartoe, voor de buitenteelt zou ik juist nog een week langer wachten tot de nachten duidelijker minder koud zijn.

Het kan voor sereh niet warm genoeg zijn. In de kas kun je ze dan ook in de volle grond planten (maar in pot mag natuurlijk ook). Hier staan ze vaak onder de werktafel, het maakt sereh niet zoveel uit wanneer ze niet vol in de zon staan, en omdat ze maar zo’n 60 tot 80 centimeter hoog worden passen ze daar mooi onder, nemen weinig plaats in.

Heb je geen kas, dan zul je de planten in pot moeten houden. Zoals ik eerder al schreef is de grond in een pot is altijd warmer, je kunt de pot verzetten bij slechts weer, je hebt meer controle over vocht en voeding, etc.

De hoeveelheid stengels per pot kun je zelf bepalen. Persoonlijk vind ik 1 grote pot (bijvoorbeeld een speciekuip) met daarin een stuk of 5 stengels op gelijk afstand van  elkaar en van de rand geplant handiger en mooier dan meerdere kleinere potten met 1 stengel (droogt ook minder snel uit) maar dat kun je natuurlijk zelf bepalen. Houd aan dat 1 stengel wel een potmaat van ongeveer 7,5 liter (25 centimeter doorsnede) kan gebruiken.

Sereh maakt veel blad en heeft daardoor graag wat extra stikstof. Als je haar in pot houdt kun je het beste ook weer een mengsel maken van verse potgrond en 1/6e deel grof zand/vermiculiet voor de luchtigheid en afwatering. En daar zit dan ook gelijk weer voor 8 weken voeding in. Na die 8 weken, of bij het uitplanten in de vollegrond in de kas kun je wat voeding geven. Wat stikstof en wat kali zijn 2 elementen die voor citroengras belangrijk zijn (voor voldoende blad en groei in de korte zomer, en voor goede wortels). Zelf planten we citroengras in de kas in de grond en wij geven voor het planten wat groene Culterra.

In oktober zijn de planten ondertussen ruim een meter hoog:

 

Omdat citroengras niet veel zon nodig heeft krijgt ze hier vaak een plekje onder de werktafel.

 

VERZORGING

Naast de noodzakelijke voeding zijn er weinig zorgen. Het allerbelangrijkste zijn voldoende warmte en voldoende vocht (maar niet kletsnat). Geef regelmatig water maar zorg dat een teveel aan water wel goed weg kan lopen. Er hoeft niet gesnoeid, geknipt of gediefd te worden.

 

OOGST / BEWAREN

In de volle grond in de kas oogst je de stengels wanneer het in de herfst koud wordt. Hoe langer je ze laat staan, des te groter en dikker worden de stengels. Maar ze kunnen geen vorst verdragen en je wilt dat na al je goede zorgen ook zeker niet gokken. Hier oogsten we de stengels zo rond half oktober, als de nachten nog niet te koud zijn. Maar in een mooie warme herfst kan dat dus ook begin november worden.

De stengels in oktober in de kas:

 

In pot is het anders, je kunt er voor kiezen om de planten zo lang mogelijk buiten te laten (let goed op het weerbericht en de eerste nachtvorst) maar je kunt er ook voor kiezen de pot binnen te zetten. En daar kan ze op een warm plekje bij het raam nog heel lang door blijven leven en groeien, ze is tenslotte een vaste plant. En dat betekent dan ook dat als je wat sereh in de keuken nodig hebt je voorzichtig die stengel los kunt snijden in de grond maar de rest van de plant intact laat en verder laat leven en groeien. Tot ze in mei van het jaar daarop weer naar buiten mag.

Je kunt uiteraard met een scherp mesje een stengel van de pol afsnijden voor direct gebruik. Voor de ´grote oogst´ halen wij in de herfst de hele pol uit de grond:

 

Als je deze pol in een emmer water zet kun je ze na een paar keer dompelen voorzichtig uit elkaar trekken. Je krijgt dan losse stengels met wortels:

 

Voor een extra vroege start kun je overwegen om een paar van deze ‘segmenten’ afzonderlijk op te potten voor een vorstvrije overwintering. Je mag daarbij het blad terug knippen, later zal dat vanzelf weer uit gaan lopen. Bij de teelt in pot kun je dus overwegen om met een mesje alleen te oogsten wat je wilt gebruiken en de rest van de pol in de plant intact te laten en zo te overwinteren.

Zelf delen wij zelf altijd alles op, verwijderen wortels en het blad. Dit was in 2019 de opbrengst van 4 stekken die ik in januari nam:

 

In totaal 37 dikke stengels (de meeste dikker en ook langer dan dat je ze in de winkel kunt kopen). De stengels zijn ook veel sterker van smaak dan die uit de winkel. Na het wassen heb ik deze stengels in een diepvrieszak bewaard, het is makkelijk om een stengel te pakken wanneer ik die nodig heb, ze vriezen niet aan elkaar vast.

Het blad dat ik heb afgesneden hoeft zeker niet weggegooid te worden. Het is hard (en scherp, je kunt er je vingers lelijk aan snijden, pas er vooral mee op), en droog. Je kunt het eerst vers gebruiken, het smaakt hetzelfde als de citroengrasstengel maar iets minder sterk. En je kun het bijvoorbeeld in stukjes knippen en invriezen of juist drogen; je kunt het (vers, uit de vriezer of gedroogd) gebruiken in thee, marinades, siroop, stoofschotels, etc.

 

ZADEN OOGSTEN

Je kunt wel zaden kopen van sereh maar zelf heb ik nog nooit bloeiende serehplanten gehad, daar zullen de planten veel groter en ouder voor moeten zijn. Dat lukt wellicht wel als je ze dus in pot hebt en als kuipplant behandelt. Maar dan nog is het oogsten van eigen zaden een langdurige kwestie en onzeker (want de planten moeten niet alleen oud genoeg zijn maar ook het weer moet nog meezitten om de planten te laten bloeien en dan ook nog voor de herfst/winter zaden te laten maken. Het stekken van gekochte of zelfgekweekte stengels gaat wat dat betreft veel sneller en makkelijker.