Dode microben

Ik moest zelf wel even mijn best doen om een Engelstalig artikel met wat ingewikkelde termen te begrijpen. Maar het was leuk en leerzaam, met informatie die ik nog niet kende. Tegelijkertijd was het juist heel herkenbaar, met mijn eigen moestuin door de jaren heen in gedachten.  

Ik heb al eerder over Laura verteld, mijn tuinbuurvrouw die ondertussen ook een goede vriendin is. We kunnen heerlijk samen tomaten proeven, recepten uitwisselen, discussiëren over de voor- en nadelen van mest, zaden en zaailingen uitwisselen, ons verwonderen over de heerlijke geur van een bepaalde roos en zo kan ik nog even doorgaan. Laura is half Engels. En waar ik toch vaak op Nederlandstalige websites terechtkom als ik iets zoek, zo zoekt zij vaak in de Engelse taal, is lid van een Engelse moestuin-facebookgroep, etc. 

En zo kreeg ik deze week een appje van Laura. Ongetwijfeld om me een hart onder de riem te steken. “Zie je, onkruid is goed!!”, appte ze, met een link naar een artikel van Robert Pavlis, een schrijver met een wetenschappelijke achtergrond én al 40 jaar moestuinder in Canada. Ik zie op zijn website veel onderwerpen; van zuurgraad, luizen en strobalen tot Bokashi, water geven, knoflook en eierschalen. Hij benadert bekende en minder bekende tuinwijsheden op een wetenschappelijke manier en onderzoekt of die wijsheden wel kloppen. Het artikel dat Laura me appte gaat over nieuwe inzichten in de verbetering van (moes)tuingrond. Omdat niet iedereen zin en/of tijd heeft om het hele artikel te lezen en het door de terminologie in de Engelse taal soms ook best lastig is, heb ik bedacht om het te vertalen en het samenvattend te vertellen. Onderaan dit blog vind je de link naar het volledige artikel op zijn website.  

Nogmaals en voor alle duidelijkheid: dit is niet mijn mening, het is een samenvatting van een artikel van Robert Pavlis. En ik ben geen bioloog, natuurkundige of kenner, slechts een geïnteresseerd hobbymoestuinder 🙂       

Een gezonde bodem is cruciaal voor sterke planten met een goede groei, bloei en opbrengst. Bodemmicroben zijn enorm belangrijk als het om een gezonde bodem gaat. En juist in dat onderwerp zijn er nieuwe inzichten. 

Microben verbeteren de bodem op verschillende manieren: 

• Ze zetten organisch materiaal om in kleinere moleculen, waardoor voedingsstoffen voor planten vrijkomen
• Ze zorgen voor een rulle, luchtige grond 
• Ze helpen planten om ziekten, schimmels en plagen te weren 
• Ze lossen mineralen op en zetten die om in voor planten beschikbare voedingsstoffen 

Meer microben = een gezondere bodem = sterke en gezonde planten. En je kunt er in principe nooit te veel van hebben. Daarover later meer. 

Hoe kun je als (moes)tuinder de groei van het aantal microben in je tuingrond stimuleren? 

Ze worden nu vaak aan de grond toegevoegd, bijvoorbeeld in de vorm van compostthee, aftreksels en je kunt ze zelfs ook kopen. Ondertussen is duidelijk dat het aantal microben altijd in balans blijft, in verhouding tot de beschikbare hoeveelheid voeding. Het aantal neemt dus toe als er meer voeding is, en als er niet genoeg voeding is gaan ‘overtollige’ microben dood. De oplossing zit ‘m dus niet in het toevoegen van microben maar in het toevoegen van voedsel voor microben (de populatie groeit dan vanzelf mee).  

De meest bekende manier om dat te doen is het toevoegen van organisch materiaal aan je tuin (bijvoorbeeld als mulchlaag, maar ook compost maken. mest, herfstbladeren, etc.). Het voegt koolstof toe aan de grond en zorgt voor voeding voor de microben.  

Daar zit een kanttekening bij (en dat wist ik dus echt nog niet). Rijpe compost ziet er in onze mensenogen rijp en klaar uit maar op moleculair niveau begint het pas net te ontbinden. Op en in de grond gaat het composteringsproces van wat wij rijpe compost noemen nog ongeveer 5 jaar door. Dat komt omdat het uit relatief grote moleculen als lignine en cellulose bestaat. Het kost microben veel energie om de grote moleculen af te breken, daardoor groeien ze langzamer en heb je er dus meer van nodig (zowel van microben als van organisch materiaal). Het levert dus niet heel veel voeding voor microben op en het aantal microben stijgt ook niet bijzonder snel of hard. Bij het afbraakproces komt ook veel CO2 vrij, dat in de lucht terechtkomt en blijft er dus minder koolstof in de bodem achter 

Het is trouwens zeker geen slechte manier van het verbeteren van de grond hoor, het heeft ook voordelen en één daarvan is dat het de microben over een lange periode van minstens 5 jaar voedt. Daarnaast helpen mulchlagen van organisch materiaal verdamping tegen te gaan, houden onkruidgroei tegen, etc.  

Het artikel noemt 2 manieren de grond beter en sneller te verbeteren: exsudatie en necromassa. Zie je, ik zei het al, uiteindelijk is het door de taal en gebruikte termen voor een hobbytuinder als ik nog best lastig 😊 

Over exsudatie: levende wortels in de grond blijken veel belangrijker voor de gezondheid van de bodem te zijn dan het toevoegen van organische stof, want levende wortels produceren exsudaten, en wortelkoolstof blijft langer beschermd in de bodem. 

Een exsudaat is een chemische stof die door de plant wordt gemaakt en in de rhizosfeer (het gebied rondom plantenwortels) wordt uitgescheiden. De door fotosynthese opgevangen energie zetten planten om in fotosynthaten. Daarvan wordt 50% via de wortels in de grond uitgescheiden, en dat zijn de exsudaten. Ze bestaan voornamelijk uit stoffen en verbindingen als aminozuren, eiwitten, vetzuren, sterolen, anthocyanen, etc., met kleine moleculen (in vergelijking met compost, mulch en ander organisch materiaal) die makkelijk en snel door microben kunnen worden verteerd en geabsorbeerd. Sommige wetenschappers beweren dat levende wortels tot wel vijf keer effectiever zijn in het creëren van gezonde grond in vergelijking met organisch materiaal. 

Een ander voordeel is dat je er weinig voor hoeft te doen: meer plantengroei (dus meer planten en grotere planten) = meer wortels = meer exsudaten = meer microben.  

Zorg er dus vooral voor dat de grond altijd bedekt is met levende planten. En dat mogen allerlei planten zijn, van onkruid, kruiden en struiken tot groenbemesters, bomen en vaste planten. Sterker nog: elke plantensoort kweekt een andere populatie microben, dus de keuze voor verschillende soorten planten resulteert in een hogere diversiteit aan microben. Bedenk bij je keuze dat eenjarige soorten 20% tot 30% van hun fotosynthese uitscheiden en vaste soorten wel 30% tot 50%. Uiteraard is het belangrijk dat planten goed groeien en dus voldoende vocht en voeding krijgen, want meer wortelgroei = meer exsudaten = meer microben. 

Dan over necromassa. De naam zegt het al een beetje: necro = dood en massa = in groten getale. 

Necromassa is een verzameling dode organismen, in de grond bestaat het voornamelijk uit dode microben. Van nature leven microben kort en sterven snel af. En ze zijn kwetsbaar: bij droogte sterven ze maar ook als het voedsel opraakt, en natuurlijk als je een plant/wortel uit de grond haalt. De ophoping van een grote hoeveelheid dode microben wordt necromassa genoemd. 

Wetenschappers hebben ontdekt dat necromassa het meest effectief is als het om het verhogen van organische koolstof in de grond gaat. Die ophoping van dode microben zorgt voor rulle grond, een betere drainage, betere beluchting en grotere poriën voor plantenwortels. 

Tot nu toe spraken we altijd over humus, maar nu lijkt duidelijk te worden dat juist necromassa het koolstof in de bodem stabiliseert. Uit testen van de bovenste laag grond is gebleken dat necromassa 45% (bosgrond) tot wel 78% (moerasgrond) van de organische koolstof in de bodem uitmaakt.  

In de praktijk: hoe zorg je voor meer necromassa in je tuin?  

Dat is makkelijk, zorg voor meer microben in je tuingrond. Een heel goede manier is het telen van groenbemesters. Het zijn snel groeiende planten die gedurende een relatief korte periode worden geteeld op kale grond. Het blad zorgt voor organisch materiaal dat je als mulch kunt gebruiken of voor op de composthoop. De planten wortelen vaak diep (een voordeel van veel groenbemesters, voor minder wateroverlast, voor het ophalen van voedingsstoffen uit diepere lagen van de grond, etc.) en die wortels produceren dus relatief veel exsudaten. En dat zorgt vervolgens voor een stijging van het aantal microben en uiteindelijk ook voor uitbreiding van necromassa.  

Groenbemesters vergroten ook nog eens de diversiteit aan microben, omdat het verschillende soorten planten zijn die je minder vaak in de moestuin ziet. In studies is naar voren gekomen dat het gehalte aan microben in grond waar groenbemesters op werden geteeld wel 27% hoger lag in vergelijking met kale grond. Uiteraard zijn er nog andere factoren die daar invloed op hebben (zoals klimaat maar ook de tijd dat de groenbemester mag blijven staan, of je die laat afsterven of afmaait, etc. Ook verhogen groenbemesters het koolstofgehalte in de grond. 

In het artikel wordt ook de term ‘levende mulch’ genoemd. Dat is niets anders dan het telen van levende planten tussen je groenten, kruiden en fruit. Het nadeel daarvan is dat die planten met je mogelijke oogst concurreren als het om vocht, voeding en licht gaat. Maar de voordelen wegen duideliik op tegen de nadelen: ze zorgen voor bedekking van de grond, voor de groei van wortels en dus de uitscheiding van exsudaten, de groei van microben en opstapeling van necromassa. Uit onderzoek is gebleken dat mengteelt, waarbij je dus verschillende soorten tegelijk teelt, je de bodem duidelijk verbetert. 

Tot slot: 

Het één sluit het ander niet uit. Natuurlijk is het ook goed om organisch materiaal te verzamelen, te mulchen, bladaarde en compost te maken, etc. Maar denk daarnaast dus ook eens na over het laten groeien van vaste/lang levende planten in de tuin, en de groei van wortels die uiteindelijk allemaal zorgen voor de groei van microben en vervolgens necromassa. Gebruik groenbemesters. Zet vaste planten en eenjarige en tweejarige bloemen naast en tussen groenteplanten.

En laat onkruidsoorten staan die niet al te irritant zijn qua verspreiding. Zorg voor zoveel mogelijk verschillende planten = diversiteit en zorg goed voor je planten; geef vocht en voeding wanneer nodig. Maar pas op met stikstofrijke voeding want stikstof zorgt voor meer groen bovengronds in plaats van meer wortels ondergronds. Verstoor de bodem zo min mogelijk want spitten en bewerken versnelt het verlies van necromassa. Uiteindelijk is boven de grond belangrijk, voor ons plezier, voor de fotosynthese, voor bestuivers, voor de oogst, etc., maar onder de grond: daar gebeurt misschien wel het allerbelangrijkst! 

Nou, een heel verhaal maar ik vond het zelf een heel plausibel en verhelderend verhaal (mmm, ik geef toe dat het me op dit moment misschien ook wel goed uitkomt 😊). Ik hoop dat ik er andere mensen ook een plezier mee heb gedaan. Het hele artikel van Robert Pavlis kun je hier lezen: The Latest Science on Soil Health. Ik ga zelf eens goed nadenken over volgend jaar, nog meer vaste planten, eenjarige bloemen, groenbemesters, fruitstruiken, kruiden, etc. kriskras door de tuin planten, met kool ernaast, en courgettes, en bonen, etc. ertussen. Het is nog wat vroeg om al over 2025 na te denken (en toch doe ik dat, ik heb zelfs al zaden van een tomaat voor 2025 apart gelegd 🙄😅).

Eigenlijk deed ik dat ‘mengen’ al wel een beetje, zoals op onderstaande foto van oktober 2020. Daar zie je wat groenbemester raaigras, maar ook eenjarige grote afrikaantjes, stokbonen (die al wel afgestorven zijn), vaste Salvia, bieten, snijbiet en palmkool. Toen nog omdat ik het mooi en leuk vond, in 2025 zou ik hetzelfde kunnen proberen maar dan met het hele verhaal van hierboven in mijn achterhoofd.

Nou, nog één dan, omdat ik zelf ook vrolijk wordt van al die kleuren die er dit jaar helaas veel minder zijn (maar nu al op de planning voor 2025 staan). De tuin begin juli 2023: