Andijvie

Andijvie behoort tot de bladgewassen en is familie van de witlof en cichorei; dat verklaart gelijk de iets bittere smaak. Ze is rauw lekker in stamppot en salades, en ook gekookt natuurlijk overbekend, maar er zijn steeds meer leuke recepten met andijvie te vinden, van gevulde andijvierolletjes en hartige taarten tot bijvoorbeeld andijviemuffins en ovenschotels.

PLANT

Andijvie is eenjarig, groeit snel en is bijna jaarrond te telen (mits je het juiste ras in het juiste seizoen kiest). Er zijn 2 verschillende vormen: breedbladige of ook wel lepelbladige andijvie genoemd, en krulandijvie (ook wel frisée of friséesla genoemd). De breedbladige rassen (zie de foto bovenaan deze pagina) worden vooral gebruikt om te stoven en koken (omdat ze vaak wat stugger van blad zijn). Winterandijvie heeft altijd lepelvormig blad.

Krulandijvie wordt vooral rauw in salades, en in stamppotten gegeten (vooral de structuur van krulandijvie is wat zachter en fijner). Uiteraard kun je krulandijvie ook stoven, en breedbladige andijvie gebruiken voor stamppot want de smaak is dus ongeveer hetzelfde.

TEELT

Andijvie is een langedagplant (het wordt ook wel daglengtegevoelig genoemd; het betekent dat ze in de zomer, wanneer de dagen het langst zijn, snel doorschiet). Daardoor heeft de zomerteelt de meeste risico’s op doorschieten, maar de zomerteelt is toch de meest bekende en ook meest gebruikte teelt.

Daarnaast is er ook nog de voorjaarsteelt, de vroege voorjaarsteelt onder glas, de herfstteelt en de late herfstteelt. Dat klinkt ingewikkeld maar dat is het niet; je kunt haar gewoon over een lange periode zaaien. Maar elke teelt heeft wel zo zijn eigen favoriete rassen; kwekers proberen rassen te kweken die bestand zijn tegen wat meer vorst (winterandijvie), maar ook rassen die juist in de zomer niet zo snel doorschieten.

Voor de herfst-, late herfst- en vroege voorjaarsteelt zijn er helaas (nog) geen goede rassen van het type krulandijvie; krulandijvie is bij voorkeur geschikt voor voorjaar en zomer en kan minder goed tegen kou/vorst dan een aantal andijvierassen met lepelvormige bladeren.

BODEM EN BEMESTING

Andijvie groeit op alle grondsoorten, zo lang die maar voldoende vocht en voeding bevat. Ze behoort tot de groep bladgewassen en houdt (naast de gebruikelijk basisbemesting van bijvoorbeeld stalmest en/of compost) van wat wat extra stikstof, bijvoorbeeld in de vorm van een klein beetje bloedmeel, of een samengestelde organische meststof waar wat stikstof in zit (zoals bijvoorbeeld groen Culterra of iets vergelijkbaars). Pas altijd op voor overbemesting, dat kan bij andijvie (en bladgewassen in het algemeen) een verhoogd nitraat-gehalte veroorzaken (zeker bij herfst- winter- en vroege voorjaarsteelt). Houd je daarom altijd aan de aanwijzingen op de verpakking. Zelf geven we bij de herfst-, winter- en vroege voorjaarsteelt geen voeding, of alleen wat koemestkorrels (afhankelijk van wat er daarvoor groeide).

PLANTEN

Andijvie kiemt en groeit snel, maar dat is ook afhankelijk van de temperatuur. Andijvie die we eind januari in de kas zaaien kunnen we vaak begin april eten, andijvie die later in het voorjaar buiten wordt gezaaid kan vaak binnen een week of 8 al geoogst worden.

Je kunt andijvie in het vroege voorjaar binnen zaaien (zie de zaaitabel) maar mijn persoonlijke ervaring is dat dat heel vaak leidt tot lange dunne sprieten in plaats van plantjes (omdat de dagen nog te kort zijn, en het binnenshuis te donker en te warm is). Mocht je dit herkennen, lees dan even deze pagina Lange en dunne zaailingen

Wij vinden het fijner om in de koelere periodes onder glas te zaaien; de zaden doen wat langer over het kiemen en groeien, maar groeien wel voller en meer gedrongen. Later in het voorjaar kun je ook buiten zaaien, breedwerpig in een bakje of in de volle grond. De zaailingen kun je dan na het kiemen verspenen. Zelf vind ik het ook wel eens prettig om in een zaaitray te zaaien, 1 zaadje per vakje/plug zodat de worteltjes bij het uitplanten niet beschadigen.

Maar breedwerpig in een bakje zaaien gaat ook prima:

Ik gebruik er dan uiteraard een bakje voor dat hoog genoeg is en ik maak gaatjes in de bodem zodat teveel water weg kan. En ik probeer dun te zaaien (hoe meer grond er is voor de worteltjes, des te beter groeien ze en des te makkelijk zijn ze later, voor het uitplanten, van elkaar te scheiden. Het lukt me trouwens niet altijd :-):

Vooral als je te dicht op elkaar hebt gezaaid is het handig om de grond eerst kletsnat te maken, dan kun je de zaailingen (mits je ze niet te groot laat worden) alsnog voorzichtig maar vrij gemakkelijk uit elkaar trekken/van elkaar scheiden en afzonderlijk uitplanten.

Op welke manier en waar je ook zaait, plant de zaailingen altijd diep genoeg uit (iets dieper dan ze in de grond/bakje stonden), en geef direct water na het uitplanten. Als er blaadjes zijn die heel lang en slap zijn kun je die beter voor een deel afknippen (tot de lengte van de andere blaadjes); uiteindelijk gaan de zaailingen vanuit het hart verder groeien en nieuwe bladeren maken.

RASSEN

Er zijn heel veel andijvierassen en elk jaar komen er weer nieuwe rassen bij met bepaalde verbeterde eigenschappen. Een aantal voorbeelden:

• Sacha (een herfstandijvie met wat zachter blad dat in het hart mooi lichtgroen tot bijna geelachtig verkleurt)
• Geante Marachère (herfst- tot winterandijvie die redelijk goed bestand is tegen vorst)
• Breedblad Volhart (winterandijvie die wel tot de kerst nog oogstbaar blijft)
• St. Laurent (krulandijvie, lekker mals, voor voorjaars en late zomerteelt)
• President (krulandijvie, ook malse smalle krullerige blaadjes, schiet niet zo snel door)
• Nummer 5 (vinden wij altijd erg goed voor de vroege voorjaarsteelt

ZAAITABEL EN PLANTAFSTAND:

VERZORGING

Andijvie houdt van een vochtige grond. Zeker in de zomer, wanneer het wat droger is, moet er regelmatig water worden gegeven, het verkleint onder andere de kans op doorschieten. Om die reden teel ik andijvie in de koele maanden van het jaar op een zonnig plekje maar zoek ik voor de zomerteelt een plaat in de halfschaduw (want die grond droogt minder snel uit, en iets minder warm en iets minder licht zorgt ook voor een minder grote kans op doorschieten). De grond naast/rond andijvieplanten mulchen/bedekken (bijvoorbeeld met karton, gronddoek, stro, halfrijpe compost, oude stalmest, etc.) helpt ook tegen uitdrogen van de grond.

Overigens: als andijvie doorschiet kun je haar ook nog gewoon eten hoor. Maar dan wel vrij vlot. Je kunt een krop die omhoog groeit oogsten en eten of losse bladeren langs de omhoog komende bloeistengel oogsten. Het blad wordt wat bitterder van smaak (meer als groenlof) maar nog steeds lekker. Als de plant bloeit zijn de bladeren niet lekker meer want dan worden ze te bitter en beginnen dan ook geel te verkleuren (want uiteindelijk sterft de plant af als ze heeft gebloeid en zaden heeft gemaakt).

Veel ziekten zijn er niet, maar ‘rand’ komt in de koelere en koude periodes van het jaar wel voor (het is geen ziekte maar heeft te maken met vocht in koude periodes; de randjes van de bladeren verdorren/verdrogen:

Je kunt, als het nog niet heel ernstig is, de andijvie oogsten, de dorre randjes wegsnijden en het groen alsnog gewoon eten). ‘Rand’ komt vooral in de nazomer, herfst en winter voor. Als je zaden koopt kun je bij het uitzoeken van een ras letten op de term ‘beter bestand tegen rand’.

Geef voldoende water tijdens droge perioden, en dan niet op de plant maar bij voorkeur ernaast.

Het is grappig om eens te proberen het blad te bleken, mijn vader deed dat vroeger heel vaak, omdat hij dat erg lekker vond, het binnenste blad wordt dan geel en extra zacht en mals van structuur. In de zomer hebben we er vaak te weinig tijd voor maar in het voorjaar onder glas binden we wel eens een stukje touw om de bij elkaar gepakte bladeren van een krop. Doe dat als de planten ongeveer iets over de helft van de teeltduur zijn (dus redelijk formaat, maar nog niet oogstklaar). Doordat het hart van de krop nu geen licht meer krijgt wordt het binnenste blad niet groen maar geel en dus extra zacht en mals. Bedenk wel dat als je het buiten wilt proberen dat je er rekening mee moet houden dat flink wat regen ervoor kan zorgen dat het binnenste van de krop nat wordt, niet op kan drogen en dus kan gaan rotten. Het bleken van andijvie vinden we daarom zelf in lente en herfst vooral geschikt voor de teelt onder glas, en alleen buiten voor de drogere zomermaanden. De lekkerste andijvie vinden wij sowieso de vroege teelt onder glas; malser en zachter dan ‘buitenandijvie’ (maar dat komt wellicht ook omdat het één van de eerste groenten is die we in het nieuwe jaar kunnen telen en oogsten :-).

OOGST EN BEWAREN

Andijvie kun je niet lang bewaren, eet ze het liefst dezelfde dag. Mocht het daar niet van komen kun je overwegen om een krop in een krant te rollen en die in de groentelade van de koelkast te bewaren (maximaal 1 of 2 dagen langer). Zelf oogsten we al lang geen krop meer door die af te snijden maar we trekken de hele krop met de wortels eraan uit de grond. We zetten de krop recht overeind in een emmer, met de wortels in een paar centimeter water, de emmer zetten we op een koele beschaduwde plaats of in de schuur: zo blijft ze het langst goed (doordat ze haar wortels nog heeft en nog wat kan drinken waardoor het blad minder snel slap wordt.

Maar bij voorkeur oogsten we een krop andijvie zo kort mogelijk voor we die willen. Goed wassen en even in ijskoud water leggen frist het blad voor je het wilt eten ook nog wel wat op.

ZAADTEELT

Kweek niet tegelijkertijd zaad van verschillende rassen, al dan niet van breedbladige andijvie en/of krulandijvie, want de kans op kruisen is heel groot. Ze zou ook sporadisch kunnen kruisen met cichorei (volgens Susan Ashworth in het Engelstalige boek “Seed to Seed”).

Voor zaadteelt kies je gezonde planten die in de zomer doorschieten. Na de mooie paarsblauwe bloei verschijnen dan de zaden. Ik heb het jaren geleden één keer geprobeerd: ik vond het heel erg lastig: de doorgeschoten planten werden uiteindelijk heel groot (ongeveer 1 meter hoog en breed), en de zaden zijn met de hand lastig te oogsten omdat ze diep in de zaadhoesjes zitten (en die zaadhoesjes zijn heel scherp). Daarnaast rotten de zaden makkelijk in een regenachtige nazomer voor ze kunnen rijpen. Wel leuk om eens te hebben gedaan maar persoonlijk vind ik dat het alle tijd en werk niet waard is (bedenkend dat je voor een euro een zakje van wel meer dan 300 zaden kunt kopen :-)). Maar de bloei van andijvie is wel fantastisch mooi, als ze toch doorschiet laat haar dan vooral eens staan voor de mooie lilablauwe bloemen!